УИХ дахь Ардчилсан намын бүлэг, УИХ дахь МАН-ын бүлэг өчигдөр (2024.11.18) Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын хилийн холболтын төслийн талаарх мэдээллийг сонсов.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ өнгөрсөн аравдугаар сард БНХАУ-д айлчлах үеэр Гашуунсухайт-Ганцмод хил дамнасан төмөр замын гүүрийг хамтран барих тухай Монгол Улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг байгуулсан.

Гашуунсухайт-Ганцмод хил холболтын төмөр замын төсөл хэрэгжсэнээр Ханги-Мандал, Шивээхүрэн-Сэхэ, Бичигт-Зүүнхатавч төмөр замын төсөл болон бусад төслүүд хэрэгжих боломж бүрдэхийн зэрэгцээ Монгол Улсын нүүрсний экспортыг 120 сая тоннд хүргэх ач холбогдолтой.

Монгол Улсын хувьд энэхүү төслийг БНХАУ-тай хамтран хэрэгжүүлэх сонирхолтой байгаагаа арав гаруй жилийн өмнө тавьснаар 2014 онд БНХАУ-ын төрийн өмчит “Чайна энержи” компанийн төлөөлөл Монгол Улсад ирж, санхүүжилтийн гэрээнд гарын үсэг зурж, 2015 онд хөрөнгөө гарган төмөр замаа тавьсан байдаг. Харин манай тал гэрээнээсээ буцсан төдийгүй олон жилийн дараа төмөр зам тавьсан ч Хятадын талын тавьсан төмөр замаас зөрсөн. Мөн Хятад улс нарийн царигтай төмөр зам тавьсан бол Монголын тал өргөн царигтай төмөр зам тавьсан.

Үндсэндээ Монгол Улс гэрээний үүргээ биелүүлээгүй эргэж буцсан шийдвэрээс болж, “Чайна энержи” компанийн алдагдсан боломж 2.7 тэрбум юань гэж үзжээ.

УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгийн хуралдаанд оролцож, мэдээлэл өгсөн Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан нарын тайлбараар бол “ Хятадын төрийн өмчит компани болох “Чайна энержи” компаниас ирүүлсэн захидалд “Энэ төсөл гацаанаас гарах юм бол олон улсын арбитраас алдагдсан боломжийг нэхэхгүй” гэдэг байр суурь илэрхийлсэн байна.

Засгийн газрын тэргүүний тайлбарлаж буйгаар “БНХАУ-ын төрийн өмчит “Чайна энержи” компанийн зүгээс 2014 оны наймдугаар сард Монгол Улсад ирж, санхүүжилтийн гэрээнд гарын үсэг зурсан. Харин 2015 онд мөнгөө гаргаад төмөр замаа тавьж, Ганц мод талынхаа гэрээнийхээ үүргийг биелүүлжээ. Гэвч манай тал дээр маргаан үүссэн. Тийм учраас “Чайна энержи” –гийн зүгээс “2014 оноос өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд бидний оруулсан хөрөнгө оруулалт Монголын дотоод улс төрийн асуудлаас болж, алдагдал үүссэн.

Хоёр улсын төрийн тэргүүн уулзаж байгаад тохирсон асуудал.  Анх “Чайна энержи”- тэй гэрээ байгуулсан, гэтэл танай талын хүсэлтээр “Чалко” компанийг оруулж ирсэн.

“Чайна энержи” бол төмөр зам эзэмшдэг, танай хамгийн том түнш компани. Харамсалтай нь, та нар “Чалько”-той гэрээ байгуулчихаад одоо өөр гэрээ тулгаад байгаа нь шударга ёсонд нийцэхгүй байна гэдэг агуулгаар хандаж байгаа аж.

Монголын тал гэрээний үүргээ биелүүлээгүй гэдэг байдлаар олон улсын арбитрт өгнө гэдэг сануулгыг уулзах тоолонд хэлдэг.

Гэхдээ төрийн өмчит компани учраас сайн хөрш, сайн харилцаа чухал тул яриа хэлэлцээрийн зарчмаар шийдэх нь зүйтэй гэж хэлдэг. Харилцан ашигтай хамтарч ажиллах ёстой, хилийн боомтуудыг холбох ёстой гэдэг байр суурь илэрхийлдэг байна.

Бас нэг ярьдаг юм нь,  хуулийг буцаж хэрэглэж болохгүй, олон улсын хэм, хэмжээ гэдэг. Хоёр талаас тохирсны дараа  өөрчлөлт хийж байгаа нь тохироон дээрээ байгаа тал хариуцлга хүлээхгүй шүү дээ гэдэг.

Тохирч гарын үсэг зурсны дараа царигаа өөрчлөөд Цэц дээр баахан асуудал үүссэн, энэ нь танай дотоод асуудал” гэдэг байр суурь илэрхийлжээ.

Мөн Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн тайлбарлаж буйгаар “Манай талаас харахаар тухайн үеийн хэлцэл Тавантолгой компанийн 49 хувь “Чинхуа энержи” –д шилжээд явсан бол “Чалько”-гийн үнээс хэд дахин их хэмжээний хохирол буюу ач холбогдолгүй зүйл болох байсан нь маш тодоррой.  Тийм учраас өнөөдөр буулт хийгээд, ийм агуулга дээр ирээд хоёр талын төмөр замаа холбоё гэдэг нь манай талд үүссэн улс төрийн тэмцэл энэ бүх зүйл буруу биш байсан гэдэг нь харагдана. Бидний хувьд харах зүйл нь дотоодын асуудлаа дотооддоо, олон улсад харилцаж байгаа асуудлаа нэг улс гэдэг агуулгаар тавихгүй бол гурав дөрвөн өөр байр сууринаас нэг газар луу тавиад байхаар гацаа үүссэн” гэж тайлбарлав.

Товчхондоо Монгол Улс саяхан хийсэн хэлцлээсээ дахин буцвал “Чайна энержи” компани олон улсын арбитарт хандаж болзошгүй эрсдэл хүлээж буй юм.

Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын хил холболтын өртөг 976 тэрбум төгрөг буюу 280 сая ам.доллар болно.  Монголын тал хил доторх өртөг зардлаа хариуцна, мөнгөөр төлбөрөө гүйцэтгэнэ.

Монгол Улсын хувьд 2022 онд Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн 50 сая тонн хүртэлх ачаа тээвэрлэх хүчин 233 км төмөр замыг ашиглалтад оруулсан ч хил холболт нь зөрсөнөөр тээвэрлэгдсэн ирсэн нүүрсийг автомашинд шилжүүлэн ачих байдлаар хил гаргаж буй нь өртгийг өсгөн хүндрүүлж буй юм.

Харин дээрх төмөр замын ажлыг гүйцэтгэсэн “Бодь интернэшнл” группийн ТУЗ-ийн дарга Д.Баясгалан өмнө нь төмөр замын холболт зөрсөн асуудлаар дараах байр суурь илэрхийлж байв. Тэрбээр Гашуунсухайтын төмөр зам Монгол Улсын хилээс 3 км-ын наана очоод зогссон. Биднийг төсөл эхлүүлэхэд Монгол Улс БНХАУ-тай хил боомтын цэгээ эцэслэн тохироогүй байсан. Миний ойлгож байгаагаар хятадууд “Монголчууд хэзээ ч төмөр зам барих юм билээ, барьж чадахгүй” гэсэн хандлагатай байсан. Төмөр зам баригдаад 2021 оны сүүлээр Гашуунсухайтын өртөөг барьж эхлэхэд хоёр тал ажиллаж эхэлсэн. Хаагуур аль цэгээр төмөр замаа холбох вэ гээд ярьж эхэлсэн. Хятадын тал 703 буюу хилийн баганаар холбоё гэдэг саналтай байсан. Тэр цэгээр холбохоос ч өөр арга байхгүй. Газар дээр нь очиж үзэх юм бол Ганцмод боомт гээд Хятадын талаас төмөр зам ирээд манай Монголын хил дээр ирээд тулаад зогссон байгаа, түүгээр л холбогдохоос өөр ямар ч арга байхгүй.

Инженерүүд алдаа гаргачихсан, эсвэл албаар хятадууд өндөр дээр галт тэрэг барьчихсан, төвшний зөрүү гарсан юм шиг буруу ойлголт байдаг. Ганцмод хот нь өндөрлөг газар байдаг.

Төмөр зам нь уулыг сэтлэж тавигдсан, Монгол хил рүү орж ирэхдээ сайр болдог. Энэ бол зохиомол төвшний зөрүү биш, монголчууд тэр төмөр замтай холбогдохын тулд хүссэн хүсээгүй гүүр барьж таарна. Тэр хэн нэгний алдаа ч биш, зохиомол зүйл ч биш. Өнгөрсөн наймдугаар сард Хятадын Засгийн газартай эцсийн цэгээ тохирсон. Гэрээ хэлцэлдээ оруулсан, одоо энэ цэгээр холбогдоно.  Хятадын тал гүүр , төмөр замын өртөө зэргийг хийж байгаа. Хил холболтын төмөр зам бол заавал баригдах ёстой. Зарим нь бол тэнгэрийн тоо ярьж байна лээ, тийм том тоо гарахгүй байх. Маш хурдан хийхгүй л бол төмөр замын хил нэвтрэх чадвар саарна” гэж мэдэгдэж байв.

Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын хил холболтыг гүйцээн барьж ашиглалтад оруулах нь Монгол Улсын хувьд нүүрсээ экспортод гаргахад чухал ач холбогдолтой.  УИХ дахь МАН-ын бүлэг, Ардчилсан намын бүлэг төслийг хэрэгжүүлэх ёстой гэдэг байр суурь барьж буй бол ХҮН нам ч мөн дэмжиж буй.

Г.ХОРОЛ