УИХ-аар өчигдөр/2024.11.09/ Монгол Улсын 2025 оны төсвийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн төслүүдийн дөрөв дэх хэлэлцүүлгийг хийж баталсан ч Төсвийн байнгын хорооноос оруулж ирсэн тогтоолын хүрээнд ирэх арванхоёрдугаар сард төсвийн тодотголыг өргөн барихыг Засгийн газарт чиглэл болгоод байна.

Тогтоолд нэгдүгээрт, төсөвт үнэлгээ хийх, хоёрт Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2025 онд баримтлах үндсэн чиглэлд Монгол Улсын 2025 оны төсвийг нийцүүлэх гэсэн заалтуудыг тус, тус тусгасан юм.

Учир нь, УИХ-аар Монгол Улсын 2025 оны төсвийн төсөл болон холбогдох төслүүдийг хэлэлцэх үеэр гишүүд урсгал зардлаас 3.6 их наяд төгрөг танах шаардлагатай гэдэг санал дэвшүүлсэн. Мөн ирэх оны төсвийг Засгийн газарт буцаах ёстой гэдэг шаардлага ч тавигдсан. Гэхдээ төсвийн гуравдугаар хэлэлцүүлэг эхэлсэн үеэс төслийг Засгийн газарт буцаах ёстой гэх шаардлага тавигдсан нь хууль эрх зүйн хувьд боломжгүй. Учир нь, төсвийн нэгдүгээр хэлэлцүүлгийг хийх үед энэ саналыг гаргаж, УИХ-ын гишүүдийн олонхийн дэмжлэг хүлээвэл Засгийн газар луу буцаах боломж байсан. Гэтэл дэгээ мэддэггүйгээс болсон уу, аль эсвэл улс төр хийсэн УИХ-ын гишүүдээс болсон уу, төсвийн гуравдугаар хэлэлцүүлэг Байнгын хороодоор орж эхэлсэн үеэс "Төсвийн зардлыг 3.6 их наяд төгрөгөөр бууруулах ёстой" гэх санал гаран, өндөр авсан.

Монгол Улсын 2025 оны төсвийн төслийг боловсруулах хүрээнд Төсвийн байнгын хорооноос ажлын хэсэг байгуулж, мөн зарлагыг бууруулах чиглэлээр дэд ажлын хэсэг ажиллуулсан ч урсгал зардлын цаад талд юу байгааг нь нарийн мэдэхгүйгээр шууд хасалт хийх нь эргээд эрсдэл үүсгэх талтай гэж үзэн Төсвийн байнгын хорооноос энэ асуудлыг цаг хугацаатай нарийн шалгаж мухарлах зорилгоор ирэх оны төсөвт үнэлгээ хийх ёстой гэж үзсэн байдаг.

Нөгөө талдаа Сангийн сайд Б.Жавхлангийн тайлбараар төсвийн 7.2 их наяд нь цалин, 6.4 их наяд нь эрүүл мэнд боловсрол, нийгмийн хамгааллын салбарт, 5.8 их наяд нь нийгмийн даатгалын санхүүжилт буюу татаасанд зарцуулагддаг болж таарч буй. Эдийн засаг хөгжлийн сайд Л.Гантөмөр "2024 онд цалин, тэтгэвэр, тэтгэмжийг нэмсэн нь урсгал зардлыг асар ихээр нэмэгдүүлсэн. Энэ онд цалин, тэтгэврийн нэмэгдэл хагас жилээр төсөвт сууж байсан бол ирэх жил бүтэн сууж байгаа нь зардлыг данхайлгасан" гэдэг анхааруулгыг өгсөн юм.

Хоёрдугаарт, шинэ дэгээр Засгийн газар 2025 оны төсвийн төслийг өнгөрсөн наймдугаар сарын 31-нд УИХ-д өргөн мэдүүлсэн. Харин Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2025 онд баримтлах үндсэн чиглэлийг аравдугаар сарын 1-нд УИХ-д өргөн мэдүүлсэн.

Өөрөөр хэлбэл, өнгөрсөн жилүүдэд нэг өдөр шахам өргөн баригддаг байсан хоёр том бодлого сарын зайтай УИХ-д өргөн мэдүүлэгдсэнээс хоорондоо уялдаа холбоогүй батлагдсан гэж үзэж байгаа юм.

Тухайлбал, Засгийн газрыг 2025 оны төсвийг УИХ-д өргөн мэдүүлэх үед инфляци 6 хувьтай байсан бол 2025 оны Мөнгөний бодлогыг УИХ-д өргөн мэдүүлэх үед инфляци 1 хувиар буурч 5 хувьтай тэнцсэн. Иймээс УИХ 2025 оны төсвийг дахин “нухах” шаардлагатай болж буй юм.

УИХ-ын Тамгын газраас өгч буй мэдээллээр 2025 оны төсвийн төслийг УИХ-аар баталсан тул ирэх арванхоёрдугаар сард багтаан тодотгол хийхэд хууль эрх зүйн зөрчил үүсгэхгүй гэж тайлбарлаж буй.

Гэхдээ Монголын парламентын түүхэнд ирэх оны төсвөө баталсан даруйдаа эргээд сар хүрэхгүйн дараа тодотгож байсан тохиолдол өнгөрсөн хугацаанд гараагүй. Харин энэ удаад шинэ парламент бүрдэж 126 гишүүнтэй болсны дараа Монгол Улсын 2025 оны төсвийн хуулийн төсөл болон холбогдох бусад төслүүдийг сарын дараа дахин тодотгох болж байна.

Хэл амтай баталсан Монгол Улсын 2025 оны төсөвт нэгдсэн төсвийн нийт орлого 33 их наяд, 864 тэрбум, 738.8 сая, нэгдсэн төсвийн нийт зарлага 35 их наяд, 795 тэрбум, 227.3 сая төгрөг бол алдагдал 1 их наяд 930 тэрбум, 488.50 сая төгрөг байхаар тусгасан.

Харин улсын төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого 23.1 их наяд төгрөг байх бол зарлага 26.4 их наяд төгрөг байхаар баталсан. Мөн ирэх онд хөрөнгө оруулалтад 3.9 их наяд төгрөг зарцуулна.  Орон нутагт нийт 527 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгоно. Харин орон нутгаас нийт 1.9 их наяд төгрөгийн орлого төвлөрүүлнэ.

Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар 2025 онд дор дурдсан төсвийг зарцуулна.

• Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар 39.7 тэрбум
• УИХ-ын дарга 191 тэрбум
• Ерөнхий сайд 630 тэрбум
• Үндсэн хуулийн Цэцийн дарга 6.6 тэрбум
• Улсын Дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч 32.8 тэрбум
• Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн дарга 343 тэрбум
• Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга 15.5 тэрбум
• Улсын Ерөнхий прокурор 161 тэрбум
• Үндэсний аюулгүй байыдлын зөвлөлийн дарга 23.3 тэрбум
• Монгол Улсын Ерөнхий аудитор 56.8 тэрбум
• Авлигатай тэмцэх газрын дарга 58 тэрбум
• Төрийн албаны зөвлөлийн дарга 21.8 тэрбум
• Санхүүгийн зохицуулах хорооны дарга 22.4 тэрбум
• Сонгуулийн ерөнхий хорооны дарга 18 тэрбум
• Үндэсний статистикийн хорооны дарга 36 тэрбум
• Цагаатгах ажлыг зохион байгуулах комиссын дарга 1.4 тэрбум
• Шүүхийн сахилгын хорооны дарга 6 тэрбум
• Тэргүүн шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг хөгжлийн сайд 328.8 тэрбум
• Шадар сайд 404 тэрбум
• Монгол Улсын Шадар сайд 8 тэрбум
• Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга 152 тэрбум
• Хяналт үнэлгээний үндэсний хорооны дарга 24 тэрбум
• 20 минутын хот үндэсний хорооны дарга 31.8 тэрбум
• Боомтын сэргэлтийн үндэсний хорооны дарга 15 тэрбум
• Гадаад харилцааны сайд 275 тэрбум
• Сангийн сайд 5 их наяд
• Хууль зүй дотоод хэргийн сайд 1.8 их наяд
• Аж үйлдвэр эрдэс баялгийн сайд 70.8 тэрбум
• Батлан хамгаалахын сайд 884 тэрбум
• Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн сайд 337 тэрбум
• Боловсролын сайд 4.5 их наяд
• Гэр бүл хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайд 4.5 их наяд
• Зам тээврийн сайд 1.5 их наяд
• Соёл, спорт, аялал жуулал, залуучуудын сайд 596 тэрбум
• Хот байгуулалт, орон сууцжуулалтын сайд 495 тэрбум
• Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд 830 тэрбум
• Цахим хөгжил, инновац харилцааны сайд 130 тэрбум
• Эрчим хүчний сайд 310 тэрбум
• Эрүүл мэндийн сайд 1.8 их наяд

Засгийн газрын оруулж ирсэн 14 мега төслөөс үргэлжлэн хэрэгжих төслүүдийн тоонд Дорноговь аймагт баригдаж буй нефть боловсруулах үйлдвэр багтаж байна. Тус төслийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэхэд зориулж 2025 оны төсөвт 460 тэрбум төгрөгийн зээл суулгасан. Энэ жил 200 гаруй тэрбум төгрөгийг шийдвэрлэж өгсөн. Дээрх санхүүжилтийн үр дүнд нефть боловсруулах үйлдвэрийг 2026 онд ашиглалтад оруулах боломж бүрдсэн гэж Сангийн сайд Б.Жавхлан тодотгосон юм.

Хоёр дахь төслөөр Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан төсөл нэрлэгдэж байна. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ БНХАУ-д айлчлах үеэрээ эл асуудлыг шийдвэрлэсэн.

Харин гурав дахь төслөөр Хиймэл дагуул төсөл нэрлэгдэж буй. Монголын талаас гаргах шаардлагатай 68 тэрбум төгрөг төсөвт суусан. Гэхдээ Монгол, Франц улсын хооронд энэ асуудлаар хийгдэж буй хэлэлцээр амжилттай болж дууссанаар зээлийн хэлэлцээрийг Засгийн газар УИХ-д өргөн мэдүүлж, батлуулна. Түүний дараа дээрх төсөл хэрэгжих боломжтой болно. Бусад төслүүдийг төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд, мөн гадаадын хөрөнгө оруулалтаар хөдөлгөхөөр төлөвлөөд байна.

Жил бүр сургууль, цэцэрлэгт хамрагдах хүүхдийн тоо нэмэгдэж байгаа тул ирэх жил 91 сургууль, 60-аад цэцэрлэг,  мөн30 гаруй эмнэлэг барьж ашиглалтад оруулахаар төлөвлөж, шаардлагатай санхүүжилтийг төсөвт суулгасан юм.

Түүнчлэн цалин, тэтгэврийг инфляцтай уялдуулан нэмэхээр шийдвэрлэсэн. 2025 оны төсвийг Мөнгөний бодлоготой нийцүүлэх шаардлага тавигдсан тул цалин, тэтгэврийг 6 хувиар нэмэх үү, аль эсвэл таван хувиар нэмэх үү гэдгийг УИХ дахин нягтлах шаардлага тулгараад байна.

Г.ХОРОЛ