Дэлхийн нийт цахилгаан станцуудын 15.4 хувь нь усан цахилгаан станц бөгөөд 1407 ГВт хүчин чадалтай байгааг 2023 онд "GlobalData" мэдээлжээ. Усан цахилгаан станц нь хөдөлгөөнт усны хүчийг ашиглан цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх сэргээгдэх эрчим хүчний нэг хэлбэр юм. Өөрөөр хэлбэл, турбин, генератор ашиглан урсгал усны энергийг цахилгаан эрчим хүч болгон хувиргана. Тухайн цахилгаан станцын хүчин чадал нь турбинуудаар урсах усны хэмжээ, далан эсвэл усан сангийн өндрөөс хамаардаг.

Усан цахилгаан станцын үйлдвэрлэлээр Хятад улс дэлхийд тэргүүлдэг. Тодруулбал, тус улсын усан цахилгаан станцууд 356 ГВт суурилагдсан хүчин чадалтай, жилд 1348 ТВт цаг эрчим хүч үйлдвэрлэдэг. Хятадын Хэбэй мужийн Ичан хотын Йилин дүүрэгт байрлах усан цахилгаан станц нь дэлхийд хамгийн томд тооцогдоно. Уг цахилгаан станц нь тус бүр нь 700 МВт хүчин чадалтай 32 турбин-генераторын блокоос бүрдэх бөгөөд жилд ойролцоогоор 101.6 ТВт цаг цахилгаан үйлдвэрлэх хүчин чадалтай.

Хятадын араас АНУ, Бразил, Канад, Орос улсууд удаалж байна.

Тодруулбал, Хятадад 3600, АНУ-д ойролцоогоор 1500, Бразилд 1000 гаруй, Канадад 500, ОХУ-д 105 усан цахилгаан станц тус тус байдаг.

ОХУ-ын цахилгаан эрчим хүчний 60 орчим хувийг чулуужсан түлш, 20 хувийг усан цахилгаан станц, 20 хувийг цөмийн реакторууд үйлдвэрлэдэг. Тэр дундаа дэлхийн нийт усан цахилгаан станцын хүчин чадлын 3.74 хувь нь Орост байдаг. Тус улс 105 усан цахилгаан станцтай бөгөөд тэдгээр нь нийт 45591.4 МВт хүчин чадалтай. "RusHydro" бол Оросын хамгийн том усан цахилгаан станц бөгөөд дэлхийд хоёрт ордог. 2024 оны байдлаар ОХУ-д бүтээн байгуулалтын янз бүрийн шатандаа яваа найман усан цахилгаан станц байна.

Усан цахилгаан станц нь ОХУ-д сэргээгдэх эрчим хүчний хамгийн их ашиглагддаг хэлбэр. Тус улс усан цахилгаан станцын нөөцөөрөө дэлхийд хоёрдугаарт ордог гэх боловч үүний дөнгөж 20 хувийг нь л хөгжүүлжээ. ОХУ-д дэлхийн усны нөөцийн есөн хувь нь байдаг ба үүний дийлэнх нь Сибирь болон нутгийн зүүн хязгаарт байдаг.

Онолын хувьд ОХУ жилдээ 2295 ТВт/цаг, эдийн засгийн хувьд 852 ТВт/цаг эрчим хүч үйлдвэрлэх боломжтой гэж Дэлхийн эрчим хүчний зөвлөл үзжээ.

ОХУ-д Байгаль нуурт түшиглэсэн гурван том усан цахилгаан станц бий. Эдгээр нь Байгаль нуураас эх авдаг Ангар мөрөн дээр байрлах Иркутскийн усан цахилгаан станц, Ангар мөрөн дээр, Эрхүүгийн доод урсгалд байрладаг Братскийн усан цахилгаан станц, Ангар мөрний доод урсгалд байрладаг Усть-Илимскийн усан цахилгаан станц юм. Дээрх гурван станц нь ОХУ-ын усан цахилгаан станцын гол бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд Ангар мөрнөөр дамжин Байгаль нуураас гадагш урсах урсгалтай салшгүй холбоотой. Гурван цахилгаан станцын нийт хүчин чадал нь 10,002 МВт.

Монголоос эхтэй Сэлэнгэ мөрөн нь Байгаль нуурт цутгадаг хамгийн том гол. Харин Эгийн гол нь Сэлэнгэ мөрний томоохон цутгал.

Гэвч Эгийн голын усан цахилгаан станц барих Монголын төсөл байгаль орчин, улс төрийн асуудлаас үүдэн Оростой маргаантай байсаар ирсэн билээ. Эгийн гол дээр барихаар төлөвлөж буй Эгийн голын далан нь нүүрсний эрчим хүчнээс хараат байдлаа бууруулах Монгол Улсын хүчин чармайлтын нэг хэсэг юм. Тус цахилгаан станц баригдсанаар 315 МВт цахилгаан үйлдвэрлэнэ. Энэ төсөл нь Сибирийн урсгалын 580 км-ийн гүнд орших цэнгэг усны чухал нөөц болох Байгаль нуурын усны түвшинг бууруулж болзошгүй гэж ОХУ эмээж, ихээхэн эсэргүүцсэн. Энэ асуудлаар талууд олон удаа уулзалт, хэлэлцээ хийжээ.

Хэлэлцээрт геополитикийн хүчин зүйлс ч нөлөөлсөн. Тодруулбал, ОХУ нь Монголтой эрчим хүчний экспортоо хадгалахыг эрмэлзэж байна гэж зарим шинжээч үзжээ.

"Монгол Улсын усан цахилгаан станцын чухал төсөл бол Эгийн голын усан цахилгаан станц. Уг төслийг 2016 оноос Хятадын нэг тэрбум ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжүүлэхээр барилга угсралтын ажил эхэлсэн ч ОХУ ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвийн хороонд гомдол гаргаснаар ажил саатсан. Өнгөрсөн хугацаанд хийсэн судалгаагаар энэ төсөл Сэлэнгэ мөрөн, Байгаль нуурын усны нөөц горимд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн дүгнэлт гарсан" тухай Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ 2022 оны наймдугаар сард НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Антонио Гутеррешийг хүлээн авч уулзахдаа хэлж байв.

Өдгөө Эгийн голын усан цахилгаан станцын төсөл бодитой урагшилж байгааг энэ сарын эхээр ОХУ-ын ерөнхийлөгч Путин Монгол Улсад айлчлах үеэр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ онцолжээ.

Эх сурвалж: POWER TECHNOLOGY, DATA BASE, GLOBAL CONSTRUCTION REVIEW, WIKIPEDIA