Үндсэн хуулиар гадаад харилцаанд улсаа бүрэн эрхтэй төлөөлж, улсын нэрийн өмнөөс олон улсын гэрээ байгуулах, гадаад орнуудад суух төлөөлөгчийн газрын тэргүүнийг томилох бүрэн эрхийг хэрэгжүүлдэг субьектын хувьд Монгол Улсын гадаад бодлогод Ерөнхийлөгчийн хариуцлага, үүрэг оролцоо чамгүй их. Нэгдсэн үндэстний байгууллагын бүрэн эрхэт гишүүнээр элссэнээс хойшхи 60 гаруй жилийн түүхэн дэх гадаад бодлогын асуудалд үе, үеийн төрийн тэргүүний байр суурь, үг үйлдэл онцгой чухал байсаар ирсэн. Товчхондоо, төрийн тэргүүнээр хэн ажиллахаас гадаад бодлого хамаардаг, түүний хэлсэн үг, байр суурь, үнэт зүйл, үзэл бодол дипломат харилцаанд эерэг, сөргөөр нөлөөлдөг. Тэр бүү хэл Ерөнхийлөгчийн анхны гадаад айлчлалаас Монголын гадаад харилцааны үзэл баримтлалын чиг хандлагыг харж болно.

Түүх сөхвөл, Монгол Улсын анхны ерөнхийлөгч П.Очирбат гадаад айлчлалаа ОХУ-аас, Н.Багабанди, Н.Энхбаяр нар БНХАУ-аас, Ц.Элбэгдорж БНЭУ-аас, Х.Баттулга “Дорнын эдийн засгийн форум”-аас, У.Хүрэлсүх НҮБ-ын Ерөнхий ассамблейн чуулганаас эхлүүлж байжээ. Үүнээс НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн чуулганд өндөр хэмжээнд хамгийн олон удаа оролцсон нь У.Хүрэлсүх бөгөөд тэрбээр Ерөнхий сайдын хувиар нэг удаа, Ерөнхийлөгчийн хувиар хоёр дахь удаагаа оролцоод байна. Харин Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулга бүрэн эрхийнхээ дөрвөн жилийн хугацаанд Оросын Алс Дорнодын форумд тасралтгүй оролцсон ч эсрэгээрээ НҮБ-ын чуулганд нэг ч удаа очиж байгаагүй юм.

Энэ жилийн НҮБ-ын 79 дүгээр Ерөнхий Ассемблейн чуулганд оролцохдоо Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх дэлхий нийтийг энх тайванд уриалж, Монголыг цөмийн зэвсэггүй орон болохыг дахин сануулсан нь манай орны гадаад бодлого залгамж чанартай, тогтвортой байгаагийн том илэрхийлэл болов. Монгол Улсын аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд суурилсан түүний гадаад бодлогын алхам нь хувь улстөрчийнхөө хувьд ч бараг уламжлал болон тогтжээ. Тэр тусмаа цөмийн зэвсэгтэй, дэлхийн их гүрнүүдийн дунд орших жижиг улсын удирдагч гурван нүүдлийн цаадахыг харах улс төрийн мэдрэмж, мэлмийтэй байх ёстой. Тэгж байж л улсынхаа тусгаар тогтнол аюулгүй байдлыг улс төр, дипломатын аргаар хамгаална гэсэн үндэсний эрх ашигт үйлчилж чадна.

1.

Олон улсын харилцаанд дэгдэж буй үл ойлголцол, үл итгэлцэлд автаж, улс орнуудын дунд үүссэн дайн тулаан, үймээн самуунд татагдан орж, түүний үр нөлөөг нийгмийн улс төр эдийн засгийн амьдралд тусгах нь монголын язгуур эрх ашиг биш билээ. Гэвч даяаршлын үр нөлөөгөөр бид олон улсын харилцаанаас хол хөндий, тусдаа байж чадахгүй нь бодит зүйл бөгөөд Ерөнхийлөгч Хүрэлсүхийн хувьд гадаад бодлогын харилцаанд бие хүний гүйцэтгэх үүрэг хариуцлагынх хувьд том шалгуур болж байна гэхэд хилсдэхгүй. Энэ үед үндэсний эрх ашгаа дээдлэх, энхийг эрхэмлэсэн, олон тулгуурт гадаад бодлогын залгамж чанараа хэлбэрэлтгүй сахих нь чухал юм. Үүнд Монгол Улсын энхийг эрхэмлэсэн гадаад бодлого, олон улсын харилцаан дахь цөмийн зэвсгийг үл дэлгэрүүлэхийг уриалж шаардаж ирсэн байр суурь онцгой чухал ач холбогдолтой. Цөмийн зэвсэгтэй хоёр том гүрний дунд орших жижиг улсын хувьд том тоглох боломжгүй ч ухаалаг тоглох шаардлагатай цаг үе билээ. Газар зүйн байрлалаараа ч, эдийн засгийн хамаарлаараа ч Монгол Улс хоёр хөрштэйгөө найрсаг харилцаатай байж гэмээнэ амар амгалан оршино.

Яг энэ өнцгөөс харвал энэ удаагийн НҮБ-ын чуулган Гаагийн шүүхийн “ялтай” ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путинд Улаанбаатарт айлчилсны дараа болж байгаагаараа Монголыг олон улсын анхаарлын төвд аваачсан, Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийг Гаагийн шүүхийн шийдвэрийг биелүүлээгүй буруутнаар тодруулсан дотоодын улс төр хийгээд гадаад бодлогын хувьд том сорилт болоод өнгөрөв.

Гэвч Монгол улс Төрийн тэргүүнтэйгээ энэ сорилтыг амжилттай даван туулж чадсан,  түүгээр ч зогсохгүй НҮБ -ын индэрт энхийг эрхэмлэсэн гадаад бодлогоо дахин нотолж, Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүн таван оронтой хэвийн харилцаатайгаа харуулаад буцсан юм. Монгол Улсын хувьд НҮБ-ын үндсэн дүрэм, зорилгод үндэслэсэн дипломат харилцаа, эрх ямба, дархан эрхийг зохицуулах Венийн конвенцид 1966 онд нэгдэн орсон. Венийн конвенцид заасан аль ч улсын элчийг хамгаалах, түүний айлчлах хугацаанд аюулгүй байдлыг эн тэргүүнд тавих, нөгөө талаасаа Их Монгол улсын эзэнт гүрний гадаад бодлогын түүхэн залгамж чанараа хадгалан үлдсэнээ улам бататгасан гэж хэлж болно. Иймээс ирсэн зочиндоо бусдын адил хүндэтгэл үзүүлж, “даян дэлхийн энх тайван, аюулгүй байдал, тогтвортой хөгжлийн төлөөх их үйлсэд манлайлал үзүүлэх”-ийг анхааруулсан үдэлтээрээ Монгол Улс НҮБ дээр гадаад бодлогын тогтвортой тоглогч болохоо ч нотолсон юм.

Хүүхдийн эмнэлэг, ахмадын асрамжийн газар бөмбөгдөж байгаа, цөмийн зэвсэгтэй их үрний ерөнхийлөгчид эдийн засгийн хараат жижиг улс үүнээс өөрөөр сануулга өгөх дипломат арга зам юусан билээ. Ерөнхийлөгч Хүрэлсүхийн бүрэн эрхийн хугацааны эхний гурван жилд Ромын Папаас эхлээд Франц болон ОХУ-ын ерөнхийлөгч, АНУ болон Их Британий Гадаад хэргийн сайд нар, Бүх хятадын дэд дарга Монголд айлчилсан нь үндэстний язгуур эрх ашгаа том гүрнүүдэд ойлгуулах, тусгаар тогтнолын баталгаагаа хангах, хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх гадаад бодлогын нээлттэй, олон тулгуурт байх зарчмын томоохон биелэл гэж үзэж болно.

2.

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх НҮБ-ын индэр дээрээс дэлхийн улс орнуудад хандаж, хоёр уриалга хүргүүлсэн юм.

-Монгол Улс аливаа улсын нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, тусгаар тогтнолын эсрэг хүч хэрэглэхгүй байх, дэлхийн энх тайван, аюулгүй байдлыг бэхжүүлэхийн төлөө тууштай хамтран ажиллахыг дэлхийн улс, үндэстнүүдэд уриалж байна.

-Манай улс цөмийн аюулаас ангид ертөнцийг бий болгохын төлөө бүх улс орон хамтран ажиллахыг уриалж байна.

Монгол Улсын цөмийн зэвсэггүй улс болохоо 1992 онд мөн л НҮБ-ын индэр дээрээс зарлаж байсан юм. Хойно, урдаа цөмийн зэвсэгтэй хоёр хөршийн дунд орших жижиг улсын гадаад аюулгүй байдлаа хамгаалах л гэсэн арга тактик. Үүнийгээ ахин, дахин онцлох болсон нь НҮБ- ын Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүн таван оронд /Их Британи, ОХУ, АНУ, БНХАУ, Франц/ хандсан мессеж гэдэг нь мэдээж мөн. Эдгээр таван орон бүгд цөмийн зэвсэгтэй, тэдний хоёр нь Монголын хөрш. Хоёртой нь, ураны салбарт хамтран ажиллахаар санамж бичиг саяхан байгуулсан.

Дашрамд дурдахад ирэх аравдугаар сард Францын “Орано” болон Монголын Засгийн газар хооронд Зөөвч-Овоо төслийн хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулахаар яригдаж буй. Тэрчлэн хойд хөршийн царь Монголд айлчлах үеэр “Росатом”-“Монгол атом” хооронд ураны салбарт хамтран санамж бичиг мөн байгуулсан. Гэх мэтчилэн эдийн засаг, улс төрийн олон агуулга түүний дэлхийд “шидсэн” мессежний ард нуугдаж байж болох талтай.

Үнэндээ, Монголын газар зүйн байрлал, газрын хэвлий доорх баялаг НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүн орнуудын анхаарлыг үргэлж татсаар ирсэн. Аль ч утгаараа НҮБ- ын дэмжлэг, P5- ын нөлөөллөөс Монгол ангид байж чадахгүй нь гашуун үнэн.

Хойд хөрш цоргоо, урд хөрш хилээ хаах төдийд Монгол хорвоо ертөнцөөс хэсэгтээ л тасрах аюул бодитой юм. Нөгөө талдаа Монголын ардчиллын баталгаа болсон гуравдахь хөршийн бодлогод АНУ тэргүүтэй чөлөөт нийгмийн орнууд томоохон байр суурь эзэлдэг. Иймээс Монголын хувьд ямагт хоёр хөрш төдийгүй гуравдагч орнуудтай энхийг эрхэмлэх нь улсын хар хайрцагны бодлого байх учиртай ч биз…!

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн бүрэн эрхийн хугацаа түүхэн талаасаа олон чухал онцлогтой байна. Өмнөх таван Ерөнхийлөгчтэй харьцуулбал Орос-Украйны дайн, Газийн зурвасын хямрал, зэвсэгт мөргөлдөөн гээд дэлхийн улс төр, геополитикт хурцадмал байдал үүссэн амаргүй цаг үед тэрбээр Ерөнхийлөгчийн албан тушаалд сонгогдон ажиллаж буй. Өөрийнх нь хэлсэнчлэн “дайны гал дүрэлзэж, цөмийн зэвсгийн аюул занал сэргэж, сэдэрч болзошгүй байгаа” тул улсынхаа бүрэн бүтэн байдлаа хамгаалах том үүрэг, хариуцлага түүнд ногдсон. Энэ үүднээс харвал тусгаар тогтнолын алтан аргамж, гадаад бодлогын залгамж чанар, үндэсний эрх ашгийнхаа төлөө тууштай зогсох, дотоодын улс төрийн хатуу эсэргүүцлийг үндэсний эв нэгдлийг хангах замаар даван туулах түүхэн үүрэг хариуцлага түүнийг хүлээж байна.

Үргэлжлэл бий….