“Эрүүдэн шүүлт тулгах, хүнлэг бус, хэрцгий хандахаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилт”-ийн талаарх хяналтын сонсголыг Төрийн ордонд үргэлжилж байна. 

Өнөөдрийн хяналтын сонсголд ажиглагчаар оролцохоор хүсэлтээ ирүүлсэн 2 иргэн, төрийн байгууллагын төлөөлөл 37 оролцож байгаа бол төрийн бус байгууллага болон иргэдийн төлөөлллөөр оролцохоор бүртгүүлсэн 75 оролцогчийн 46 нь хүрэлцэн ирсэн хэмээн ирцийг П.Сайнзориг гишүүн танилцуулав. Хяналтын сонсголд оролцох хүсэлтээ ирүүлсэн нийт 122 оролцогчийн 85 нь ирсэн байна. Цахимаар оролцох хүсэлт ирүүлсэн 2 иргэн холбогдсон гэдэг мэдээллийг сонсгол даргалагч танилцууллаа.

Хүний эрхийн үндэсний комисс (ХЭҮК)-ын дарга Д.Сүнжид эрүү шүүлт тулгах гэмт хэргийн нөхцөл байдлын талаар танилцуулга хийв.

Тус комисст дээрх асуудалтай холбоотойгоор 2020 онд 47, 2021 онд 27, 2022 онд 15, 2023 онд 60, 2024 онд 48 гомдол, мэдээлэл ирсэн.

Тухайлбал, 2023, 2024 онд нийт 108

• Цагдаагийн байгууллагын алба хаагчтай холбоотой-55
• Прокурортой холбоотой-4
• Авлигатай тэмцэх газрын мөрдөгчтэй холбоотой-3
• Шүүгчтэй холбоотой-1
• Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрын алба хаагчтай холбоотой-45

Хуульд заасан шалгах ажиллагаа явуулж, гэмт хэрэг, зөрчлийн шинжтэй байж болзошгүй 34 гомдлыг Авлигатай тэмцэх газарт, 3 гомдлыг Цагдаагийн ерөнхий газарт шилжүүлсэн.

Шийдвэрлэлт:

АТГ:

• Хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээхээс татгалзсан-17
• Хэрэг бүртгэлийн хэрэг нээсэн-2
• Цагдаагийн байгууллагад шилжүүлсэн-5
• Прокурорын байгууллагад шилжүүлсэн-6

Цагдаагийн байгууллагад шилжүүлсэн гомдлын тухайд 2 гомдолд хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээхээс татгалзаж шийдвэрлэсэн байна.  

Мөн ХЭҮК нь хорих анги, цагдан хорих байр, Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төв, цэргийн анги байгууллага дахь дүрмийн бус харилцаа зэрэгт хяналт шалгалт хийж байсан.

Тухайлбал, Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 2021 оны илтгэлээр 5 хугацаат цэргийн алба хаагч тутмын нэг нь дүрмийн бус харьцааны зөрчилд өртөж байна гэж дүгнэсэн. Цэргийн алба хаагчдын дүрмийн бус харьцааны зөрчил бие махбодын, сэтгэл санааны, эдийн засгийн, сахилгын дүрэмд заагдаагүй арга хэмжээ авах, ажил хийлгэх хэлбэрээр илэрч байна гэж дүгнэж байжээ.

Тус комиссын Зэвсэгт хүчний жанжин штабаас авсан мэдээллээр 2021-2024 оны хооронд амь хохирсон хугацаат цэргийн албан хаагч тав бол эрүүл мэндээрээ хохирсон офицер ахлагч 16 ,  эрүүл мэндээрээ хохирсон хугацаат цэргийн албан хаагч  13  гэжээ.

Харин Хил хамгаалах байгууллагаас авсан мэдээллээр эрүүл мэндээрээ хохирсон албан хаагч 14 байгаа юм. Үүний шалтгаан нөхцөлийг дүрмийн бус харьцааны зөрчил, эрүүл мэнд суурь өвчний улмаас, ар гэр, найз нөхдийн хүрээнд үүссэн, хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааг хангаж ажиллаагүй, цэргийн албанаас шантарч өөрийн биед санаатай гэмтэл учруулсан гэж дүгнэжээ. Ёс зүйн хорооны ажиллах журмыг баталж хилийн цэргийн анги салбаруудад хүргүүлэх, сэтгэл зүйн ерөнхий байдал, зан үйлийн онцлогийг судлах зорилгоор авсан сорил судалгааны үр дүнд үндэслэн урьдчилан сэргийлэх бодитой арга хэмжээ хэрэгжүүлэхгүй байгаа нь дүрмийн бус харилцаа үүсэхэд нөлөөлж байна гэж дүгнэжээ. 

Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвд 2023 оны байдлаар шүүхээс хугацааг тогтоогоогүй 13 хүнийг засрал сайжрал олоогүй үндэслэлээр 5-20 жилийн хугацаагаар тус байгууллагад үргэлжлүүлэн албадан эмчилж байна.

Албадан эмчлүүлж байгаа хүний тоо 39. Тус клиникийн байрны хүртээмж, стандартын шаардлага хангасан өрөө, тасалгаагүйгээс албадан эмчлэгдэж буй хүний эрх зөрчигдөж байна.

Гүйцэтгэх ажил, нууц мөрдөн шалгах ажиллагаа:

Төрийн болон албаны нууц мэдээлэл агуулсан гэсэн шалтгаанаар шүүх хуралдаан хаалттай явагдах

Нотлох баримт шалгуулах хүсэлтийг хүлээн авахаас татгалзах

Оролцогчдод танилцуулахгүй байх

Нууцын баталгаа авч өмгөөллийн үйл ажиллагааны цар хүрээг хязгаарлах

Цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах үндэслэл болгож хэрэглэх

Хавтаст хэргийн материалд хамааралгүй төрийн нууц, түүнд хамаарах мэдээ баримтыг хавсаргаж хэргийг бүхэлд нь нууцад хамааруулах зэрэг нөхцөл байдал илэрч байна

Хорих анги, цагдан хорих байранд гүйцэтгэх ажил, нууц мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулах эрх зүйн боломж өнөөг хүртэл нээлттэй байгаа нь эрүү шүүлт тулгах, хүний эрхийн аливаа зөрчил үүсэх эрсдэлийг үүсгэж байна.

УИХ-ын 2023 оны 35 дугаар тогтоолд “цагдан хорих байранд гүйцэтгэх ажил, мөрдөн шалгах нууц ажиллагаа явуулах хүрээг хязгаарлаж, хүний эрхийн зарчимд нийцүүлэн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох талаар санал боловсруулж, танилцуулах талаар тусгасантай холбоотойгоор, 2024 оны нэгдүгээр сарын 17-ны өдрийн Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулиар хүрээ хязгаарыг хумисан хэдий ч энэ асуудлыг бүрэн шийдвэрлэж чадаагүй байна гэж дүгнэжээ.

Мөн хорих ял, баривчлах шийтгэл эдлэх хүмүүсийн тоо нэмэгдэж байгаатай холбоотойгоор хорих анги, баривчлах төв болон хүний эрхийг хязгаарлах газруудад эрүүдэн шүүх, хүнлэг бус харьцах эрсдэл бодитойгоор нэмэгдсэн.

Хорих ангиудын орчин нөхцөл НҮБ-ын хоригдолтой харьцах наад захын жишиг дүрэм зарчимд нийцсэн байдлаар сайжрахгүй байна. Ялангуяа эмэгтэйчүүд, насанд хүрээгүй хоригдогч, бүх насаар хорих ялтай хоригдогсдыг хамгаалах шаардлагатай.

Сэтгэцийн эмгэгтэй хүнд хэрэглэх эмнэлгийн чанартай албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох шаардлага байна. Тухайлбал, стандартын шаардлага хангасан өрөө тасалгаагүй, байр хүртээмжгүй, гэмт хэрэг, зөрчил үйлдсэн хүнд албадан эмчлэх арга хэмжээг ижилхэн орчин нөхцөлд хэрэгжүүлж байгаа, хорих ангиудад сэтгэцийн эмгэгтэй хүмүүс нэмэгдэж байгаа ч эмнэлгийн чанартай албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх явдал хангалтгүй байна.

Эрүү шүүлтийн хохирогчдыг үр нөлөөтэй хамгаалах, хохирол нөхөн төлүүлэх, хохирогчдыг нөхөн сэргээхэд чиглэсэн эрүүл мэнд, нийгэм, сэтгэл зүйн үйлчилгээ үзүүлэх, нийгмийн амьдралд эргэн ороход дэмжлэг үзүүлэх хууль эрх зүйн орчин дутмаг байгаагаас хохирлоо нөхөн төлүүлэхэд цаг хугацаа зарцуулах, процессын олон үе шатыг дамжих, ач холбогдол бүхий нотлох баримтыг гаргуулан авах явцад олон саад бэрхшээл тулгарч байгаа нь хохирогч дахин хохирох нөхцөл байдал үүсэж байна гэж Хүний эрхийн үндэсний комисс дүгнэжээ. 

УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаа нарын 22 гишүүнээс гаргасан хүсэлтийн дагуу өнөөдөр (2024.11.20) УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооноос хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалахтай холбоотой “Эрүүдэн шүүлт тулгах, хүнлэг бус, хэрцгий хандахаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилт”-ийн талаарх хяналтын сонсголыг Төрийн ордонд зохион байгуулж байна.

Хяналтын сонсголыг УИХ-ын гишүүн П.Сайнзориг даргалж байгаа бөгөөд Хууль зүйн байнгын хорооны гишүүдийн ирц бүрдэхгүйгээс товлосон цагаасаа 50 гаруй минутаар хождож эхлэв. Хуульд зааснаар хяналтын сонсголд Хууль зүйн байнгын хороонд харьяалагддаг 22 гишүүнээс хамгийн багадаа 12 гишүүн ирж байж, ирц 50 хувьд хүрэх ёстой. Гэвч тус байнгын хорооны гишүүдээс дарга Д.Цогтбаатар, УИХ-ын гишүүн Х.Баасанжаргал, О.Номинчимэг, П.Сайнзориг, Ц.Сандаг-Очир, Х.Тэмүүжин, Г.Уянгахишиг, С.Эрдэнэболд нарын гишүүн ирсэн байв.

Харин сонсгол санаачлагч гишүүдээс Ө.Шижир, Ж.Баярмаа нар ирсэн бол Ардчилсан намын бүлгээс М.Далайнбатбаяр, мөн ИЗНН-аас М.Нарантуяа гишүүн ирсэн юм.

Сонсгол даргалагч П.Сайнзориг “Сонсгол болох мэдээллийг бүх хэлбэрээр хүргүүлсэн. Сонсголтой давхцаж байгаа Байнгын хорооны хуралдаан байхгүй” гэдгийг тодотгов.

Мөн УИХ-ын гишүүн Ж.Алдаржавхлан, Б.Бат-Амгалан, Х.Баттулга, Д.Ганбат, Л.Мөнхбаатар, Б.Пүрэвдорж, Б.Энхбаяр нарыг яаралтай сонсгол болох танхимд ирэх ёстойг сануулсан бол Б.Цогтбаатар, У.Отгонбаатар нар өвчтэй, Н.Алтанхуяг чөлөөтэй, С.Одонтуяа, Д.Заяабал нар гадаад томилолттой байгааг мэдэгдэв.

Цагтаа ирээгүй гишүүдийн нэрсийг хэдэнтээ зарласнаар Х.Баттулга нарын гишүүн ирснээр ирц 54 хувьд хүрснээр сонсголыг эхлүүллээ.

Хяналтын сонсголд ажиглагчаар оролцохоор хүсэлтээ ирүүлсэн хоёр иргэн, төрийн байгууллагын төлөөлөл 37 оролцож байгаа бол төрийн бус байгууллага болон иргэдийн төлөөллөөр оролцохоор бүртгүүлсэн 75 оролцогчийн 46 нь хүрэлцэн ирсэн байна. Мөн Хяналтын сонсголд оролцох хүсэлтээ ирүүлсэн нийт 122 оролцогчийн 85 нь иржээ.

Г.ХОРОЛ