УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөө батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийн эхний хэлэлцүүлгийг хийж байна. 

УИХ-ын гишүүн О.Амгаланбаатар:

-14 мега төсөл хэрэгжүүлнэ гэж том яриад байдаг, гэтэл гадаадын зээл тусламж буюу өрөө нэмнэ гэсэн юм байна. 2023 оны арванхоёрдугаар сарын 31-нд Засгийн газрын өр 30 тэрбум байсан бол 2025 оны эцэст 40 тэрбум болж, нэмэгдэхээр байна. Нэгбүрчлэн үзэж хэлэлцэхгүй бол баахан өр л батлах гээд байна. Засгийн газар том төслөө хөдөлгөхийн тулд өр тавихаас аргагүй гэж байна. Жилд 10 их наядаар өр нэмэгдэнэ гэдэг бол хоёр Чингис бондтой тэнцэх өр тавина гэсэн үг. Өнгөрсөн 30 гаруй жилийн хугацаанд тавьсан шиг өр ороод ирж байгаа юм биш үү.

2025 онд Засгийн газар хэдэн тэрбум долларын  өр тавих гээд байна вэ.

Л.Гантөмөр маань мах комбинатын улаан ямаа гэдэг шиг л яваад байна. Өр тавихыг манлайлаад. би Эдийн засаг хөгжлийн сайд гээд.  Маш их өр тавиад эцэст нь Ардчилсан нам өрөнд оруулсан гэдэг юм руу явж байна.

Гурван нам хамтарсан нь хязгааргүй өр тавих л байсан юм биш үү?

Эдийн засаг хөгжлийн сайд Л.Гантөмөр:

-Эрдэнэбүрэнгийн цахилгаан станцыг барина, зээл авна гээд шийдчихсэн юм билээ ш дээ. Одоо Хятадын Засгийн газарт бид зээл авахгүй гэх үү. 1 тэрбум ам.доллараар газрын тос боловсруулах үйлдвэр барина гээд Энэтхэгийн Засгийн газартай тохирсон. Одоо юу гэх юм хамтарсан учраас зээл авахгүй гэх юм уу. Тохирчихсон, зээл нь батлагдсан төслүүдийг  хэрэгжүүлэх тухай л яриа байгаа.

Шинээр зээл авах асуудал байгаа. Жишээлбэл,  үндэсний хиймэл дагуултай болъё гэж байгаа. УИХ дээр ярина. Түүнээс биш 14 мега төслөөр дамжуулж зээл авах гэж байна гэдэг бол цуурхал шүү. 

Шинээр зээл авахад нууцаар авдаггүй, УИХ-аар оруулж баталдаг. Шинэ зээлийн тухайд УИХ-аар хэлэлцэх үед нь гишүүд зээл авна, авахгүй гэдгээ хэлэх хэрэгтэй.

2024 онд 2.4 их наядын зээлийг төсөв дээрээ бичээд ашиглая гэсэн, Ашиглаад дууссан учраас нэмээд 2.4 их наядыг ашиглая гэсэн саналыг Сангийн яам 2024 оны төсвийн тодотголоор оруулж ирсэн. Ингэснээр хүнээс зээл авчихаад мөнгийг хий байлгаад байсныг арилгасан.  Төсвийн тодотгол хийх үед зөндөө ярьсан. Дээр нь нэмээд хот 600 тэрбумын бонд гаргасан. УИХ, Засгийн газар шийдвэрээ гаргасан.

Сангийн сайд Б.Жавхлан:

-Одоо Засгийн газар дээр 10 их наядын зээлийн ашиглалт биднийг хүлээж байгаа. Сүүлийн 30 жилийн хугацаанд УИХ -аар ороод зөвшөөрөгдөөд Засгийн газар энэ төслүүдийг хэрэгжүүлэхдээ энэ зээлийг ашигла гэсэн. Бүгд эхэлсэн. Нефть боловсруулах үйлдвэр 1.4 тэрбум ам.доллар. Үүнээс 230-аад сая ам.долларыг хэрэглэсэн.

Ирэх жил 1 их наяд төгргөгийн нэмэлт санхүүжилт нэхэж байгаа төсөл. 2026 онд дуусгахын тулд ирэх жил 1 их наяд төгрөг хэрэгтэй байна гэж байгаа. Гэтэл бидэнд төсвийнхөө орон зайнаас хамаараад 460 тэрбумыг л өгч чадна.

Энэ орон зайг тэлэхийн тулд тодотголоор саналаа оруулсан, УИХ баталж өгсөн. Нэгэнт эхэлчихсэн төсөл, зээлийн хувьд хүүг нь төлөөд эхэлсэн байгаа шүү дээ. Тэгэхээр маш хурдан зээлийн ашиглалтыг гүйцээгээд эдийн засгийнх нь үр өгөөжийг амсах ёстой. Тийм учраас нефть боловсруулах үйлдвэрээ хугацаанд нь ашиглалтад оруулъя, дотоодын хэрэгцээний 55 хувийг хангах юм бол жил бүр төлж байгаа 2.2 тэрбум ам.долларынхаа талыг авч үлддэг болъё гээд зээлийг шийдсэн.

Шинээр авах зээлийг УИХ шийднэ. Энэ намар хоёр зээлийн санал орж ирнэ. Нэг нь Эрдэнэбүрэнгийн УЦС, нөгөө нь хиймэл дагуулын шинэ зээл. Энэ хоёр төсөл дээр зээлийн өр шинээр нэмэгдэнэ.

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөө батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийн эхний хэлэлцүүлгийг хийхээр болсонтой холбогдуулж, Эдийн засаг хөгжлийн сайд Л.Гантөмөр танилцуулга хийлээ.

Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөөг боловсруулахдаа Хамтарсан Засгийн газрын “Хурдтай хөгжлийн төлөөн зориг” гэрээг удирдлага болгон Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөөг Эдийн засаг, Бүсчилсэн хөгжил, Хүний хөгжил, Хүний эрхийг дээдэлсэн засаглалын гэсэн дөрвөн үндсэн бодлогын тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд  урт хугацааны тогтвортой хөгжлийг хангах суурийг бэхжүүлэх зорилгыг тодорхойлж, дэд бүтэц,  бүтээн байгуулалтын 14 мега төсөл, тогтвортой хөгжлийг хурдасгах 149 төслийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлж, салбарын реформуудыг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөжээ. Эдийн засгийн бодлогын хүрээнд 14 мега төслийг 2025 онд багтаан бүрэн эхлүүлнэ. Макро эдийн засгийг тогвтортой өсөлтийг хангах, эдийн засагт төрийн оролцоог бууруулах, салбаруудад реформ хийх ажлыг эхлүүлнэ.

Эрчим хүч тээвэр, хөдөө аж ахуй, банк санхүүгийн салбарт реформ хийж, бүтээмж болон өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхийг зорино. Уул уурхайн салбарт тусгай зөвшөөрлүүдийг ил тод болгож, биржээр арилжаалдаг уул уурхайн бүтээгдэхүүний нэр төрлийг нэмэгдүүлэхийг зорино. Төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд эрчим хүчний суурилагдсан хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх төслийг хэрэгжүүлж, эрчим хүчний дамжуулах, түгээх шугам сүлжээг өргөтгөн шинээр байгуулж, эрчим хүчний найдвартай байдлыг хангах төслүүдийн санхүүжилтийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэнэ.

Мөн шинжлэх ухаан технологи нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх, бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшнийг үе шаттай ахиулах бодлогыг хэрэгжүүлнэ. Хувийн хэвшилд тулгуурласан бизнесийн орчныг дэмжиж, хөрөнгө оруулагчийн хууль ёсны эрх ашгийг хамгаалж, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлнэ гэлээ. 

Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт тавьж, хариулт авч байна. 

УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдал:

-Оюутолгойн бүтээн байгуулалт 2025 онд дууссанаар олборлогч болно. Оюутолгой компани нь бүтээн байгуулалт хийх хүрээнд 22 мянган ажлын байр бий болгосон, одоо олборлогч болсноор ажиллах хүчин нь 4000-5000 болж буурна. Үүнд бэлэн үү.

Монгол Улс залуучуудын орон. Нийт хүн амын 30 гаруй хувь нь 30-аас доош насны залуучууд. Хөгжлийн төлөвлөгөөнд хүн ам зүйн цонх үе хаагдана гэж. Цонх үе буурна, энэ нь макро эдийн засагт нөлөө үзүүлнэ. 2030 он гэхэд 10 нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгч долоон хүний тэтгэврийг даах шаардлага үүснэ. Хөгжлийн төлөвлөгөөнд энэ асуудал хэрхэн тусч байгаа вэ?

Эдийн засаг хөгжлийн сайд Л.Гантөмөр:

-Оюутолгойн гүнийн уурхайн олборлолт эхэлж байгаа. Зах зээл рүү буруу месеж шидэж болохгүй. Монголын төр жилийн өмнөөс энийг харсан учраас том мега төсөл хөдөлгөе гэж зориод байгаа. Жишээлбэл, Монгол, Францын ураны төслийг хэлэлцээрээр шамдуулаад байгаагийн нэг зорилго нь энэ. Тийм учраас 20 мянган хүн ажилгүй болох гэж байна гэсэн цуурхал тарааж болохгүй.  Тэр салбарт ажиллаж байсан хүмүүс он гараад Тавантолгойн станц дээр ажиллана. Ураны төслийг хэрэгжүүлэхэд 5.4 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалт эхэлнэ. Энэ төсөл дээр ажиллана. Мега төсөл байж, эдийн засгийн өсөлт буюу эдийн засгийн тогтвортой байдал хангагдана гэж Засгийн газар үзээд  14 мега төслийн ард гарна гэж яриад байгаагийн шалтгаан энэ. Хуучин Оюутолгойгоор Монголын эдийн засгийг баримжаалдаг байсан бол тэр үе ард үлдсэн. Одоо цоо шинэ түвшин рүү шилжсэн гэдгийг ухамсарлах ёстой. Тавантолгойг гацааж болохгүй, Гашуун сухайт, Ганцмодын хил холболтыг гацааж болохгүй. Монгол, Францын хамтарсан уран олборлох төслийг хамтдаа явуулах хэргтэй. Эрчим хүчний шинэ хөрөнгө оруулалтыг татахад төр хамгийн уян хатан бодлого явуулах ёстой. Оюутолгойн бүтээгдэхүүн чанарын хувьд сайжирна. Тийм учраас хөрөнгө оруулалтаар өнөө жил 2-3 тэрбумыг татсан бол ирэх онд 3 тэрбумын хөрөнгө оруулалтаа алдаж болохгүй гэдэг амбиц тавьсан.

Нийгмийн даатгал дээр системийн шинэчлэл хийхээр ажлын хэсэг гараад ажиллаж байна. Өнөөдрийн НДШ төлөгчдийн мөнгөөр тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийнхээ тэтгэврийг олгож байгаа. Энэ системийг өөрчлөхийн тулд Баялгийн сан, Ирээдүйн өв санг санаачлаад ажиллаж байгаа.

УИХ-ын гишүүн П.Сайнзориг:

-Ипотекийн зээлийн асуудал байна. Анхдагч орон сууц авч байгаа залуус, мөн амины болоод ногоон орон сууцыг ипотект хамруулах чиглэлд бодлого байна уу?

Гэр бүл хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалан:

-Монгол Улс өнөөдрийг хүртэл ипотекийн зээлийн үндэсний тогтолцоотой болж чадаагүй. Монголбанкинд хариуцуулаад хязгаарлагдмал эх үүсвэр тавиад 3, 6, 8 хувийн зээлийн тогтолцоотой явж ирсэн. Цаашдаа үндэсний ипотекийн тогтолцоо бий болгох шаардлагатай. Ипотек бол зөвхөн Монголбанкны ауудал биш. Саяхан бид Хуримтлалын сантай болсон. Энэ жил Хуримтлалын сангаас ипотекийн зээлийн санхүүжилтэд 490 тэрбум, ирэх жил 524 тэрбумын эх үүсвэр тавьсан.

Орлогод нийцсэн орон сууц худалдан авах гэж байгаа иргэдийн ипотекийн хүрэлцээг нэмэгдүүлэхийн тулд олон эх үүсвэрт тогтолцоог бий болгох. Цаашдаа хоёр дахь зээлийг бий болгосоноор үндэсний ипотекийн тогтолцоо бий болох юм байна гэж үзсэн. Тийм учраас Ерөнхий сайдаар ахлуулсан үндэсний ипотекийн орон сууцны хороо байгуулагдсан. Ипотекийн зээлийн хүртээмж, цаашдаа үндэсний тогтолцоог бий болгох, бодлогын шийдэл гаргах хороо ажиллаж байгаа.

Ирэх жил ипотекийн зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд 1,3 их наядын эх үүсвэр гаргана. Арилжааны банкнаас 300 тэрбум, Монголбанкнаас 500 тэрбум, Хуримтлалын сангаас 524 тэрбумын санхүүжилт хийснээр ипотекийн нийт эх үүсвэр 1.2 их наядаас 1.3 их наяд төгрөгт хүрнэ. Орлогод нь нийцсэн орон сууцыг зорилтот бүлэгт хүргэх асуудал сорилт болж байна.

Амины орон сууцанд ипотек өгөх боломжийг нээсэн ч өнөөдөр хүртэл амины орон сууцны стандарт, баталгаажуулалт гэрчилгээг нэгмөр болгож чадаагүй учраас боломжийг ашиглах боломжгүй байгаа. Тийм учраас ойрын хугацаанд холбогдох бодлогын шийдэл гаргаж,нээнэ. Мөн  анх удаа орон сууц авах гэж байгаа, гэр хороололд амины орон сууцаа сайжруулах, гэр хороллоос орон сууц руу шилжих, Улаанбаатар хотоос орон нутаг руу шилжих , төрийн албан хаагч, олон хүүхэдтэй өрх бүл рүү чиглэсэн ипотекийн зээлийн хүртээмжийг хийнэ.

УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн /2024.10.03/ нэгдсэн хуралдаан эхлээд байна. УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар дараах асуудлыг хэлэлцэх юм. 

Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөө батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төсөл /нэгдэх хэлэлцүүлэг/,

Цагдаагийн албаны тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл /Үндсэн хуулийн цэцийн 2024 оны 03 дугаар дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрсөнтэй холбогдуулан боловсруулсан, анхны хэлэлцүүлэг/,

Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2025 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2026-2027 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл /хэлэлцэх эсэх/,

Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2025 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2025 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2025 оны төсвийн тухай хуулийн төслийн нэгдэх хэлэлцүүлэг хийнэ.

Г.ХОРОЛ