Монгол Улс 4200 орчим багшийн хомсдолд орсны дийлэнх нь байгалийн ухааны хичээл заадаг багш байна. Боловсролын яамнаас энэ хомсдолыг нөхөх зорилгоор багшлах хүсэлтэй хүмүүсийг 45 хоногийн курсэд хамруулан сургаж, багшлах эрх олгох шийдвэрийг  гаргасан. Олон нийтийг талцуулсан энэ асуудалд салбарын мэргэжилтэн, хөндлөнгийн судлаачдын байр суурийг хүргэж байна. 

"БОЛОВСРОЛЫН САЙД ХУУЛИЙНХАА ЭСРЭГ ШИЙДВЭР ГАРГАЛАА"

"Бүх нийт боловсролын төлөө!" Иргэний нийгмийн үндэсний эвслийн ерөнхий зохицуулагч Д.Тунгалаг:

-Ер нь мэргэжил гэж юу вэ гэдгийг нийгмээрээ ойлгох хэрэгтэй. Дэлхийн ихэнх улс оронд хуульч, багш, эмчийг мэргэжил гэж үздэг. Тусгай эрх, лиценз авч, ажилладаг. Энэ ажил мэргэжлийн хариуцлага, нийгэмд үзүүлэх үр дагавар, үр нөлөө, эдийн засгийн хөгжилд оруулж буй хувь нэмрийг нь үнэлж, тусгай шаардлагыг тавьдаг. Энэ хүмүүс насан туршдаа суралцаж, байнгын мэргэжил дээшлүүлдэг.

Яагаад гэхээр энэ мэргэжлийг их дээд сургуульд дөрвөөс дээш жил суралцсан байх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл эдгээр мэргэжилтнүүдийн хийх ёстой ажил нь маш нарийн ур чадвар, шинжлэх ухааны онолын мэдлэг шаарддаг.

Хоёрт, ёс зүйн хувьд маш өндөр шаардлагыг тавьдаг. Жишээлбэл, эмч хүн хагалгаа хийх шаардлагагүй өвчтөнд хагалгаа хийж болохгүй шүү дээ. Багш хүн таны хүүхэдтэй хамгийн олон цагаар ажилладаг хүн. Ийм хүнд ёс зүйн шаардлага тавихгүй бол хүүхдүүдэд ямар үлгэр дууриалал үзүүлэх вэ. Зөвхөн хичээл заахаас гадна үг үйлдэл, үнэт зүйл, төлөвшлөөрөө ямар нөлөө үзүүлж байна вэ. Магадгүй хүн амьдралдаа нэг ч удаа эмнэлэгт үзүүлэхгүйгээр нас барж болно. Гэтэл танай хүүхэд өдөр бүр сургууль, цэцэрлэгт явж, багштайгаа харилцдаг. Энэ өндөр мэргэжлийн шаардлагыг бууруулж, хэнд ч хамаагүй багшлах эрх олгоно гэдэг бол боловсролын салбар ухарч байна гэсэн үг.

Боловсролын сайд П.Наранбаяр "Энэ бол богино хугацааны шийдэл. Цаашид дунд болон урт хугацааны арга хэмжээ байгаа гэдгийг онцолсон. Тэр бодлогоо олон нийтэд нээлттэй танилцуулахгүй байна вэ. Энэ бүхнээс болж нийгэмд шүүмжлэл дагуулж байна. Салбар яамнаас богино хугацааны шийдэл гаргаж болох ч нийгэмд гарах сөрөг үр дагаврыг заавал тооцоолох ёстой. Миний хувьд нийгэмд гарах сөрөг үр дагавар нь их байна гэж хэлнэ. Жишээлбэл, Монголын боловсролын салбарт байгаагүй "гэрээт багш" гэдэг нэр томъёо оруулж байна. Цаашдаа бүх багш нараа богино хугацааны гэрээт болгоё гэвэл яах вэ. Багш мэргэжлийн хүн татах чадвар нь улам буурна. Дээд сургууль төгссөн ямар ч хамаагүй хүн багшлахад хүүхэд хамгаалал, боловсролын чанарын хувьд ямар сөрөг нөлөөтэй вэ гэдгийг үнэлж, судалсан эсэхэд эргэлзэж байна. Боловсролын яам бодлогын яам болох цаг иржээ. Бодлогын судалгаагаа сайн хийж, багш нарын үйлдвэрчний эвлэл, багш мэргэжилтэн бэлтгэдэг их дээд сургуулиуд, Боловсролын судалгааны хүрээлэнгийн судлаачидтайгаа зөвлөлдсөн үү гэж асуумаар байна. Саяхан баталсан Боловсролын багц хуулиараа багш бэлтгэх дөрвөн жилийн бакалаврын хөтөлбөрийн чанарыг сайжруулах тал дээр хэд хэдэн заалтуудыг тусгасан боловч энэ заалтын эсрэг бодлого шийдвэр гаргалаа. Уг нь хуулиа дагаж бодлого гаргах ёстой байтал эсрэг буюу магадлан итгэмжлэгдсэн хөтөлбөрөөр багш бэлтгэнэ гэж заасан байтал ийм хөтөлбөр байтугай 45 хоногийн курсээр багш бэлтгэх болоод байна.

"БАГШ МЭРГЭЖИЛ, БАГШЛАХ ЭРХ ГЭДЭГ ХОЁР ӨӨР ЗҮЙЛ"

Боловсролын яамны Боловсролын нэгдсэн бодлого, төлөвлөлтийн газрын дарга П.Оюунаа:

-Нэг юмыг та нар ойлгох хэрэгтэй. Багш мэргэжил, багшлах эрх гэдэг хоёр өөр зүйл. Багш мэргэжил нь бакалаврын түвшинд 120 кредит цуглуулж, дөрвөн жил суралцаж төгсдөг. Хөрвөх сургалт ч гэсэн ялгаагүй. Хэрвээ тэр хүн 60 кредитээ дүйцүүлж чадвал үлдсэн 60 кредитээ судалж, төгсөхдөө багш мэргэжлийн бакалаврын дипломтой төгсдөг. Харин багшлах эрх бол тухайн хүн зөвхөн тодорхой ангид хичээл заана. Жишээлбэл, зургадугаар ангийн физикийн хичээлийг заах эрх зөвшөөрөл гэсэн үг. Багшийн бакалаврын мэргэжил эзэмшихгүй.

Тэр хүний оюуны чадамжийг боловсролын салбарт татан оруулж, хөрвөх сургалтад хамруулах зорилгоор багш бэлтгэх ийм үйл ажиллагааны эхлэл юм. Зах зээл дээр 2010 оноос хойш их сургууль төгссөн маш олон багш нар байна.

Багшийн ажлаа хийхгүй байгаа хүмүүсийг буцаан ажиллуулах нь тэргүүлэх бодлого. Бид үе шаттай хэрэгжүүлж эхэлнэ. Ахмад багш нарыг цагаар ажиллуулаад эхэлсэн. Эдгээр хүмүүстэй уулзахад, цалин хөлс, ажиллах нөхцөл, сургуулийн удирдлагын ёс зүйн асуудлыг хөнддөг. Энэ асуудлуудыг үе шаттай хэрэгжүүлээд ирэхээр эдгээр мэргэжилтнүүд салбартаа ажиллах боломжтой болно.

"БАГШ МЭРГЭЖЛИЙН ЗААХ АРГА ЗҮЙН БАГЦ ХИЧЭЭЛ 45 ХОНОГТ БАГТАХ ЭСЭХ НЬ ЭРГЭЛЗЭЭТЭЙ"

МУБИС-ийн Сургалт, цахим шилжилтийн хэлтсийн дарга Д.Цэдэвсүрэн:

-Монгол Улсын Боловсролын их сургууль нь төрийн багш мэргэжилтэн бэлтгэдэг хамгийн том сургууль. Энэ утгаараа багш мэргэжлийн индексийн хүрээн дэх бүхий л багш мэргэжилтнийг бэлтгэж байна. Манай сургуулийг жил бүр 2000 гаруй багшийг төгсгөдөг. Энэ маань одоогийн багшийн хомсдолыг шийдвэрлэж чадахгүй байна. Боловсролын ерөнхий газрын тооцооллоор 2024-2025 онд 4200 багшийн хомсдол үүссэний 2000 гаруй нь нийслэлд дутагдалтай байна гэсэн. Манай сургуулийн өмнөх боловсрол, бага ангийн багшийн хөтөлбөр олон улсын байгууллагаар магадлан итгэмжлэгдсэн. Боловсролын яамнаас багшлах эрхийн 45 хоногийн сургалтад хамруулна гэдэг шийдвэрийг гаргасан. Багш бэлтгэх хөтөлбөрт чухал байр суурь эзэлдэг онцгой багц хичээлүүд гэж бий. Нөгөө хүүхдийг танихуйтай холбоотой сэтгэл судлалын багц, хичээлийг төлөвлөж хэрэгжүүлэх тухай хөтөлбөр судлал, сурган хүмүүжүүлэх зүй, тухайн хичээлийн заах арга зүйтэй холбоотой багц, суралцагч нэр бүрийн ялгаатай байдлыг таних мэдэх хичээлүүд байдаг.

Ялангуяа цэцэрлэг, бага ангийн багшийн хувьд бүр их багц хичээлүүдийг нэмж судалдаг. Ингээд үзэхээр 45 хоногийн хугацаанд судалж амжих эсэх нь эргэлзээтэй.

Хоёрт, манай сургуульд хөрвөх хөтөлбөр хэрэгждэг. Тэр нь хоёр хэлбэртэй. Нэгд, яг шинжлэх ухааны чиглэлээр суралцсан дээд боловсролтой иргэдийг хөрвүүлэх. Жишээлбэл, матемитикч хүн математикийн багш, спортын хүн биеийн тамирын багш болох. Элсэгч нэг бүр дээр судлах кредитын тоо харилцан адилгүй байдаг. Хоёрт, нэг багш мэргэжлээс нөгөө багш мэргэжил рүү хөрвөх. Физикийн багш математик руу, түүхийн багш бага ангийн багш болох. Ийм хүмүүст мэргэжлийн заах арга зүй гэх мэт багц хичээл судална. Бас л 45 хоногт багтах эсэх нь эргэлзээтэй. Энэ хөтөлбөрүүдийг 1.5-2 жил хэрэгжүүлдэг туршлагатай. Энэ хөтөлбөрт нэг ангид 1-2 суралцагч сонгон суралцдаг. Одоогоор энэ хөрвөх хөтөлбөрийн хугацааг богиносгож, 45 хоног болгоогүй байна. Бага ангийн багшийн туслах бэлтгэх хөтөлбөрийг боловсруулаад явж байна. Яг хичээл заахгүйгээр багшид дэмжлэг үзүүлнэ.

Мөн дээд сургуулийн багш нарт зориулсан 16 кредиттэй хөтөлбөр, сургалт бий. Гэтэл ерөнхий боловсролын сургуулийн багш нарт зориулсан, заах арга зүйн сургалт хамгийн цөөндөө 30 кредит байдаг.

Манай сургуулийн оюутнууд их дээд суралцах хугацаандаа цэцэрлэг, сургуультай гэрээ байгуулж, туслах багшаар ажиллах тохиолдол байдаг. Энэ бол боломжгүй зүйл биш. Зохион байгуулалт тал дээр анхаармаар санагдсан.

Манай хоёр хөтөлбөр дээр багш мэргэжлийн босго оноог бууруулсан. Тодруулбал, сургуулийн өмнөх боловсрол, бага боловсрол. Бусад нь босго оноонд өөрчлөлт ороогүй. Энэ жилээс 440 байсныг 450 болгож босго оноог нэмсэн. Ирэх жил дахин нэмнэ. Энэ бол сургалтын чанартай холбоотой асуудал. Ер нь манай сургуулийн хувьд багш мэргэжлийн элсэлтийг нэмэгдүүлэхэд босго онооны өөрчлөлт мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлээгүй. Иргэдийн зүгээс Боловсролын яамны шийдвэртэй холбоотойгоор 45 хоногийн сургалтын талаар асууж, лавлаж байна. Миний ойлгож байгаагаар бага ангийн багшийн туслахтай холбож хэлсэн байх. Нийт хөрвөх хөтөлбөрт хамрагдах хугацаа биш байх. Энэ мэдээллийг залруулах нь чухал байна.

"ГЕРМАНД БАГШ МЭРГЭЖИЛ НЭР ХҮНДТЭЙ, ТЭТГЭВЭРТ ГАРТЛАА АЖИЛЛАХ ГЭРЭЭ БАЙГУУЛДАГ"

Германы Кемниц хотын ТИС-н Зочин судлаач, ШУТИС-н Профессор ШУ-ны доктор Т.Уранчимэг:

-Боловсролын яамнаас хомсдолтой байгаа 4200 орчим багшийнхаа орон тоог богино хугацаанд нөхөхийн тулд сонирхсон иргэдийг 45 хоногийн сургалтад хамруулах шийдвэрийг гаргалаа. Дээд боловсролд 30 гаруй жил багшилсан багш хүний хувьд зөв шийдвэр гэж харж байгаа. Богино хугацаанд ийм арга хэмжээ авч, боловсролын үйл ажиллагаагаа тасралтгүй явуулах нь зөв. Сүүлийн хэдэн хоног нийгмийн сүлжээгээр явж буй байр сууриудыг ажиглаж, уншлаа. Боловсролын сайд энэ шийдвэрийг гаргахын тулд зөвлөхүүдтэйгээ зөвлөлдөж, шийдэл хайж байна. Сайдын энэ үйлдэл дээр нь улстөржиж, хувь хүн рүү нь, нам руу нь гэх мэт өөр асуудал руу дайрч, талцуулж байгаа нь харамсалтай.

Иргэдийн шүүмжлэл дотор сайдын гаргасан шийдлийг улам сайжруулах санаа олон байна. Монгол Улсын Боловсролын их сургуульд 3-4 жил суралцаж, 120 кредит үзэж, судалдаг мэргэжлийг 45 хоногийн сургалтаар сургах боломжгүй гэж байна. Багшийн хомсдолыг арилгах тал дээр багш бэлтгэдэг их дээд сургуулиуд дэмжээсэй. Боловсролын сайдын тушаалыг нь харахад чухал чухал зохицуулалт байна. Нэг юмыг онцолсон нь багш мэргэжилтэн бэлтгэх бус багшлах эрх олгоё гэсэн. Багшлах эрхийн үнэмлэх авсан иргэдийг ажиллуулах эсэх сонголт нь сургуулийн захирлуудад бий. Зарим сургуулийн удирдлагууд мэргэжлийн дипломтой багш ажиллуулна гэвэл нэг хэрэг.

Багш нарын зүгээс 2.7 голчтой гэдэг шалгуураа 3 голч болгооч гэж байна. Сургалтын хугацаагаа хагас жил болгооч гэж байна. Багшлах эрх авсан хүмүүсээ дагалдан багш гэж нэрлэх юм байна. Энэ мэт улам сайжруулах нь зүйтэй.

Мөн багш мэргэжлээр суралцаж буй оюутнууд багшилж болно гэж тусгасанд салбарынхан эмзэглэх нь аргагүй. Тийм учраас Боловсролын яам гаргасан шийдвэр дээрээ тогтоод, улам сайжруулах саналуудаа нэмж, засаад яваасай. Жишээлбэл, 45 хоногийн сургалтаар туслах багшийн эрх өгье. Үндсэн физикийн багш сургуулийнхаа ангиудад хичээл зааж хүрэлцэхгүй бол туслах багш нар нь ачааллаас хуваалцаад ажиллавал хомсдолоо нөхөж чадна.

Нийгмийн сүлжээгээр багшлах эрхийн 45 хоногийн сургалтад хэн дуртай нь хамрагдах гэж байна гэж нэг талыг барьж байна. Зарим нь багш нарын цалинг нь шууд нэмээч гэдгийг хэлж байна. Хэрэв тийм санхүүгийн боломжтой байсан бол ийм шийдэлд хүрэхгүй шүү дээ. Улс орныхоо нөхцөл байдлыг ойлгож, үр хүүхдүүдийнхээ ирээдүйг харсан шийдэл гаргах гэж байгаа нэгнээ дэмжиж ажиллаасай. Шийдвэр гаргагчид нэг шийдвэр гаргахаараа олон нийтийн сүлжээнд ач холбогдол өгч, гаргасан шийдвэрээ буцаадаг. Ийм байж болмооргүй л байна. Багшийн хомсдол байгаа нь үнэн. Энэ асуудлыг шийдэх ёстой.  Нөгөө талдаа Боловсролын яамнаас тэтгэвэртээ гарсан болон өөр салбарт ажиллаж буй багш нараа уриалан дуудмаар байна.

Герман улсад ч ялгаагүй багш нар хомсдолд орж байгаа. Сүүлийн таван жилд ерөнхий боловсролын сургуулийн багш нарын дундаж наслалт 55-аас дээш болсон. Энэ бүх тооцооллыг 2-3 жилийн өмнө статистик баримттайгаар судалдаг. Хамгийн гол нь энэ улсад багш хүн өндөр тэтгэвэр авдаг. Багш мэргэжлээр суралцах гол хөшүүрэг нь насан туршийн гэрээ байгуулдаг. Германд тэтгэвэрт гартлаа багшаар ажиллах гэрээ байгуулна гэдэг насны баталгаа. Цалин нь нэмэгдсээр байгаад тэтгэвэрт гарахдаа өндөр тэтгэвэр авдаг. Ерөнхий боловсролын байгалийн шинжлэх ухааны хичээлүүдийг их сургуулийн багш нар сардаа нэг удаа ирж, заадаг. Мөн цэцэрлэгийн багш нарт эцэг эхчүүд тусалж дэмждэг нь ажиглагдсан. Монгол Улсад багш мэргэжлийн нэр хүнд унасан. Гэтэл Герман улсад энэ мэргэжлийн нэр хүнд өндөр. Энд багш мэргэжлээр төгссөн ч ажиллахгүй удсан, өөр салбарт ажилласан хүмүүсийг эргээд багшлах хүсэлтэй байгаа бол албан бус боловсролд хамруулж, багшлах эрх өгдөг. Суралцаж байх үедээ дагалдан багшаар ажилладаг.

Гэрэл зургийг Л.Энх-Оргил