Аав, ээж, эмээ өвөөгийнхөө тэтгэврийг барьцаалаад машин аваад уначихдаг, сургалтын төлбөрөө төлүүлчихдэг, байр орон сууцанд орчихдог паразит бүлгийнхний шуналыг хязгаарлах зорилгоор тэтгэврийн зээлийг нэг жил хүртэлх хугацаатай олгож байх зохицуулалтыг хийхээс аргагүйд хүрснээ Гэр бүл хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалан мэдэгдсэн нь өндөр настнуудын хувьд таагүй мэдээ болон очих болов.

Фридрих Эбертийн сангаас 2022 онд хийсэн судалгаагаар ахмад настнуудын 60 орчим хувь нь тэтгэвэр барьцаалсан зээл авсан байжээ.

Харин Гэр бүл хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалангийн тайлбараар бол ахмадуудын 57 хувь нь хамгийн бага тэтгэвэр авдаг.

Эндээс харагдаж буй логик нь ахмад настнуудын хувьд амьдралдаа хүрэлцэхүйц тэтгэврийг сар бүр авдаг байсан бол банкнаас зээл авах уу гэдэг асуулт гарч буй.

Монгол Улсын хэмжээнд 2024 оны есөн сарын байдлаар 420 мянган иргэн тэтгэвэр авч байна.

Засгийн газраас 2023 онд тэтгэвэр бодох цалингийн итгэлцүүрийг шинэчлэн баталснаар 488 мянган тэтгэвэр авагчийн тэтгэврийг шинэчлэн бодож, 164 мянган тэтгэвэр авагчийн тэтгэврийн хэмжээ дунджаар 181 мянган төгрөгөөр нэмэгдэж, дундаж тэтгэврийн хэмжээ 687 мянгад хүрчээ.

Мөн Засгийн газраас 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 1-нээс  тэтгэврийн хэмжээг 100 мянган төгрөгөөр нэмэгдүүлснээр бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ 650 мянган төгрөг, хувь тэнцүүлсэн тэтгэврийн доод хэмжээ 540 мянган төгрөг, дундаж тэтгэврийн хэмжээ 787 мянган төгрөгт хүрсэн байдаг.

Харин нийгмийн халамжийн сангаас олгож байгаа тэтгэврийн хэмжээг сард 375 мянган төгрөгөөр шинэчлэн тогтоосон бөгөөд үүнд нийт 7235 ахмад настан хамрагджээ. Мөн нийгмийн халамжийн сангаас байнгын асаргаа шаардлагатай ахмад настныг асарч байгаа иргэн бүрд 302 мянган төгрөгийн тэтгэмж олгож байгаа юм.

Үхтэл үр харам гэгчээр үр хүүхдэд нь асуудал тулгарахад тэтгэврийн зээл авахаас аргагүйд хүрдэг нь ахмадуудын хувьд маргашгүй үнэн.  Ах, дүү, найз нөхөд нь бэрхшээлийг нь сонсож, ойлголоо ч “Та түр хугацаандаа надаас зээлчих ээ” гээд гурав, дөрвөн сая төгрөг өгөх чадалтай нь хуруу дарам.  Ганц найдвар нь банкууд л байдаг. Гэхдээ бас шалгууртай.  Өмнө авсан зээлээ төлж дуусаагүй бол нэмж  тэтгэвэр барьцаалсан зээл авах эрхгүй. Хэдийгээр тэтгэвэр барьцаалсан зээлийн хүү жилийнх нь 17 орчим хувийн хүүтэй  ч банк бус санхүүгийн байгууллагуудын олгодог зээлтэй харьцуулбал хүү нь хавьгүй бага. Тиймдээ ч ахмадуудын олонх нь  арилжааны банкинд л ханддаг.

Хэрэв  арилжааны банкууд тэтгэвэр барьцаалсан зээлийг 24 сараар олгож буйг 12 сар болгон бууруулах зохицуулалтыг төрөөс хийвэл ахмадуудын хувьд амьдрал улам хүндрэх тал руугаа орохыг сануулж байна.

Тэд зөвхөн хүүхэддээ зориулж тэтгэврийн зээл авдаг юм биш өөрсөддөө зарцуулах зорилгоор зээл авах тохиолдлууд ч олон. Сар шинэ дөхүүт зээл авна. Идэш бэлтгэх цагаар зээл авна. Сувилалд амрах, эмчилгээ хийлгэх, хүүхдээ гэрлүүлэх, охиноо хадамд гаргах гэхчлэн тоочвол жишээ олон, тэр хэрээр зээл авах шаардлага үүснэ.

Ер нь тэгээд нэг их өндөр тэтгэвэр авах биш дээ. Ахмадуудын олонх нь сардаа 600 мянга гаруй төгрөгийн тэтгэвэр авдаг. Тийм ч учраас буурлууд “Ядаж сардаа нэг сая төгрөгийн тэтгэвэр авдаг бол зээл авахгүйгээр амьдарч болмоор санагдах юм аа” гэж хуучлах нь бий. Ямар аргатайдаа өвлийн хүйтэнд захын гадна аарц цагаа, хуушуур бууз зараад зогсох билээ. Тун боломжгүй болоод л тэр.

Хүйтэн хөлдүү цагаар гадаа зогсоно гэдэг ахмад настан төдийгүй залуусын хувьд амаргүй ч  хүнээс мөнгө зээлээч гэж гуйж байснаас хавьгүй дээр. Оройн хоолныхоо мөнгийг бусдаас царайчлахгүй болгочихно. Ханиад хүрэхэд эмийн сангаас эм аваад уучихна. . Залуу халуун насандаа зүгээр суулгүй улсын ажил гэж цаг наргүй зүтгэсэн олон зуун мянган буурлуудын өнөөдрийн амьдрал ийм л байна.

 Сар бүр гар дээрээ авдаг 600 гаруй мянган төгрөгийн тэтгэврээ сардаа хүргэх гэж чардайсаар,  чадахгүй болонгуут тэтгэврийн зээл авч, аргалдаг.

Харин одоо төр хэдхэн хүн дээр тохиолдсон хүнд жишээг нийтийнх болгон ташраар нь авах зээлийнх хугацааг бууруулбал улам л хүндэрнэ.

Сар бүр гар дээрээ авдаг 600 мянган төгрөг нь таван өдөр болж чаддаг уу, олонхийнх нь дуусч байгаа. Хүнсний зах дээр үхрийн мах нэг кг нь 20 мянган төгрөг, хонины мах нэг кг нь 18 мянган төгрөгийн үнэтэй байхад ганц хонины гуя авахад л 100 мянга гаруй төгрөг болно. Гурил, будаа, ногоо гээд авахад цаана нь эмийнх нь мөнгө үлдэх үү гээд асуудал бий.

Иймээс ядаж тэтгэврийнх нь зээлийн эрхэнд халдахаас өмнө ядаж ажлын байраар хангаж, орлогыг нь нэмэгдүүлэх  арга зам хайхгүй бол “Тэтгэврийн зээл авснаар ахмадууд ядууралд өртөж байна” гэдэг ганц судалгаагаар туйлшруулан зээл авах хугацааг нь бууруулах нь ядуурлаас нь гаргах бус улам ядуурлын балчигт оруулах юм болох вий.

Нийт тэтгэвэр авагчдын 57 хувь нь бага тэтгэвэр авч байгаа шүү. Энэ бол 300 мянга руу ойртох хэмжээний ахмад настан хамгийн бага тэтгэвэр авч байна гэсэн үг.

Тэтгэврийн хэмжээ ярихаар “Нийгмийн даатгалын шимтгэлээ өндөр төлөхгүй яасан юм бэ” гэдэг асуудал үүсдэг. Гэтэл төрийн байгууллагад 34 жил тасралтгүй ажиллаж, Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн байтлаа ажилласан жилээ нөхөн төлж тэтгэврээ тогтоолгосон хүнтэй яг ижил тэтгэвэр авч буй тохиолдлууд маш олон бий. Тухайн үед төрөөс олгож байсан цалингийнхаа хэмжээгээр шимтгэл төлсөн. Мөн ижил, ажил мэргэжлээр ажиллаж байгаад тэтгэврээ тогтоолгосон байтал газар тэнгэр шиг зөрүүтэй тэтгэвэр авч буй тохиолдлууд ч олон байна. Таван жилийн өмнө тэтгэвэртээ гарсан, энэ жил тэтгэвэрт гарсан хоёр хүний тэтгэврийн зөрүү ч харилцан адилгүй гээд асуудал хөндвөл тэтгэврийн зөрүү ойртсон гэж хэлэх ч боломжгүй болж буй.

Иймээс судалгаагаа сайтар хийж, Монголын хөрсөнд буух талаас нь харахгүй бол гадаад орнуудад банкууд нь ахмад настнуудад тэтгэврийн зээл олгодоггүй. Манайд олгож байгаа тэтгэвэр барьцаалсан зээлийг гадаад орнуудад хар зээл гэж нэрлэдэг гэдэг байдлаар хандвал асуудал улам л хүндэрнэ.

Учир нь, гадаад орнуудад ахмадууд нь тэтгэврээрээ улс орноороо аялж зугаалж байхад Монголын ахмадуудын гар дээрээ авдаг тэтгэвэр нь сарынх нь амьдралд ч хүрэлцэхгүй байгаа шүү.

Г.ХОРОЛ