Францын суут жанжин, төрийн зүтгэлтэн Наполеон Бонапартын хэдэн зууны тэртээд хэлсэн алдарт эшлэлийг дипломатчид байнга сануулдаг. Тэр нь “Аливаа улсын гадаад бодлого оршин буй газар зүйн байршлаар тодорхойлогдоно” гэх үг. Энэ нь жижиг улсуудад хамгийн их хамаатай, тэр тусмаа хоёр их гүрний дунд оршдог монголчуудын хувьд  ханандаа хадахгүй ч дотроо бодож явахад илүүдэхгүй ч байх.

Товхондоо Хятад, Орос хоёр Монголын мөнхийн хөрш бас мөнхийн “дайснууд”…

Монгол манж /Хятадын/-аас болон ЗХУ /Орос/-оос де факто ба де-юре хамааралтай явж ирсэн улс. Улс төр, эдийн засгийн хувьд жинхэнээсээ тусгаар тогтнолоо олоод 30 гаруйхан жил болж байгаа. Гэсэн хэдий ч хоёр хөрштэйгөө дайсагналцах эдийн засгийн болон геополитикийн чадамжгүй улс. Бээжин хилээ хаах төдийд экспорт, импорт тэг зогсоно. Москва цоргоо хаавал эдийн засаг таг зогсоно.

Иймээс  жижиг улсын удирдагчид аль болохоор арга заль ихтэй байх ёстой. Тэгж байж улс орныхоо аюулгүй байдлаа хамгаалж үлдэнэ. Их гүрнүүдийн өөдөөс сөргөлдөх эсвэл өмнө нь өвдөг сөгдөх нь утгагүй. Хөршүүдийнхээ ч, гуравдагч хөршүүдийн ч ашиг сонирхолд адил тэнцүү хандах учиртай.

Оросын банкны салбарыг Монголд нээх асуудалд Шадар сайд С.Амарсайхан тайлбар хийхдээ “ОХУ-ын зарим банк санхүүгийн байгууллага олон улсын хоригт орсонтой холбоотой манайхаас хийж буй бензин шатахууны төлбөр тооцоо удаашралтай хийгдэж байна. Тиймээс ямар нэгэн хоригт ороогүй ОХУ-ын банк санхүүгийн байгууллагатай хамтарна” гэжээ. Энэ бол хоёр үзүүртэй тайлбар. Богино хугацааны улс төрөө харвал Оросын төрийн өмчит банкны салбарыг Монголд нээснээр шатахууны импортод саад бэрхшээл үүсэхгүй гэсэн үг. Урт хугацаандаа Оросын банк орж ирвэл эдийн засгийн болон үндэсний аюулгүй байдалд асуудал үүсч мэднэ.  Өнөөдрийн өөх үү, маргаашийн уушги уу гэдгээ сайн тооцохгүй бол хожмоо пянг нь даахгүй.

Товчхондоо, С.Амарсайхан хэний эрх ашигт үйлчилж байгаа нь гол асуулт. Ямар ч байсан Москвагийн харилцаа Женкогоос С.Амарсайханд шилжсэн болохыг В.Путин Монголд айлчлахдаа үг-үйлдлээрээ харуулчихсан билээ.

Хорин дөрвөн цагийн хугацаатай Улаанбаатарт айлчилсан В.Путин Монголын бүх л салбарт гүн оролцох, ялангуяа Засгийн газраас зарласан 14 төсөлд хамтрах сонирхлоо ч илэрхийлсэн. Эрх ашгаа ч тулгасан. Товчхондоо, ДЦС-3 ийн өргөтгөх төслийг хариуцах, Эгийн голын усан цахилгаан станцын байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээн дээр ажиллах, ураны цахилгаан станц барьж өгөх, боловсролын салбарт хамтрах зэрэг саналуудыг Кремль тавьсан, Монгол татгалзаагүй.

Тэгвэл өнгөрөгч долоо хоногт Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хятадын Гадаад хэргийн сайд Ван И нар Монголын импортын гол боомт Замын-Үүд дээр уулзаж, Ганцмод-Гашуунсухайтын төмөр замын холболтыг хийх, Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын төсөлд хөрөнгө оруулахаар тохиролцсон байна. Ийнхүү ээлж дараалан ирсэн хоёр хөрш Монголын эдийн засаг, эрчим хүчний салбарт эрх ашгаа тулгаад, тунхаглаад буцлаа.

Мэдээж, хөршүүдийн хүсэлтийг шулуухан эсэргүүцэх боломжгүй. Эрчим хүч, эдийн засгийн хувьд их гүрнүүдээс хамааралтай, Орос, Хятад найтаах төдийд Монгол хэвтэрт ч орж мэдэх эрсдэлтэй. Гэлээ гэвч Монголын эрх ашиг бол хоёр хөршийнхөө ч, гуравдагч хөршийнхөө ч хөрөнгө оруулалтын ижил тэнцүү татах явдал.

Харамсалтай нь, сүүлийн 15 жил Оюутолгойгоос өөр төсөлд гуравдагч орны хөрөнгө оруулалт орж ирээгүй. Тиймээс хамтарсан засгийн хүлээлт дагуулсан хамгийн чухал ажлын нэг нь “Зөөвч-Овоо” ураны төсөл болсон. ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учралын мэдээлснээр ирэх аравдугаар сард Францын төрийн өмчит “Орано”-тай хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулж чадвал Монголын нэг эрх ашиг биелэлээ оллоо гэсэн үг.

Эгийн голын усан цахилгаан станц дээр оросуудын эрх ашгийг оруулж ирсэн нь муугаар хэлэхэд энэ төсөл хэзээ ч хэрэгжихгүй байх магадлалтай. Сайн талаас нь харвал эрчим хүчний бусад төслөө саадгүй хэрэгжүүлэх гэсэн Монголын Засгийн газрын заль ч байж бас болох уу?!

Монгол  Улс газар зүйн байрлалаараа Орос, Хятадын дунд орших жийргэвч орон мөн. Нөгөө талдаа газар зүйн байрлал маань Бээжингийн аюулаас Москва, Москвагийн аюулаас Бээжин биднийг хамгаалах давуу тал маань. Давуу талаа ашиглан гуравдагч орны хөрөнгө оруулалтуудыг татах нь харин Монголын бие даасан бодлого байх ёстой юм.

Дашрамд дурдахад "Fitch Ratings" агентлаг Монголын зээлжих зэрэглэлийн үнэлгээг “B”-ээс “B+” болгосон нь гадаад талдаа гуравдагч орны хөрөнгө оруулалтыг татах эерэг мессеж болж хүрнэ. Гадаадын хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэнээр үндэсний аюулгүй байдал баталгаажина.

Ж.ЭРХЭС