Эдийн засагч Д.Жаргалсайхантай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Өнгөрсөн Баасан гаригт ирэх 2025 оны төсвийг УИХ-аар баталлаа. Нийт 35.8 их наяд төгрөгийн урсгал зардал бүхий өндөр тэлэлттэй төсөв боллоо гэж ярьж байна шүү дээ. Үүн дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Улс орны эдийн засаг хөгжиж томрохын хэрээр түүнд оруулж байгаа хөрөнгө оруулалт, үйл ажиллагааны зардал нэмэгддэг. Эдийн засаг ДНБ-ий 30 орчим хувьтай байхад тухайн улс орон хэвийн өргөжих боломжтой. Нөгөө талаасаа урсгал зардал их байгаа асуудлын дийлэнх нь төрийн ажилтнуудын цалинг нэмэхээс өөр аргагүй байдлаас үүссэн. Мөн тэтгэврийн санг нэмэгдүүлэх асуудал бий. Тэтгэврийн сан үнэндээ урд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхнө гэдэг шиг байгаа. Тэгэхээр тэтгэврийн сан өөрөө бие даасан болоод, хөрөнгө оруулалт хийгээд явахгүй бол ийм маягаар урсгал зардал дээр хамгийн их хүндрэл үүсгэж байна. Үүнийг сайн ойлгох хэрэгтэй.

-Төсөвт төрийн оролцоо их байна гэсэн шүүмжлэл байгаа. Одоо батлагдсан төсөв дээр төр урсгал зардал болон хөрөнгө оруулалтаа нэмэгдүүлэхээс өөр сонголтгүй гэж харж байна уу?

-Дээр хэлсэнчлэн урсгал зардал дотроо багш, эмч нарын цалин, тэтгэврийн сан гэх мэт субъектүүдэд хуваарилахаас өөр аргагүй. Гагцхүү ТӨХК-уудын тухай ярих хэрэгтэй. ТӨХК-ууд алдагдалтай байсан ч гэсэн дампуурдаггүй. Муу юм хийсэн ч дарга нар нь солигдоод явдаг. Үүн дээр анхаарах хэрэгтэй. Төр оролцох зүйлдээ л оролц. Төрийн өмчит компаниудаа багасгаж, олон нийтийн болгох хэрэгтэй. УБТЗ, МИАТ гэх мэт компаниудаа бүгдийг нь олон нийтийн болгож, хяналтаа тусад нь хийдэг байвал энэ ажил хэрэг болно. Түүнээс биш урсгал зардал бууруулах нэрийн дор багш нарынхаа цалинг хасаж болохгүй.

-Засгийн газар ирэх онд 14 мега төсөл хэрэгжүүлэхээр зорьж байна. Дотоодоосоо 100 хувь хангах боломжгүй учраас гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахаас өөр сонголтгүй. Эдгээр төслүүдийг хэрэгжүүлэх боломжтой эсэх дээр та ямар байр суурьтай байна вэ? 

-Бид нар 35.8 их наяд төгрөг их байна гэж ярьж байна. Гэхдээ 14 мега төсөл чинь наад зах нь 30 их наяд төгрөг. Энэ мөнгө Монголд байхгүй. Тиймээс бид гадаадын мөнгөөр л хийнэ. Гадаадад мөнгө нь дуусахгүй, Монголд мөнгө нь байхгүй. Тийм учраас хөрөнгө оруулалт татаад олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөх дүрэм журмын дагуу ажиллах хэрэгтэй. Хүний мөнгөөр төслүүдээ хэрэгжүүлээд, эргээд ашгийг нь өгдөг зарчмаар ухаан нь хүрвэл явмаар байна. Ухаан нь хүрэхгүй бол ингээд хоорондоо хэрэлдээд суухаас өөр арга алга.

-Монгол Улсад хэрэгжиж байгаа хууль эрх зүйн орчныг харвал гадаадын хөрөнгө оруулалт татах боломж хэр байна вэ?

-Тун тааруухан байна. Яагаад гэвэл гадаадын хөрөнгө оруулалтын асуудлыг хэлэлцдэг газар 100 гаруй гомдол ирсэн байна. Үүний 75 хувь нь одоо болтол шийдэгдээгүй. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг дээрэмдэж байна. Газар хөрөнгийг нь хурааж байна. Өндөр албан тушаалтай хүмүүс үүнийг хийгээд эргээд баатар хүн шиг нийгэмд явж байна. Тийм учраас шударга ёсыг тогтоох, түүний дотор итгэлийг бий болгох хэрэгтэй. Хоёрдугаарт гадаадын хөрөнгө оруулалт гэдэг хууль эргэж үйлчилдэг байдлыг засахгүй бол яах гэж Монголд хөрөнгө оруулах юм бэ. Гадаадын хөрөнгө оруулалт яагаад ордог вэ гэдгийг мэдэх хэрэгтэй. Гадаадын хөрөнгө оруулалт, дотоодын хөрөнгө оруулалт хоёр бол зарчмын том ялгаатай.

Гадаадын хөрөнгө оруулалт бол саван дотор гаднаас орж байгаа гурван юмыг хэлдэг.

Нэгдүгээрт хөрөнгө, хоёрдугаарт технологи, гуравдугаарт зах зээлийн хүртээмж буюу Монголд орж ирэхдээ 3.5 сая хүнд хөрөнгө оруулалт хийе гэж орж ирдэггүй. Монголоор дамжаад дэлхий рүү гарья гэдэг том зэх зээлийн экспортын хаалга нээгддэг хүч чадал орж ирж байгаа. Ийм хүч чадал Монголын компаниудад байхгүй. Тиймээс томыг нь сонгож аваад, дэлхийн томчуудыг оруулах цаг болсон. Үгүй бол бид нар хоёр улсынхаа хооронд хэрэлдээд суух үлдлээ.

-Өнөөдөр Засгийн газраар гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуультай холбоотой асуудал орж ирлээ. Өнгөрсөн парламентаар шинэчлэн батлахаар яригдсан ч чадаагүй. Энэ удаа юун дээр анхаарч, сайжруулах хэрэгтэй вэ?

-Хөрөнгө оруулалтын хууль гэдэг зарчмын хууль байх ёстой. Өөрчлөгддөггүй, ил тод, хамгаална, дэмжинэ гэсэн агуулгатай байх ёстой. Өнгөрсөн парламент дээр хөрөнгө оруулалтынх нь хэмжээ, газар, татвартай холбоотой асуудал байсан. Тэрийг өөрсдийнх нь хуулиар зохицуулахгүй бол хөрөнгө оруулалтын хууль гэдэг ганцаараа бие даасан, бүхнийг хамарсан хууль биш. Энэ удаа бид дээр, дооргүй бүгдээрээ зөв ойлгож хиймээр байна. Үүн дээр бас нэг зүйлийг хэлмээр байна. Уул уурхайгаа ашигласны татвар гэж байдаг. Хүн төрөлхтний бодож олсон ганц татвар нь энэ. Тэр татварыг яг орон нутгийн хүмүүст нь өгөх хэсгийг нь өгөхгүй өдий болтол явж ирсэн. Тийм учраас бэлчээр нь тахалцан байдаг. Энэ асуултад төр хариулах шаардлагатай байна. Нөгөө хүмүүс нь учрыг нь ойлгохгүй босоод ирэх юм. Тэрийг нь ашиглаж мөнгө хийе, алдартай больё, улстөрч больё гэсэн хүмүүс нь дүүрээд гаднаас нь харахад инээдтэй, өрөвдөлтэй ийм нөхцөл байдалд хүрч байна.