УИХ-ын гишүүн Ж.Ганбаатар:

-Монгол Улсын гадаад валютын албан нөөц 2022 оны наймдугаар сард 2.8 тэрбум ам.доллар байсан бол 2024 оны тавдугаар сард 5.2 тэрбум ам.долларт хүрч түүхэн дээд хэмжээнд хүрсэн. Гол нь уул уурхайн бүтээгдэхүүнүүд биржээр зарагдсан. Гэтэл өнөөдрийн байдлаар 4.6 тэрбум ам.долларт хүрээд байна. Үүнийг өсгөх боломж Монголд байна. Доллар өссөн шалтгаан бол бид уул уурхайн бүтээгдэхүүнээ бэлэн мөнгөөр зару байсан. Энэ байдал одоо байхгүй болсон байна. Санаатай ийм байдал үүсгэж байна. Нүүрс ярихаар хүмүүс над руу дайрах  юм. Гадны хөрөнгө оруулалтын банкны тухай хууль 2023 онд батлагдсан. Одоогоор санал ирүүлсэн банк байхгүй гэдгийг Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн хэлсэн. Үүн дээр танайх ажиллах ёстой шүү дээ. Яаж ажиллаж байна. Яагаад энэ хуулийг биелүүлэхгүй байна. Энэ талаар яаж хөөцөлдөж байна. Гадны банкыг оруулж ирсэнээр эдийн засагт бодит өрсөлдөөн бий болгоно гэж уг хуулийг баталсан. Үнэт цаасны үлдэгдэл 9 их наяд төгрөг хэт их байна. энэ мөнгө зах зээл дээр эргэлдэж байх ёстой. Танайд мөнгө байсаар байтал бизнесийн зээлийн хүү 22 хувьтай байна. Ийм өндөр зээлийн ард гарах хэцүү л дээ.Төрийн тендер авбал л болдог юм шиг байна лээ. Миний хувьд төрөөс тендер авч байгаагүй учраас мэдэхгүй байна. Төрийн тендерт ордог компаниуд л авдаг юм шиг байгаа юм. Шударгаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа компаниуд 22 хувийн зээлийн босгыг давж чадахгүй шүү. Энэ бүхнээс харахад Монголд экспортыг дэмжих бодлого алга. Энэ хэрээр  Монголбанкын үйл ажиллагааг учир дутагдалтай байна гэж үзэж байна. 

Монголбанкны ахлах эдийн засагч Д.Ган-Очир:

-Монгол Улсын ГВАН эхний есөн сарын байдлаар 4 тэрбум 670 сая ам.доллар байна. Энэхүү бууралтад экспортын өсөлт бага, импортын өсөлт их байгаа нь нөлөөлж байна.  Экспорт талдаа нүүрсний биет хэмжээ өсч, нийт экспортын 60 хувийг нүүрсний  экспорт эзэлж байна. Гэхдээ нүүрсний үнэ огцом буурч байна. Энэ утгаараа нүүрсний экспортын орлого дангаараа 7-8 хувийн өсөлттэй байна. Сүүлийн гурван  сар дотор нүүрснээс орж ирэх орлого удааширч байна. Энэ нь биржийн үйл ажиллагаатай холбоотой юу, гэрээний нөхцөлтэй холбоотой байна уу гэх мэт олон асуудал бий. Энэ чиглэлээр УИХ, Засгийн газраар холбогдох байгууллагуудад анхааруулж ГВАН-ийг нэмэгдүүлэхэд анхаарч ажиллах нь том төслүүдээ хэрэгжүүлэхээр зарласан, төсвийн тэлэлт өндөр байгаа энэ цаг үед хүлээлтийг удирдах, ГВАН-д учрах дарамтыг бууруулахада чухал нөлөөтэй байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалтын банкны тухай хууль батлагдсантай холбоотой холбогдох дүрэм, журмуудыг Монголбанкнаас гаргасан. Олон улсын жишгийг харж байгаад хамгийн хөнгөлөлттэй байж болох нөхцлөөр дүрэм журмуудаа гаргасан. Үүнийгээ гадаадын  хөрөнгө оруулагчдад очиж сурталчилах ажлуудаа ч мөн идэвхитэй хийж байгаа. Үнэт цаасны үлдэгдэл 10 их наяд төгрөг байсан бол өнөөдрийн байдлаар 8.7 их наяд төгрөг байна. 

УИХ-ын гишүүн О.Цогтгэрэл:

-Монголын эдийн засаг, санхүүгийн зах зээлийн 90 орчим хувь нь Монголбанкнаас гаргаж байгаа мөнгөний бодлогоос хамааралтай байдаг. Гэтэл Монголбанк "Хадны дунд хавчуулагдсан халиуны зулзага шиг" ард түмний  хүсэл өөр, мэргэжлийн байр суурь нь өөр дээр нь Засгийн газрын оролцооны дунд бие даасан бодлого явуулж чаддаггүй ийм байгууллага харагдаж байна. Улстөрийн нөлөө их байна. Ирэх оны төсөв хэт их тэлсэн учраас Монголбанкинд өөрийн мөнгөний бодлогоо хэрэгжүүлэх орон зай асар их хумигдсан ийм л нөхцөл байдалтай байна. Бие дааж үйл ажиллагаа явуулах ямар ч боломжгүйгээр жил бүр мөнгөний бодолгоо оруулж ирдэг. Тухайлбал, ирэх онд төсвөөр дамжуулж эдийн засаг асар их тэлэх байхад Монголбанкнаас мөнгөний бодлогын хүүгээ бууруулах шийдвэр гаргасан. Ямар утга учиртай шийдвэр вэ. Бас их зальтай. Мөнгөний бодлогоо сулруулсан мэт боловч арилжааны банкуудын заавал байлгах нөөцийн хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Зүгээр л улстөрийн шийдвэр гаргасан. Мөнгөний бодлогын хүү бодит байдал дээр буураагүй. Нөөцөөр нь дамжуулж арилжааны банкуудын үйл ажиллагааг  хязгаарласан. Сонгуулийн дараа валютын ханш огцом савладаг үзэгдэл дахин давтагдах байх. Магадгүй төгрөгийн ханш 20-30 хувиар савлах нөхцөл байдал харагдаж байна. Тас нар хэрхэн таамаглаж байна. Төсвийн хэт тэлэлт, маргаашийн импортыг өдөөнө. Мөнгө олж ирэх төсөв төсөөлөөгүй. Бодит мэдээлэл өгөөч. 

Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн:

-Монголбанк 2022 оноос эхлэн инфляцитай уялдуулан бодлогын хүүгээ өсгөсөн. Харин энэ оны эхнээс эхлээд инфляци буурч байгаа учраас бодлогын хүүгээ аажмаар сулруулаад явж байна. Оны эхэнд бодолгын хүү 13 хувь байсныг шат дараатай буулгаж одоо 10 хувь болгосон. Инфляци 6.7 хувьтай байна. Монгол Улсын сэргэж байгаа эдийн засаг дээр зээлийн хүүг бууруулах зайлшгүй хэрэгцээ шаардлага байгаа учраас хүүг бууруулсан. Нөгөө талдаа зээлийн өсөлт 30 гаруй  хувьтай байгаа учраас энэ өсөлтийг огцом тэлэх зорилго байгаагүй учраас заавал  байлгах нөөцийн хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Үүний хослол нь макро зохистой бодлогын хүрээнд явагдаж байна. Өнөөдөр хадгаламжийн хүү 11.5 хувь буюу бодлогын хүүнээс өнпөр байгаа нь хадгалмжийн хүү буурах эхний дохио болж байна. Энэ жилийн төлбөрийн тэнцэл, гадаад худалдааны нэг онцлог бол экспорт оны эхнээс 6 хувиар өссөн бол импорт  26 хувиар өссөн. Импортын өсөлт нь төлбөрийн тэнцэл алдагдалтай гарах болрн гадаад валютын нөөцөнд дарамт учруулж байна. Энэ байдал цааш үргэлжлэх эсэх дээр судалгаа хийсэн. Ирэх онд ГВАН одоо байгаа дундаж хэмжээнээс доош орохгүй гэж харагдаж байна. Учир нь ирэх онд Оюутолгойн бүтээгдэхүүний хувь хэмжээ нэмэгдэнэ. Мөн уул уурхайн экспортын голлох бараа бүтээгдэхүүний үнэ тогтвортой байх учраас ГВАН хангалттай байна.   

УИХ-ын гишүүн Б.Баярбаатар: Ипотекийн зээлийн хүүг буруулах асуудал чухал байна. Өнөөдөр иргэд танил талгүй бол ипотекийн зээл авч чадахгүй байна. Иргэдийн эрх ашгийг хангах байтал, арилжааны банкуудын эрх ашгийг хангаж ажиллах нь зөв юм уу. Монголбанк энэ тал дээр бодлого гаргах ёстой байдал оруулж ирж, бодлогоо шинэчлэхгүй юм уу. Хоёрдугаарт, өргөн хэрэглээний барааны үнэ сүүлийн 2-3 сар тогтвортой байлаа. Тухайлбал, 2022 оноос хойш аваад үзэхээр 100 хувь гаднаас нийлүүлдэг шатахууны хэмжээ 63 хувь өссөн бол дотооддоо 100 хувь үйлдвэрлэдэг улаан буудайн үнэ 96 хувиар өссөн  байна. Уг нь чөлөөт зах зээлийн системд төр оролцмооргүй байгаа юм. гэтэл дотооддоо 100 хувт үйлдвэрлэж байгаа улаанбуудайн гурлын хувь 96 хувь өссөн байгааг юу гэж ойлгох вэ. Ямар ч шатны сонгуульд нэр дэвшиж байгаа хүн зээл тэглэх асуудлыг ярьж болдог юм уу.Монголбанк ийм эрх хэмжээ олгодог юм уу. Булган аймагт ажиллаж байхад "УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон хүн зээл тэглэж өгнө гээд сонгодсон. Зээлээ тэглүүлмээр байна" гэж уламжилж байна. Ийм эрх зүйн зохицуулалт бий юү?

–Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн: Монгол Улсал арилжааны 12 банк үйл ажиллагаа явуулдаг . Үүнээс 11 нь хувийн өмчийнх бөгөөд нэг нь буюу Төрийн банк төрийн өмчийн оролцоотой.  Ипотекийн зээл банкны сектороор дамжин хэрэгждэг. Монголбанкнаас банкуудад тавьж байгаа хяналтын зохицуулалт олон улсын жишгийн дагуу явдаг. Түүнээс банкуудын бүтээгдэхүүн үйлчилгээ, хураамж, шимтгэлийн хэмжээнд шууд оролцдоггүй. Харин санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах, эдийн засгийг дэмжих үйл ажиллагаанд хяналт тавьдаг. Шууд оролцоо байхгүй.  Ипотекийн зэлийн хүүг эхлээд, үндсэн төлөлтийг дараа нь авдаг асуудал дээр зохицуулалт хийх боломж бий. Тэнхцүү дүнгээр төлүүлэх гэх мэт олон улсын жишгийг нэвирүүлэх боломж бий. Нэгэнт хөтөлбөр амжилттай хэрэгжиж байгаа учраас саад учруулчих вий гэсэн болгоомжлол бий. Энэ асуудалд анхаарч ажиллана. ҮСХ-ноос 420 нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг  багц болгож эдгээр бараа бүтээгдэхүүний үнийн хөдөлгөөнөөс инфляцийг тооцдог. Эдгээр бараа бүтээгдэхүүний 50 хувь нь дотооддоо үйлдвэрлэдэг, 50 хувь нь гаднаас импортлодог бараа бүтээгдэхүүн бий. Гадаадаас орж ирдэг инфляцийн дарамт буурсан. Инфляцийг тодорхойлж буй хүнсний  20 нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүн бий. Тэр дундаа мах, сүү, гурил гэсэн гурван нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүн 30 хувийг нь төлөөлдөг. Инфляци огцом савлах үед эдгээр гурван төрлийн бараа бүтээгдэхүүн юм уу хүнсний багцыг бүрдүүлж байгаа 20 төрлийн бараа бүтээгдэхүүний үнэд гол асуудал нь бий. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан хүнсний хувьсгал болон хүнс тариалж байгаа ААН-үүдэд хөнгөлттэй зээл олгох хөтөлбөрүүдийг хамтран хяналт тавьж ажиллаж байна. Инфляци сүүлийн үед тогтворжиж байна. Зээл тэглэх асуудлын хувьд тийм эрхзүйн зохицуулалт байхгүй. Монгол Улсын түүхэнд анх удаа ахмад настаны тэтгэврийн зээлийг хууль гаргаж тэглэж байсан.   

УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2025 онд баримтлах үндсэн чиглэлийг хэлэлцэж байна. Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбоотой гишүүд асуулт асууж хариулт авч байна.

УИХ-ын гишүүн Н.Наранбаатар: Ипотекийн зээлийг 2013 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл хугацаанд 127 мянган зээлдэгчид 8.6 мянган иргэнд зээл олгосон байна.  Анх олгож эхлэхдээ 30 мянган зээлдэгчид олгож байсан бол 2023 онд 8.8 мянга, энэ оны эхний хагас жилд 6.6 мянган иргэнд зээл олгосон байна. Зээлийн олголт буурсан шалтгаан юу вэ. Эх үүсвэр багассан уу, эрэлттэй холбоотой байна уу. Хөдөө орон нутагт ажиллаж, амьдарч байгаа болон шилжиж очсон иргэнд 3 хувийн хүүтэй  зээл олгох асуудоыг хөндсөн. мөн гэр хороололд хувийн орон сууц барьсан иргэдэд ипотекийн зээл олгохоор ярьсан. Эдгээр заалтуудын хэрэгжилт ямар байна вэ. Мөн ирэх 2025 онд хичнээн иргэнд ипотекийн зээлийн хэдэн хувь нь хөдөө орон нутагт хуваарилагдах вэ?

Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн: Энэ он гарснаас хойш нийт 1их наяд 130 тэрбум төгрөгийн зээлийг 9693 зээлдэгчид ягөнөөдрийн байдлаар олгосон. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад хоёр дахин өссөн үзүүлэлт. Хөдөө орон нутагт буюу 3 хувийн хүүтэй зээлд 2613 иргэнд олгоод байна. Нийслэл Улаанбаатарт хотод олгосон зээлийн 37 хувь нь гэр хороололоос орон сууцанд шилжсэн зээл байна. Өнгөрсөн онд төрөөс баримтлах мөнгөний бодлогыг батлахдаа орон сууцны зээлийг хот, хөдөөд ижил хэмжээнд олгохоор шийдвэрлэсэн. Энэ дагуу нийт олгосон өрхийн  тоогоор харьцаа 50:50 байгаа бол, мөнгөн дүнгийн хувьд хөдөө орон нутагт 44 хувь, Улаанбаатар хотод 56 хувьтай байна. Ирэх онд хамгийн багадаа 1.2 их наяд төгрөгийн ипотекийн зээл олгохоор төлөвлөж байна. Ипотекийн зээлийн хэмжээ, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх асуудлыг холбогдох яамдуутай ярилцаж байна. Монголбанкнаас хуулийн дагуу эргэн төлөлтөөс санхүүжүүлэх бөгөөд 500 тэрбум, Хуримтлалын сангаас 500 тэрбум, арилжаанууд банкууд 200 тэрбум  төгрөгөөр санхүүжих бөгөөд эх үүсвэрүүдийг нэмэгдүүлэхийн тулд банкны эх үүсвэрийг ашиглах боломжтой.  Өөрөөр хэлбэл,  ипотекийн зээлийн 6 хувиас өөр буюу ялгамжтай хүүтэй байвал эх үүсвэр нэмэгдэх боломжтой. Хотын төвийн А бүс,  төвлөрөл ихтэй газар ипотекийн зээл 8-10 хувь байхаар бол эх үүсвэрийн хэмжээ 2 ихнаяд  төгрөгт хүрэх боломжтой гэсэн тооцоо гарсан. Арилжааны банкууд өөрийн нөхцөлөөр олгож байгаа зээл нь 11-14 хувь байхад зээл авах иргэдийн эрэлт хэрэгцээ байсаар байна. Тиймээс хөнгөлттэй үнээсээ арилжааны хүү рүү ойртох тусмаа эх үүсвэр нэмэгдэж хүртээмж сайжирна гэж харж байна.