Ардчиллын амин сүнсийг тээгч нь ардчилсан, чөлөөт, шударга сонгууль. Ардчилсан, чөлөөт, шударга сонгуулийн суурь зарчим нь улс төрийн нам, нэр дэвшигчид шударгаар, тэгш эрхтэйгээр өрсөлдөх, иргэдийг тэнцвэртэй мэдээллээр хангах юм. Энэ нь улс орнуудын ардчиллын индексийн нэг үзүүлэлт болдог.

Монголыг ардчилсан улс гэхэд нэг талаар эргэлзээтэй. Биш гэж тодорхойлох бас хэцүү. Өнгөцхөн дүгнэхэд Монгол нь ардчилсан улс мэт. Олон намын оролцоотой, бүх нийтийн сонгуулийг дөрвөн жил тутамд зохион байгуулж, төрийн эрх барих дээд байгууллага болон орон нутгийн төлөөллийн байгууллагаа сонгодог.

Атал сүүлийн 12 жилд зохион байгуулсан, парламентын, Ерөнхийлөгчийн, орон нутгийн сонгуулийг харвал Монгол Азийн ардчиллын баян бүрд байхаа хэдийнэ больжээ.

Үүний тод жишээ нь өнгөрөгч УИХ-ын сонгууль. Хоёр эвсэл, 19 нам өрсөлдсөн ч бодит үнэн нь  хэнийг хаанаас нэр дэвшүүлж, хэнийг унагаж, хэнийг УИХ-ын гишүүн болгохыг МАН шийдсэн. АН-аас нэр дэвшиж, УИХ-ын гишүүн болсон 42-ын бүлэгт МАН-ын далд шошготой улстөрч хэд вэ гэвэл сонирхолтой бодлого болно. Ямар ч байсан МАН бүрэн эрхэт төлөөлөгчөө АН-ын Ерөнхий нарийн бичгээр томилж, өрсөлдөгч намынхаа үг, үйлдэл болгоныг хянасан. Хоржоонтой нь, МАН-д сүнсээ худалдсан хүн ганц “Сэксцагаанбогд” байгаагүй. АН-ын дарга Л.Гантөмөр 180 мянган гишүүнийхээ итгэл үнэмшил, үнэт зүйлийг, өөрийнхөө сүнстэй хамт Ардын нам, “ах” Женко хоёрт зарсан нь гашуун үнэн.  Э.Одбаярын хувьд эрх мэдэлтэй болгоныг ааваа гэж дуудаж чадахаар арга зальтай хүн. Намаа зарж байгаа хүмүүс эх орноо худалдахгүй байж чадах уу?

Л.Гантөмөр, Э.Одбаяр хоёр өнгөрсөн сонгуулиар үзэл санааны биш өнгө, мөнгөний улстөр хийсэн нь гүтгэлэг болохгүй биз. МАН-ын пиарчныг Ерөнхий сайд асан Р.Амаржаргалаас илүү дээр эрэмбэлсэн нь ард түмний сонголт биш, АН-ынхны ч сонголт байгаагүй. АН-ын хоёрхон даргын сонголт мөн үү гэвэл мөн.

Нөгөө талаар Женко.Баттулгад тойргуудаа бэлэглэснээрээ Л.Гантөмөр түүний үхсэн карьерыг ахин “амилуулсан”. Үзэл санаагүй нам, үнэт зүйлгүй даргатай АН-д ахиад ард түмэн итгэх болов уу даа?

Үндсэндээ, УИХ-ын ес дэх удаагийн сонгууль МАН-ын зурсан зураг, сайтар найруулсан сценарийн дагуу явагдсан. Тэгвэл энэ удаагийн орон нутгийн сонгуулийн нэр дэвшүүлэлт, пиар МАН-ын зохиолын дагуу явж байна. Дээрээ тосоо гартал тэврэлдсэн улс төрийн намууд доороо цусаа гартал зодолдохгүй нь лав.

Х.Нямбаатарын хэлсэнчлэн Х.Баттулгын бузрыг тооцвол далай болох нь үнэн. Гэхдээ хулгай, луйврыг нь илчилж чадах хүн Монголд байхгүй. Байсан бол төмөр замын луйвар, нүүрсний хулгай, Т.Бадамжунайн хэрэг, Хөгжлийн банкны дээрмээр нь аль хэдийнэ шоронд хийчих байсан. Атал тэр одоо халдашгүй дархан эрхтэй, УИХ-ын гишүүн болсон.

Тэгэхээр Х.Нямбаатар, З.Энхболд хоёрын “дисс” угтаа улс төрийн энтертаймент. Тэдний илэрхий жүжигт хууртаж, МАН, АН гэж талцаж суугаа “Миний ардын сэтгэл цагаан” юм даа.

Ирэх аравдугаар сарын 11-нд болох орон нутгийн сонгуулийн ялагч нэгэнтээ тодорхой болсон, нэн ялангуяа нийслэлчүүдийн хувьд нэмэгдэхүүний байрлалыг сольсон ч нийлбэр дүнд өөрчлөлт гарахгүй нь бололтой. Нийслэл дэх нэр дэвшигчдийг нь харахад АН-д ялах шаанс алга. Ялаад ч хэрэггүй. Женкод хүний нөөц байхгүй, хулгайчийн нөөц л байдаг. АН-ын нийслэлийн намын хорооны дарга Т.Батцогт бол залуу Женко. Түүний нэр дэвшүүлсэн багийнх нь 90 хувь нь Х.Баттулгын ах дүү, албатууд. “Баянгол”, “Талх чихэр”, “Мах импекс”-ээ өөд нь татаж чадаагүй Женкогийн ах дүү, албатууд Улаанбаатарыг утгаар нь тосгон болгоно биз.

Тэгээд ч Х.Баттулга, Т.Батцогт хоёрыг намынхан нь итгэж дэмжихгүй байхад иргэд дэмжих нь юу  бол доо. Уг нь Л.Гантөмөрт намын дарга шиг дарга байсан бол УИХ-ын сонгуулийн дараа нийслэлийн намаа Женко.Баттулгаас авсан бол МАН-ыг ялах боломж байсан уу, байсан. Өнгөрсөн найман жил нийслэлд засагласан МАН-аас хулгай, луйвар хэрээс хэтэрсэн. Д.Сумъяабазар, Ж.Сүхбаатарын хоёрын ногоон автобусны луйвар, С.Амарсайханы гурван тэрбумын зөөврийн усан оргилуур, авлига хороололын асуудал бол МАН-ын эмзэг цэг, сул тал нь.  Өнгөрсөн хугацаанд 2012-2016 оныг эс тооцвол Улаанбаатарт МАН засагласан. Утаа угаар, тоос шороотой дэлхийн хамгийн бохир хот болсон шүү дээ.

Гэвчиг Л.Гантөмөр Тэргүүн шадар сайдын суудалдаа сэтгэл нь хэдийнэ ханасан, АН орон нутагт ялах үгүй нь түүнд чухал биш болсон байна. Тиймээс л нийслэлийг Женко.Баттулгад бүхэлд нь найр тавин өгсөн биз.

АН нийслэлд ялбал ирэх Ерөнхийлөгчийн сонгууль болон УИХ-ын сонгуульд илүү суудал авахад чамгүй нэмэртэй. Гэвчиг хэн Женко.Баттулга, Т.Батцогт хоёрт итгэж саналаа өгөх вэ дээ.

УИХ-ын сонгуулиар Ардчилсан нам Улаанбаатараас ердөө дөрөвхөн суудал авсан. Энэ нь нийслэлийн АН нэг талаар ажлаа хийгээгүйн илрэл Т.Батцогт намын хороогоо эзэнгүй хаячихаад өөрөө эрх мэдлийн төлөө УИХ-д нэр дэвшээд явж байхад Х.Нямбаатар намынхаа нэр дэвшигчдийг дэмжээд явж байсан. Нэг нь намын эрх ашгаа нэгд тавьж, нөгөө хувийн эрх ашгаа эхэнд эрэмбэлсэн нь МАН-д ялалт, АН-д ялагдал авчирсан нь худлаа биш.

УИХ-ын сонгуульд АН-аас Женко дэвшсэн учраас 42 суудал авсан юм биш. Ард иргэд Ардын намаас залхсандаа АН-ыг дугуйлсан. Ийм аз завшаан АН-д тийм олон тохиохгүй л болов уу.