УИХ-ын Пүрэв гаригийн нэгдсэн чуулганаар Засгийн газраас 2024 оны аравдугаар сарын 25-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Цөмийн энергийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 72.2 хувь дэмжиж, анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр холбогдох байнгын хороодод шилжүүлэв. Уг хуулийн төсөлтэй холбогдуулан зарим гишүүний илэрхийлсэн байр суурийг хүргэж байна.

ЦӨМИЙН ЭНЕРГИ НЬ БОЛОМЖ, ЭРСДЭЛ ХОЁУЛАНГ НЬ АВЧИРНА

УИХ-ын гишүүн Б.БАТБААТАР:

-Засгийн газраас 2024 оны аравдугаар сарын 25-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Цөмийн энергийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах болон дагалдах хуулийн төслүүдийн өөрчлөлт нь цөмийн эрчим хүчний хувьд ихээхэн ач холбогдолтой асуудал. Бодлого нь үндэсний аюулгүй байдал, байгаль орчны эрүүл мэнд, Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн замд шууд нөлөөлнө. Тийм учраас дараах саналыг гаргаж байна. Нэгдүгээрт, Цөмийн энергийн тухай хуулиудад оруулах аливаа нэмэлт өөрчлөлтийг аюулгүй байдал, байгаль орчны стандартын дагуу үнэлэх ёстой гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх нь чухал юм. Санал болгосон өөрчлөлтүүд нь Монгол Улсын эрчим хүчний салбарын ландшафтыг өөрчлөх боломжтой тул эдгээр нэмэлт, өөрчлөлтийн үр дагаврыг бүхэлд нь үнэлэхийн тулд сайтар судалж үзэх шаардлагатай. Хоёрдугаарт, цөмийн бодлогын талаарх аливаа хэлэлцүүлэгт олон нийтийн оролцоо, ил тод байдал, амин чухал. Цөмийн энергийн мэдрэмжтэй учраас төр олон нийтэд мэдээлэл авах, санал бодлоо илэрхийлэх боломжийг нь иргэдэд хангаж өгөх ёстой. Энэ нь олон нийтийн итгэлийг бий болгоод зогсохгүй, ардчилсан засаглалын төлөөх  бидний амлалттай нийцэх ёстой. Гуравдугаарт, эдийн засгийн боломжит нөлөөллийг сайтар судлах шаардлагатай. Цөмийн энерги нь боломж, эрсдэл хоёуланг нь авчирна.

Эдгээр нэмэлт өөрчлөлт нь ажлын байр бий болгож, технологийн хөрөнгө оруулалтыг татаж, дэлхийн эрчим хүчний зах зээлд Монгол Улсын байр суурийг ахиулж чадах уу, эсвэл тогтворгүй хараат байдалд хүргэх эрсдэл байна уу гэдгийг ойлгох ёстой.

Түүнчлэн эдгээр нэмэлт, өөрчлөлт нь олон улсын цөмийн аюулгүй байдал, цөмийн зэвсэг үйлдвэрлэхгүй байхтай холбоотой үүрэг хариуцлагатай нийцэж байх ёстой. Монгол Улсын нэр хүнд энх тайвныг эрхэмлэгч гүрэн, цөмийн зэвсгээс ангид статус нь бидний олон улсын өвөрмөц байдлын үндэс юм.  Аливаа хууль эрх зүйн өөрчлөлт нь эдгээр амлалтыг хүндэтгэж, дэлхийн хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх чиглэлд ажиллаж байх ёстой. Тиймээс Монгол Улс ногоон хөгжлийн төлөө тууштай ажиллаж байгааг харгалзан энэхүү хэлэлцүүлгээр сэргээгдэх эрчим хүчний зорилтууд болон хүлэмжийн хийн ялгаралтыг бууруулах зэрэг өргөн хүрээний эрчим хүчний стратегид цөмийн эрчим хүч хэрхэн нийцэж байгааг хууль хэлэлцэх явцдаа авч хэлэлцэнэ гэдэгт итгэл дүүрэн байна. Цөмийн эрчим хүч нь бидний хувьд тогтвортой сонголт мөн үү гэдгийг бодолцож, түүний үүргийг илүү ногоон, илүү эрүүл ирээдүйн төлөөх бидний хүсэл тэмүүлэлтэй харьцуулан авч явах хэрэгтэй. Эдгээр шалтгааны улмаас энэ асуудлуудыг УИХ-аар хэлэлцүүлэхийг дэмжиж байна. Ард түмний төлөөлөл болсон бид эдгээр өөрчлөлтийн нарийн ширийнийг сайтар судалж Монгол Улсын эрх ашиг, үнэт зүйл, алсын хараатай нийцэж байгаа эсэхийг шалгаж, нягтласны үндсэн дээр хуулийг батлах зайлшгүй шаардлагатай гэж үзэж байна.

УИХ-ЫН ГИШҮҮН М.НАЙДАЛАА:

-Эрчим хүчний салбар Монголын нийгмийг хойш нь татагч болж хувирсан. Тиймээс эрчим хүчний реформыг зайлшгүй хийх ёстой. Эрчим хүчний реформ хийнэ гэхээр үнэ тариф яриад байдаг, асуудал нь мөн боловч жижиг асуудал. Хамгийн чухал нь засаглалын асуудал. Цахилгаан станцаасаа авахуулаад нүүрсний уурхай, дамжуулах хүртлээ төрийн өмчит компани нь үр ашигтай ажиллаж чадаж байна уу. Үр ашгийг сайжруулах ёстой, ингэж байж реформ явагдана. Эрчим хүчний салбар дээр гадаадын хөрөнгө оруулалт, ногоон хөрөнгө оруулалт татахад эдгээрийг зохицуулсан эрх зүйн орчин 2001 оноос хойш шинэчлэгдээгүй. Эрчим хүчний салбарын эрх зүйн шинэчлэлийг хийх Ажлын хэсэг томилогдсон. ХҮН эрчим хүчний реформыг манлайлна. Бусад нам эвсэл, иргэдийг оролцуулаад шийдэх ёстой. ХҮН нам хамтарсан Засгийн газарт  орсон шалтгаан бол эрчим хүчний реформ.

УИХ-ын гишүүн Н.НОМТОЙБАЯР:

-Хуулийн төслийг зарчимын хувьд дэмжиж байна. Шалтгаан нь гадаад харилцааны таатай цонх үе тохиогоод байна. Энэ үед ийм чухал гадаад харилцаа, эдийн засаг, эдийн засгийн аюулгүй байдал хангагдах нөхцөл үүсч байгаад талархаж байна. Монгол Улс нүүрс, зэс экспортлохоос өөр илүүц зүйлгүй ядруухан эдийн засагтай. Эдийн засгийн бодлогын хүрээнд олон жил дуншиж гацсан ажил урагшлах эхлэл болж байна. Гэхдээ анхаарах хэд хэдэн зүйл байна. Хууль эрх зүйн орчин нь хэлэлцээр хийх таатай нөхцөлийг бүрдүүллээ гээд хэлэлцээр хийхдээ өмнөх алдааг давтахгүйгээр, улс орныхоо язгуур эрх ашгийг хамгаалсан, эдийн засаг, гадаад харилцааны бодлогыг чухалчилж үзсэн байр сууринаас хандах хэрэгтэй. Үүний хажуугаар элдэв авлига, далд тохироо хэрхэвч байж болохгүй. Хэлэлцээрийн үе шат эхлэхэд ил,тод нээлттэй явах ёстой.  Хоёрдугаарт, нэг зүйлд атаархаад байх юм.  Манайхан гадны, хүчирхэг мөнгөтэй компанийн өмнө өвдөг нь сулраад тайчих нь холгүй болдог. Дотоодынхоо компани аж ахуйн нэгж, компаниудыг дээрэлхээд, доромжлоод, хааж боогоод байдаг. Ялгавартай ханддаг хандлагаа өөрчилмөөр байна. Гэрээний нөхцлүүдийг дагалдаад орж ирж байгаа хуулийн өөрчлөлтүүдийг харахаар атаархмаар байна. Маш сайхан таатай нөхцөлүүдийг бүрдүүлж байна. Энэ жишгээрээ явмаар байна. Үүнтэй уялдуулаад гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах таатай нөхцөл байдлыг Монголын төр бүрдүүлчихээд гадны хөрөнгө оруулагч орж ирээд байгаа юм биш. Яах аргагүй ураны нөөц, түүхий эд дэлхийд ховордчихоод үйлдвэрлэлийн хүчин чадал Монгол руу чиглээд байна. Энэ гэрээ хэлэлцээрээ хийхдээ булган сүүлтэй баймаар байна. Монголын төр гадны хөрөнгө оруулалтад ийм харилцан ашигтай байдлаар хандаж байгаа гэдэг үлгэр жишээ болохуйц гэрээ байгуулж өөр бусад олон салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалт татах ийм боломжийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Үлгэр жишээ гэрээ байгаасай гэж хүсч байна. Хууль батлах нэг хэрэг. Хамгийн гол нь хэлэлцээр хийхдээ ил тод нээлттэй, улс орныхоо язгуур эрх ашгийг хамгаалсан, холыг харсан хэлэлцээр хийгээсэй гэж хүсч байна.

ЗГХЭГ-ЫН ДАРГА Н.УЧРАЛ:

-Цөмийн энергийн тухай хууль анх 2009 онд батлагдсан. Түүнээс хойш Ашигт малтмалын тухай хуульд нэлээд олон өөрчлөлт орсон. Ялангуяа төрийн эзэмшлийн хувийг АМНАТ-аар, бүтээгдэхүүн хуваахаар орлуулах энэ боломжийг нээсэн. Засгийн газар УИХ-д өргөн мэдүүлж УИХ өөрөөр тогтоож болох асуудлыг хуульчилсан. Гэсэн хэдий ч Цөмийн энергийн тухай хуульд эдгээр зохицуулалтууд тусаагүй юм билээ. Тиймээс цацараг идэвхит ашигт малтмалын ордтой холбоотой төслүүд хэрэгжих гэхээр өнөөдрийн хууль эрх зүйн орчны хүрээнд төрийн эзэмшлийн 34 хувийг албажуулаад явахаас өөр эрх зүйн орчин байхгүй. Өнгөрсөнд гаргасан алдаагаа харахаар төр 34 хувийг эзэмшдэг, ногдол ашиг авах хугацаа нь хойшилдог. Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээн дээр гэхэд 2.3 тэрбум ам.долларыг тэглэснээс хойш 2037 онд ногдол ашиг авах бололцоо бүрдсэн. Энэ хугацаа дахин хэзээ болж хойшлохыг хэн ч мэдэхгүй. Ногдол ашиг гарахын хэрээр зардал, менежмент нэмэгддэг. Эргээд Үндсэн хуульд заасан газрын хэвлийн баялаг 50+1 нь ард түмний мэдэлд байх суурь зарчим хангагддаггүй. Тэгэхээр хэлбэрийг нь ямар ч хэлбэрээр байх боломжийг нь хуулиараа нээж өгөөд тухайн хөрөнгө оруулалтын гэрээ төсөл бүр дээр өөр өөр байх зохицуулалтуудыг хийж, хөрөнгө оруулалтын гэрээгээ УИХ-р батлуулж, төрийн эзэмшлийн хувийг АМНАТ-ээр, бүтээгдэхүүн хуваахаар оруулах гэж байгаа бол УИХ т үүнийг нь шийдээд явах эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх зорилгоор Цөмийн энергийн тухай хуулийг өнөөдөр хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа Ашигт малтмалын тухай хууль, Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуультай нийцүүлж байгаа юм. Төр 34 хүртэл хувь, 50 хүртэл хувь эзэмших, менежменттэй нь хутгалдаад байх биш иргэд шууд татвараа авдаг, ногдол ашиг хүртэл энэ зарчим руу явахгүй бол цаашдаа олон улсын түвшинд гэрээ хэлэлцээр хийхэд хүндрэл бэрхшээл үүсэхээр байгаа учраас энэ өөрчлөлтийг оруулж ирж байна. Цөмийн энергийн тухай хууль батлагдснаар 14 мега төсөлд багтсан "Орано"-гийн хөрөнгө оруулалтаас гадна ураны салбарт хөрөнгө оруулалт хийх эрх зүйн орчин бүрдэнэ. Энэ хуулиар ганцхан хөрөнгө оруулалтын асуудлыг зохицуулахгүй. Өнгөрсөнд гаргасан алдааг давтахгүйн тулд Хөрөнгө оруулалтын гэрээг дагалдуулж, хууль өөрчилдөг байдлаасаа салах зорилгоор Цөмийн энергийн тухай хуулийг эхэлж оруулж ирж УИХ-аар хэлэлцэн батлаад, үүний дараа УИХ-аас баталсан хуульдаа нийцүүлсэн Хөрөнгө оруулалтын хуулиа дагаж мөрддөг зөв жишиг рүүгээ явъя гэж зорьж байна.

БАЙГАЛЬ ОРЧИН, УУР АМЬСГАЛЫН САЙД С.ОДОНТУЯА:

"Ураны баяжмал олборлох үйл ажиллагаанд бид хоёр жил тутамд хяналт тавина. Байгаль орчны багц хуулийн төслийн үзэл баримтлалыг энэ чуулганаар батлуулна. Багц хуулиа хаврын чуулганаар батлуулна. Ус ашигласны, ус бохирдуулсны гэх мэт төлбөрийг "Мон-Атом" компаниас авна" гэв.УИХ-ын гишүүд "Оюу толгой"-н Хөрөнгө оруулалтын гэрээг хийхдээ гаргасан алдсан дахин давтаж болохгүйг онцолж байна.  Цөмийн энергийн хуульд өсөн нэмэгдэх АМНАТ-ын тухай заагаагүй, дээд тал нь 5 хувь гэж заасныг өөрчлөхөөр шинэ хуульд заажээ. Дэлхийн зах зээлд ураны баяжмалын үнэ ямар байхаас хамаарч дээд тал нь 14 хүртэл хувийн АМНАТ авах боломжтой. ААНОАТ-аа ч авна" гэв.