УИХ-аас Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг шинэчлэн баталснаар  2024 оны есдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлж буй. Уг хуульд туссан онцлох заалтуудын талаар Хүүхдийн төлөө үндэсний зөвлөлийн гишүүн, Бэлгийн хүчирхийллийн хохирогч хүүхдийг нөхөн сэргээх “Үжин төв”-ийн үүсгэн байгуулагч, зөвлөх Д.Ундраатай ярилцлаа.

-Хүүхэд хамгааллын тухай хууль хэрэгжиж эхэллээ. Хуулийг  хэрэгжүүлэх, сурталчлан таниулах тал дээр ямар арга хэмжээ авч ажиллаж байна вэ?

–Хүүхдийн эрхийн тухай хууль болон Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг нийгмийн олон өөрчлөлтүүдээс үүдэж зайлшгүй шинэчлэх шаардлагатай болсон. Тухайлбал, сүүлийн жилүүдэд хүүхдүүд үл хайхрах, үе тэнгийн дээрэлхэл, цахим гэмт хэрэгт маш их өртөж байгаа. Эдгээр асуудлуудыг хуульчлах шаардлага үүссэн учир шинэ хуульд тусгаж өгсөн.  2020 онд тус хуулийг шинэчлэх тал дээр ажлын хэсэг байгуулсан. Ингэснээр гурван жилийн хугацаанд бүх салбарын хүмүүсийг татан оролцуулж, олон талын судалгаа хийж, олон нийтийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсны үндсэн дээр Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг шинэчлэн найруулсан. Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг /шинэчилсэн найруулга/ УИХ-аас 2024 оны нэгдүгээр сарын 17-нд баталсан.  Хүүхдийн төлөө үндэсний зөвлөл, Хүний эрхийн үндэсний комиссын дэргэдэх иргэний нийгмийн зөвлөлөөс Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг бүхий л салбаруудад сурталчлан таниулах ажлыг шат дараатай хийж байна. Хамгийн сүүлд Дорнод аймагт энэ чиглэлээр ажилласан.

-Эцэг эхчүүдэд тус хуулийг таниулах тал дээр ямар ажил хийж байгаа вэ?

– Өнгөрсөн хавар хууль хэрэгжихээс өмнө бүсчлээд, орон нутгуудад тус хуулийг таниулах төрийн алба хаагчдыг сургасан. Ерөнхийдөө төрийн байгууллагууд шинэ хуулийг сурталчлах ажлыг дор бүрнээ хийж эхэлсэн. Боловсролын болон гэр бүлийн орчин дах хүүхэд хамгааллын тухай шинэ хуулийн өөрчлөлтийг ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн хүүхэд хамгааллын багууд нийт суралцагчдын эцэг эхчүүдэд таниулах арга хэмжээг авах нь зүйтэй.

Эцэг эх асран хамгаалагч, хүүхдийн өмнө үүрэг хүлээж буй бүх хүмүүс Хүүхэд хамгааллын шинэ хуулийг өөрсдөө бас сайн судалж үзэх хэрэгтэй.

Интернэт орчинд бүх мэдээлэл бий. Хүүхдээ аливаа төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ээлтэй орчныг бүрдүүлэх тал дээр иргэн бүр үүргээ биелүүлж анхаарах хэрэгтэй.

-Хүүхэд хүчирхийлэлд өртөж буй талаар сүүлийн үеийн тоон мэдээлэл бий юу. Зарим эцэг эхчүүд хүүхэддээ тун хайхрамжгүй хандах тохиолдлууд их гарч байна. Энэ тохиолдолд эцэг, эхэд ямар хариуцлага хүлээх вэ?

-Хүүхдийн тусламжийн 108 төв, цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдэж байгаа гэмт хэрэг зөрчлийн дуудлага мэдээллээс харахад хүүхдийн хүчирхийлэл, үл хайхарснаас үүдсэн гэмт хэрэг энэ жилийн хувьд 50 хувь өссөн байна. Гэр бүлийн орчинд ахуйн осол гэмтэлд жилдээ 35-40 мянган хүүхэд гэмтэж байна. Энэ бол хүүхдээ үл хайхарснаас үүдэж байгаа. Тухайлбал, хүүхдийн 100 мянган төгрөгөөр архидан согтуурдаг,  гэрт нь харгалзах хүнгүй насанд хүрээгүй ах эгчид нь дүү нарыг нь үлдээдэг. Ингэснээр хүүхдүүд ахуйн осол гэмтэлд их өртдөг.

Шинэ хуульд хүүхэд гэртээ түлэгдээд юм уу, унаж бэртсэн тохиолдолд анхны тусламж үзүүлж буй эмч цагдаагийн байгууллага, хороо, багийн хүүхэд хамгааллын багт шууд мэдэгддэг болсон. Удаа дараа уг үйлдэл давтагдвал хариуцлагагүй эцэг, эх, асран хамгаалагчид Эрүүгийн болон Зөрчлийн хуулиар шийтгэх зохицуулалт байна.

Хүүхдээ үл хайхарснаас болж насанд хүрээгүй охид төрөх асуудал маш их гарч байна. Насанд хүрээгүй охидын төрөлт үнэхээр эмзэг асуудал болоод байна.Үүнээс үүдэж насанд хүрээгүй хүүхдийн үр хөндүүлсэн асуудал гарч ирнэ.

2022, 2023 онд 10-13 насны 40 гаруй охин төрсөн. Мөн жилд 13-17 насны 2400 орчим охид төрж байна.

Энэ бол зөвхөн улсын эмнэлэгт төрсөн хүүхдийн тоо. Үүний цаана хувийн эмнэлэгт төрсөн, үр хөндүүлсэн хэчнээн хүүхэд байгааг мэдэхгүй нуугдмал байна. Энэ мэт анхаарал хандуулах асуудал олон байна. Үүний дийлэнх нь бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөнөөс үүдэлтэй. Бага насны хүүхэд бэлгийн хүчирхийлэлд өртөх асуудал жил бүр нэмэгдэх боллоо. 2016 онд 100 гаруй хүүхэд бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн мэдээлэл байсан бол 2023 онд 400 гаруй хүүхэд бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн гэсэн судалгаа байна. Уг асуудлыг бүх нийтээрээ анхааралдаа авах шаардлага байна.

Мөн дээрээс нь орон нутаг, нийслэлийн хөгжлийн хөтөлбөрүүдэд заавал хүүхдийн эрхийн асуудал, хүүхдэд ээлтэй аюулгүй, сурч хөгжих эрхийг хангах эрх зүйг  тусгах хэрэгцээ үүссэн. Үүн дээр Хүний эрхийн үндэсний комисс хяналт тавина. Тендерт оролцож буй аж ахуй нэгж байгууллагууд хүүхэд хамгааллын бодлоготой болж байгаа. Хүүхэд хамгааллын бодлого тусгаагүй байгууллага худалдан авах ажиллагаанд оролцох эрхгүй болсон.

Тодруулбал, бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлж буй газрууд хэрхэн хүүхдэд ээлтэй байхаар бараа бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэх, барилгын компаниуд хүүхдэд аюулгүй тоглож наадах орчныг бүрдүүлэх/цэцэрлэг, сургууль/ гээд олон зүйл заалтууд шинэ хуульд туссан.

-Хүүхэд хамгааллын тухай хуульд туссан онцлох заалтуудаас дурдвал? 

-Өмнө нь хэрэгжиж байсан Хүүхдийн эрхийн тухай, Хүүхэд хамгааллын тухай хууль болон бусад Эрүүгийн, Зөрчлийн тухай хуульд  үл хайхрах хүчирхийллийн тодорхойлолт, хуулийн тайлбар огт ороогүй байсан. Тэгвэл шинэ хуульд үл хайхрах хүчирхийллийг тодорхойлж өгсөн. Тодруулбал, хүүхдээ үл хайхарч амь нас, эрүүл мэнд, сэтгэл санаанд хохирол учруулсан тохиолдолд хүлээлгэх хариуцлагыг тодорхой зааж өгсөн.

 Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн 22 дугаар зүйл заалтад гэр бүлийн орчинд эцэг эх, харгалзан дэмжигчийн үүргийг заасан байгаа.

Мөн Эрүүгийн хууль болон Зөрчлийн тухай хуульд үл хайхрах хүчирхийллийн улмаас хүүхдийн амь нас, эрүүл мэнд, эдийн засаг, бусад зүйлд хохирол учруулсан тохиолдолд гэмт хэргийн шинжтэй бол Эрүүгийн хуулиар, зөрчлийн шинжтэй бол Зөрчлийн тухай хуулийн 6.20 гэсэн заалтын дагуу хариуцлага хүлээлгэнэ гэж маш тодорхой зааж өгсөн.

Мөн хуульд гамшиг онцгой байдлын үед, гамшгийн онцгой байдлын нөхцөлд байгаа хүүхдэд, хүүхэд хамгааллын хариу үйлчилгээг хэрхэн яаж үзүүлэхийг маш тодорхой тусгаж  өгсөн.

Бид өмнө нь 2020, 2021 онд буюу цар тахлын үед хүүхэд хамгааллын хариу үйлчилгээг үзүүлэхэд нэлээд хүндрэлтэй байсан. Гамшиг онцгой байдлын үед хүүхэд хамгааллын хариу үйлчилгээг хэрхэн үзүүлэх чиглэлд тухайн үед төр, хувийн хэвшил бүгд тэвдсэн.

Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны оролцогч хүүхдийн асуудлыг тусгасан. Өмнө нь гэмт хэргийн хохирогч болсон гэмт хэрэгт холбогдсон хүүхдүүдэд хариу үйлчилгээ үзүүлэх төлөвлөн зохион байгуулж ажиллах ёстой аймаг, нийслэл, дүүргийн Засаг даргын орлогчоор ахлуулсан хууль зүйн хороо ажлаа сайн хийхгүй, үйл ажиллагаа нь тодорхойгүй байлаа. Энэ удаад хууль зүйн хорооны үйл ажиллагааг тодорхой болгож өгсөн. Хэрвээ хууль зүйн хорооны гишүүд ажлаа сайн хийгээгүй хүүхэд аюулд өртвөл сахилгын шийтгэл ногдуулдах зүйл заалт орсон.

Мөн хуулийн этгээд буюу  аж ахуй нэгж байгууллагууд цалингийн сангийн нэг хувийг байгууллагын түвшинд хүүхэд хамгааллын бодлогыг хэрэгжүүлэх, гэр бүл хүүхдийг дэмжих үйл ажиллагаанд  зарцуулахаар хуульчлаад байна.

Засгийн газрын гишүүд салбарын эрх зүйн хүрээнд хүүхэд хамгааллын аливаа төрлийн чиглэлээр бодлого барихдаа жил бүр төсөв санхүүг тусгахыг зааж өгсөн. Мөн Засаг дарга нарыг хүүхэд хамгааллын чиглэлд нэлээд анхаарч ажиллах эрх үүргийг тусгаж өгсөн байгаа.

-Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хуульд эцэг эхэд хүлээлгэх хариуцлагын тухай байгаагүй юу?

-Өмнөх эрүүгийн тухай хууль болон Зөрчлийн тухай хуульд эцэг эхэд хүлээлгэх хариуцлагын  заалт байсан. Харин яг ямар тохиолдолд Эрүүгийн хуулиар, ямар үед Зөрчлийн тухай хуулиар шийтгэх вэ гэдэг тодорхойлолт нь хүүхэд хамгааллын тухай хуульд нь байгаагүй. Тодруулбал, Хүүхэд хамгааллын тухай хуучин хуульд үл хайхрах хүчирхийлэл болон үе тэнгийн дээрэлхэл үйлдсэн хүүхдэд тухайн хүүхдийн эцэг эхэд хүлээлгэх хариуцлагыг томъёолж өгөөгүй байсан. Харин шинэ хуульд тодорхой томъёолж өгснөөр энэ чиглэлээр ажилладаг боловсролын байгууллага болон хүүхдийг аливаа гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлж ажилладаг багуудад илүү ойлгомжтой болсон. Х

үүхэд хамгааллын шинэ хууль хэрэгжиж эхэлснээр дагалдах хуулиудад шинэ журам батлагдаад явна. Мөн өмнөх Хүүхэд хамгааллын тухай хуульд хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл үйлдэгддэг орчныг зургаан орчноор хуульчилсан байсан. Шинэ хуульд найман орчны хүрээнд хуульчилсан.

-Хүүхэд хүчирхийлэлд өртдөг найман орчныг тодорхой дурдаж өгөхгүй юу?

•  Гэр бүл дэх хүүхэд хамгаалал
•  Боловсролын орчин дах хүүхэд хамгалаал,
•  Хэвлэл мэдээлэл, өргөн нэвтрүүлэг, цахим орчин дахь хүүхэд хамгаалал,
•  Соёл, спортын үйл ажиллагаа дахь хүүхэд хамгаалал
• Олон нийтийн арга хэмжээ, үйлчилгээ  дэх хүүхэд хамгаалал
• Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа дахь хүүхэд хамгаалал
• Эрүүл мэндийн үйлчилгээ дэх хүүхэд хамгаалал зэргийг хуульчилж өгсөн.

-Аймаг, сум, хороодод хүүхэд хамгааллын чиглэлээр ажилладаг нийгмийн ажилтан байдаг уу. Эдгээр чиглэлийн хүний нөөц хэр байгаа вэ?

-Сум, хороо бүрд хүүхэд, гэр бүлийн нийгмийн ажилтан ажиллуулах шаардлагатай. Нийгмийн ажлын мэргэжлийн боловсон хүчний чадавхтай байх нь хүүхэд хамгааллын кейс менежментийн үр дүнд чухал нөлөөтэй. Нийслэлд 387 нийгмийн ажилтан, орон нутагт 592 нийгмийн ажилтны хүний нөөц хэрэгтэй байна. Нийгмийн ажлын мэргэжлийн удирдлага, арга зүй, мэдээллийн сан, хяналт хариуцлагын тогтолцоог тодорхойлж  нийгмийн ажилтнуудыг мэргэшүүлэх тогтолцоог бий болгох шаардлагатай байна.

Сүүлийн жилүүдэд үд ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын дунд үе тэнгийн дээрэлхэл, дарамт ихэссэн. Шинэ хуульд тусгаснаар үүн дээр ямар хариу арга хэмжээ авах вэ?

-Боловсролын орчин дах хүүхэд хамгаалалд энэ асуудлыг тусгаж өгсөн. Үе тэнгийн дээрэлхэл үйлдсэн хүүхдэд зөвлөгөө өгөх, уучлалт гуйлгах, сэтгэл зүйн зан үйлийг засах сургалтад эцэг эхийн хамт суулгах шинэлэг заалт бий. Удаа дараа үе тэнгийн дээрэлхэл, дарамт үзүүлсэн хүүхдийг цахим хувийн хэрэгт бүртгэдэг болно.