УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2025 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2026-2027 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж байна. Дээрх төсөлтэй холбогдуулан гишүүд асуулт тавьж, мөн саналаа хэлж буй юм. 

УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаа:

-2025 оны зургадугаар сарын 5-нд Төсвийн хүрээний мэдэгдэлийг баталсан . Нийт зарлагыг 30 гаруй их наяд гэж баталсан. Өнгөрсөн наймдугаар сард Засгийн газар Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тодотголд нийт зарлагыг 31.9 их наяд гэж оруулж ирсэн. Гэтэл есдүгээр сарын 1-нд нийт зарлага 35.8 их наяд гэж орж ирсэн.  Нэг өдөрт ийм зөрүүтэй юмыг яаж  сэтгэж оруулж ирж чадаж байна вэ. Тодотголоор төсвийн зарлагыг 31.9 их наяд гэж  баталчихаад нөгөө талдаа 35.8 их наяд гэж оруулж ирээд байгааг гайхаад байна.

Төсвийн тэлэлт хэн дээр очиж буух вэ гэхээр ард түмэн, аж ахуй нэгжийн нуруун дээр бууна. Төсвийг энэ их тэлсэн байдлыг юугаар орлуулах вэ гэхээр зээл авч таарна. Төрийн өмчит компанийг хувьчлах талаар юу ч байхгүй. Тэгэхээр татвар болоод орлогодоо найдаад сууж байгаа. Орлого нь орж ирэхгүй бол яах вэ.

Аж ахуй нэгжүүд 500 гаруй тэрбум төгрөгийн НӨАТ-ын өртэй байгаа. Аж ахуй нэгжүүдээс өдөр шөнөгүй нэхэж баргдуулах гэж байгаа юм уу.

Олон улсын байгууллагууд төсвөө хумиач ээ, төсвөө хумихгүй бол эдийн засгийн макро үзүүлэлтүүд балрах нь ээ гэж байгаа. Инфляци хавартаа илрээд хоёр оронтой тонд орно гэж анхааруулаад байгаа.

УИХ өмнө нь төсвийг 300, 400 тэрбум төгрөгөөр танаж байсан байна лээ. Энэ удаад бид 30-аад тэрбум төгрөгөөр төсвийг танах юм уу, үгүй юм уу?

УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэн:

-Санал нэг байна, төсөв орж ирэхэд саналаа хэлсэн. 11 их наяд байсан төсөв 3 дахин нэмэгдчихээд байна. Төсвийн орлого зөвхөн нүүрснээс хамаараад байна гэж хэлж л байсан. Ганц нүүрснээс хамааралтай хэрнээ орлогоо яагаад нэмээд байгаа юм бэ гэж асууж л байсан. Байнгын хоороны даргын ажил аваад дөрвөн сар л болж байна. Улсын төсөв нэмэгдэж байхад Г.Тэмүүлэн Төсвийн байнгын хорооны дарга байсан, одоо болохоор төсөв өслөө гээд шүүмижлээд байдаг.

Механикаар төсвийг 3.6 их наяд төгрөгөөр шууд хасна гэвэл эрүүл мэнд, боловсрол, цэрэг цагдаа хэлмэгдэнэ. Тэгэхээр тодотгол хийгээд гурав дахин өссөн мөнгө хаашаа ороод байгааг үзэх хэрэгтэй.

Монгол Улс нэгхэн бүтээгдэхүүнээс хамаардаг эдийн засагтай. Тэгсэн хэрнээ төсвөө 3-4 дахин нэмчихсэн. Б.Түвшин гишүүний ахалсан ажлын хэсгийн дүгнэлтээр шинэ байшин их барьж, түүний эд хогшил ажиллах хүчин нь нийт өсч байгаа зардлын 50 хувийг авсан. Тэгэхээр цаашдаа бүтцийн өөрчлөлт хийх, учир шалтгааныг нь олох хэрэгтэй. Хаана орон тоогоо нэмээд байна, хаана зардлаа өсгөөд байна. гэдгийг олох ёстой. 2011 он шиг шууд 11 хувиар танаж болохгүй.

Урсгал зардлыг шууд хасъя гэдэг асуудал хоёрдугаар хэлэлцүүлгээс хойш гарсан. Хоёрдугаар хэлэцүүлэг дээр дэгээрээ шууд найруулгын чанартай санал гаргадаг.

Энэ тохиолдолд урсгал зардлыг шууд танах боломжгүй учраас Байнгын хорооноос төсвийн хэрэгслийг хангах тогтоол гаргахаар болсон. 

Түүгээр урсгал зардлын асуудлыг хэлэлцье, арванхоёрдугаар сардаа багтаан төсвийн тодотгол хийе гэдэг тогтоолыг оруулж ирсэн. Зардал сүүлийн гурван жилд  3 дахин өссөн нь үнэн. Зардал өсч байх үед нь яагаад дуугүй байгаад байсан юм гэдэг л асуудал. Нүүрснээс хамааралтай эдийн засгийг гурав дахин тэлээд байж болохгүй.

УИХ-ын гишүүн Ч.Анар:

-Монгол Улсын Алсын хараа, Шинэ сэргэлтийн бодлого, Засгийн газрын үйл ажиллагааны дунд хугацааны хөтөлбөр, Төсвийн хүрээний мэдэгдэл хоорондоо уялдахгүй байна.

Сонгуулиар намуудын санал болгодог мөрийн хөтөлбөр нь гоё, гоё үгтэй. Эдийн засгаа солонгоруулна гэдэг. 3.5 сая хүн амтай, 1.1 нь сая хөдөлмөрийн харилцаанд орсон.

Засаг төр, хувийн хэвшлийн хамаг ухаантай хүмүүс нь 10 хан тэрбум ам.доллар дээрээ хэрэлддэг.

Гэхдээ тэрийг нь бид нар бүтээдэггүй байгаль бүтээдэг. Аймаар үрэлгэн төсөвтэй.  Гэтэл яаж хэрэгжих нь тодорхойгүй. Ганц нүүрсний үнээ л яриад байдаг. Бодлогоо гаргаагүй байж төсвийн хүрээний мэдэгдэл нь яваад байдаг.Ерөнхий сайд урд хөршид айлчлахдаа төрийн бодлогоо Хятадын төрийн өмчит компаниар хийлгэнэ гэдэг. Эдийн засаг хөгжлийн сайд Л.Гантөмөр та бодлого гаргах ёстой шүү дээ. Гэтэл Ц.Баатархүү сайд ажлын хэсгийг ахлаад явж байх шиг. Төрийн проткол дэг зарчмаа мэддэг юм уу, улс орноо худалдаад яваад байх юм. Л.Гантөмөр сайд та байр сууриа тодорхой гаргаад сайд шиг бай л даа. Гадаадад оччихоод “Ядуу орны ядуу иргэд, ядуу удирдагч” гэж Л.Гантөмөр сайд яриад яваад байх юм. Ийм намын дарга байж болдог юм уу. Гэтэл энд тэндгүй тийм юм яриад яваад байх юм. Ийм хүнээр Эдийн засгийн хөгжлийн яамыг удирдуулаад байж болох юм уу.

Жижиг технологийн компанийн олдог 10 тэрбум ам.долларын орлогыг л хэдүүлээ яриад сууж байна шүү.

УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн /2024.11.08/ нэгдсэн хуралдаан эхлээд байна. Чуулганы эхэнд Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны намрын ээлжит чуулганы төлөвлөгөөт хяналт шалгалтын цаглавар батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг хэлэлцэн баталлаа.

Мөн УИХ-ын Халдашгүй байдлын дэд хорооны бүрэлдэхүүнээс УИХ-ын гишүүн Ж.Ганбаатарыг хасч, Ц.Сандаг-Очирыг тус хорооны бүрэлдэхүүнд багтаан баталлаа.

Одоо чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2025 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2026-2027 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж эхлээд байна.

Г.ХОРОЛ