Хүйтний эрч наашилж, юу юугүй л хасах хэмд шилжсэн монголчуудын хувьд энэ жил цахилгааны хязгаарлалтад өртөхгүй байх, дулаанаа алдагдалгүй авах нь нэн чухал асуудал болоод удаж буй. Үе үеийн улстөрчдийн, салбарын сайдын арьсаа хамгаалсан үйлдлээс үүдэж эрчим хүчний салбар өнөөдөр улаан гэрэл нь асчихсан сууна.

Хамтарсан Засгийн газар байгуулагдсан энэ цаг үед л эрчим хүчний салбарын алдагдлаа нөхөж, зарим төслүүдээ хөдөлгөх том амбицтай. Хамтарсан Засгийн газраас байгуулсан Эрчим хүчний үндэсний дэд хороог Шадар сайд Г.Доржханд ахлан ажиллаж байгаа. Монгол Улсын Засгийн газраас болон тус дэд хорооны зүгээс алдагдалтай ажиллаж байгаа эрчим хүчний салбарт бүхэлд нь томоохон реформ хийхээр ажиллаж буйгаа ч танилцуулсан.  Энэ хүрээнд юуны өмнө эрчим хүчний үнэ тарифыг зах зээлийн зарчимд нь нийцүүлэх буюу бодит өртөгт хүргэхээр шийдвэрлээд буй. Өөрөөр хэлбэл, энэ жил алдагдлаа нөхөхийн тулд бодит өртөгт хүргэх нь зүйтэй гэсэн тооцооллыг Эрчим хүчний зохицуулах хорооноос танилцуулсан.

1квт эрчим хүчийг үйлдвэрлэхэд 280 төгрөгийн өртгөөр үйлдвэрлэдэг. Харин айл өрхөд 140 төгрөгөөр худалдан борлуулдаг. Тэгэхээр эрчим хүч өртөгөө гүйцэх шаардлагатай нь гарцаагүй зүйл болоод байгаа юм. Ингээд бодохоор өртөгөө гүйцэхийн тулд эрчим хүчний үнэ тарифт дахиад 140 төгрөг дутаж байна.

Бас нэг асуудал … 1кВт.ц нь 140 төгрөгийн  үнэтэй эрчим хүчийг дархан цаазат уулын аманд амьдардаг, халаалтаа залгаад мартаж орхидог бүлэг иргэд, 7 буудлын Должин эмээ нар яг адилхан үнээр худалдаж авдаг. Мөн тэд яг л адилхан шөнийн тарифын хөнгөлөлтөд хамрагддаг. Чухам энд л эрчим хүчний үнийг хэрэглээнээс хамааруулан индексжүүлж, ялгаатай байдлаар тогтоох агуулга оршиж байгаа юм. Эрчим хүчний зохицуулах хороо үнийг индексжүүлсэн буюу ялгаатай байдлаар өөрчлөлт оруулна гэж анхнаасаа учирлаад байсан нь ч үүнтэй холбоотой. Хэрэглээнээс хамааран индексжүүлсэн тариф нь эрчим хүчний хэмнэлтийг жинхэнэ утгаар нь хэрэгжүүлэх хөшүүрэг болно.

Улс төрийн нөлөөн дор үйлдвэрлэлийн өртөгтөө ч хүрэхгүй “халамжийн үнэ”-ээр эрчим хүчний салбарыг олон жил боомилсоор ирсэн нь бодит үнэн.  Гэвч өнөөдөр ч үнэ, тарифын шинэчлэлийг өнөөдөр ч ойлгохгүй суугаа улс төрийн  "алиалагчид" олширсоор. Хэрэв улс орны тусгаар тогтнолын баталгаа, стратегийн ач холбогдол бүхий амин чухал хэрэгцээ болсон эрчим хүчний салбарыг энэ хэвээр нь боомилоод унагачихвал”хариуцлага хүлээх нэг ч улс төрийн "алиалагч" тодорч, товойхгүй, гарч ирж ч зүрхлэхгүй нь ч бодит үнэн.  “Ард түмэн” гэдэг үгийг аммныхаа зоргоор  унагачихвал нийгмийн гоё фигур болно гэж төлөвлөсөн улс төрийн зарим төлөөллийн хувьд эрчим хүчний салбарыг үнийн алдагдлаар боомилж унагах гэж байгаа бол энэ чинь БИДЭНД ерөөсөөө ХАЙРГҮЙ гэсэн үг шүү дэээ ард түмэн минь.

Энэ янзаараа үргэлжилбэл 2024 оны урьдчилсан төлөвөөр салбар 274 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай байж, төвийн бүсийн дулааны цахилгаан станцуудыг нүүрсээр хангадаг 3 нүүрсний уурхайн алдагдал 81 тэрбум төгрөгт хүрч, дулааны цахилгаан станц, тоноглолын 19 хувь нь, шугам сүлжээний 40 хувь нь хэдийнээ ашиглалтын хугацаа дуусч, хэзээ мөдгүй тэг зогсолт хийчихсэн байхад "ард түмэн"-дээ хайртай улстөрчдийн хэд нь лаа барьж өгөх бол.

Том чадлын эх үүсвэр ашиглалтад оруулж чадаагүй юм чинь энэ өвөл ч хязгаарлалт үргэлжлэх нь гарцаагүй. Импортоор эрчим хүчний хэрэглээгээ нөхдөг хэдий ч 2023 онд манай улс 115 МВт чадлын дутагдалд орж аргагүй хязгаарлалт хийж байсан нь үргэлжлэх нь тодорхой. 2023 оны байдлаар эрчим хүчний импортод 197 сая доллар буюу 678 тэрбум төгрөг зарцуулжээ. Хэрэв бид дотоодын эх үүсвэрээ хангалттай тордож, нэмэгдүүлсэн бол энэ хэмжээний валют бидэнд үлдэх байлаа.

Харин  энэ жилийн хувьд үнийн зөрүүг өөрчлөх, зарим төслүүдээ хөдөлгөж байж цаашид эрчим хүчний хязгаарлалтаас ангижрах, алдагдлаа нөхөж, эрчим хүчний шинэ эх үүсвэрүүдээ ашиглалтад орох гээд шат дараалсан хийх ажлууд олон бий. Ялангуяа хамтарсан Засгийн газар л аливаа улстөржилтөөс ангид байж элгээрээ хэвтсэн эрчим хүчний салбараа эрчим эмчилгээнээс гаргах шаардлагатай бөгөөд цаг нь ч ирсэн. Хэрэв хоосон улстөржиж,  хий улстөржсөн "алиалагчид"-ынхаа амандаа багтаад байвал бидэнд галаар дулаацаж, газан дээр хоолоо буцалгах боломж л үлдэх нь.

Т.ЭНХ