Их хааны удам эдүгээ ч өөрчлөгдсөнгүй. Хараандаа байлгах гэж хааж, боох нь энүүхэнд хөршийн удирдагчийг айлчлахад хэрэндээ гуйж, гувшиж байгаад III станцаа өргөтгөх гэрээнд гарын үсэг зурав. Тэднээс өөр бидэнд таарах стандарттай улс дэлхийд үлдсэнгүй. Гутамшигаа давуу тал болгон буй сайд үүнийгээ нуусангүй. Оросын актласан под станцыг Монголд угсраад ажиллуулах нь ажиллуулахгүй байснаасаа ч илүү алдагдалд оруулсныг хэлээд эмгэнэлтэйгээр төгссөн 80 жилийн өмнөх гашуун түүхийг сануулах мэт хэлмэгдэгсдийн гэгээн дурсгалыг хүндэтгэх өдөр тохиож байна.

Гэвч өнөө цагийнхан сургамж авсангүй. БНМАУ-ын Ерөнхий сайд бөгөөд Гадаад явдлын Яамны сайд П.Гэндэнг 1936 онд бүх албан тушаалаас нь зайлуулж, 1937 оны наадмын өмнөх өдөр эх орноосоо урвасан хэмээх хилс хэрэгт ял тулган, 1937 оны арваннэгдүгээр сарын 26-нд буюу БНМАУ тунхагласан өдрөөр Орост цаазалжээ. Гэндэн мэт Монголын эх орончид буурай улсынхаа төлөө болохоос болохгүйг болгохын төлөө явсаар энэ мэт хядуулав. Харин өнөөгийн монголчуудын удирдагчид болохгүйг болгохын төлөө улайрах болжээ. Хэдий буурай, дорой улс ч гэлээ өөрсдийн хүчинд явахын төлөө  бус бусдын дэмэнд дээшилнэ гэж Монголын дарга нар итгэдэг…

Үүнийг нь дэмжээгүй нэгнийг үгүйсгэн харийн гар хөл гэж хэлүүлэх нь энүүхэнд. Ам ангайх тоолондоо бусдаас гуйлга гуйдаг удирдагчтай билээ, бид.

УЛСЫН НЭРИЙГ БАРЬСАН ГУЙЛГАЧИД…

П.Очирбат, Н.Багабандиас эхлээд тэднээс хойш сонгогдсон төрийн өндөрлөгүүд аливаа хэлэлцээ, айлчлал, уулзалт хийхдээ ямар нэгэн байдлаар визийн хөнгөлөлт хүсэн бусдын удирдагчдыг гуйдаг нь олны нүднээ ил асуудал. Өнгөц харвал иргэдээ бодож буй мэт эл явдал үнэндээ өөрсдийн арчаагүй, тусгаар улсын төрийн түшээдийн хувьд дэндүү хариуцлагагүйгээ хүлээн зөвшөөрсөн явдал мэт. Ажиллах хүчээ өгье гэж арчаагүйгээр гуйдаг улсын удирдагч байдаг ч юм уу, үгүй ч үү. Ингэж л тэд иргэдээ гадагш явах урсгалыг дэмжин бусдыг гуйдаг. Муу хэлүүлдэг Ц.Элбэгдорж харин дэлхийн монголчуудыг Монголдоо ирэх уриалга гаргаж байсныг эс тооцвол биднийгээ аятайхан улс руу аль болох хурдан зайлуулахад л тэд санаагаа чилээж иржээ.

Энэ замд данхар төр, төртэй хамссан томоохон бизнес /Тариалан эрхлэх санг хэн тонож байна. Хэн хүнсний сүлжээнд монопольчилж, хэн шатахуун импортлож, хэн утаагүй зуух үйлдвэрлэж, хэн зам тавьж, хэн ипотекийн зээлээр байр зарж байна тэр бүгд/ намаар дамжуулан ноёлогч улстөрчид бий болж, тэд л өнгөтэй, явдаг болов.

Хуучны дарга ангийн оронд тэд гарч иржээ. Элдэв холбоодоос эхлээд төрийн албан тушаалыг тэдний үр хүүхэд, ойр дотныхон атгаж байна. Коммунизмын үед амандаа шивнэдэг асан "Төрийн минь сүлд өршөө" гэх аминчлал өнөөдөр хүчээ авав. Монгол эргээд статист үзэл ноёлов. Энэ үзлийг түгээхэд хэвлэлийнхэн ч хангалттай хувь нэмрээ оруулсан билээ. "Эрхэм гишүүн" гэх зусарч, бялдууч үгийг бий болтол бид тэднийг долоосныг яалтай.

Хуучин цагт Монголоо гэсэн зүрх, зоригтой удирдагчдыг хойно аваачин хороодог байсан бол өнөө цагт эрүүл Монгол хүн бүрийг эцэс төгсгөлгүйгээр хавчин гадуурхаж, гэр бүлээ тэжээхийн тулд арга буюу гадагш гарах эсвэл гуйлгачилж амьдрахад хүргэдэг болов.

Бушуухан зайлуулах гэсэн аятай визийн хөнгөлөлт албан ёсоор хүсч байгаад шүү дээ. Дээрээ ийм болохоор доороо ч тийм болж байна. Тийм гуйлгачин атлаа ямар тансаг өрөөнд сууж, юу идэж ууж, ямар машин хөлөглөн, эхнэр хүүхдээ хэрхэн жаргааж буйг харахад гачлантай. Улсынхаа төлөө гэж гуйлга гуйхдаа өөрсдөө хэрхэн түүнээс тонон, завшихаа хэлдэг бол хэн тэдэнд хишиг өгөх билээ…

ГУДАМЖИНД ОЛШИРСОН ГУЙЛГАЧИД…

…Түгжрэлээс залхаж явган эсвэл скүүтерийг илүүд үзэх болсон хотын аль ч гудамжнаас гуйлгачдыг харж болохоор олширчээ. Улсын их дэлгүүр, Улаанхуаран, Соёлын төв,  Төв номын сан, “Бөмбөгөр”,” Нарантуул”, Багшийн дээд гээд олны хөлийн газар хөглөрч суугсад хэзээ хэзээнээс илүү олширчээ. Сайн дурын уран сайханчийн дүрээр ганц нэгхэн тунельд тааралддаг байснаа болиод сонголтгүй нь цаасан хайрцаг урдаа дэвсээд, сонсголтой нь баяан, аман хуур тэргүүтэй бас бус хөгжмийн зэмсэг бариад, бүр чадуу нь өөртөө таарсан өсгөгч хажуудаа тавьж, микрофон бариад болсон, болоогүй, чадах, ядахын хооронд чихэнд чийртэй дуу аялан суух болж. Нэг хэсэгтээ нүдний гэм болоод байсан гуйлгачид олширох энэ үзэгдэл цаашид улам дэлгэрэх нь гарцаагүй. Учир нь манай удирдагчид гуйлгачдын улс бүтээхээр ханцуй шамлан зүтгэж, хавь ойроос гуйлга гуйн хавханд орсоор яваа. Гэтэл хотын төсөв урьд өмнө нь байгаагүйгээр тэлсэн бөгөөд нөгөө л төртэй нийлсэн компаниуд замаа засахгүй байж хашлага болгоныг сольж цамаархаж байна. Стандарт хэрэгжүүлж байна гээд хашлага солихоор сандаачсан замын нүхэнд хэдэн хүүхэд хөлөө бэртээж, хэдэн хүүхэн өсгийгөө хугалсныг бүү мэд.
Монгол тэгтлээ цамаархах хэмжээний улс мөн үү? Дэлхийн банкнаас өнгөрсөн оны сүүлээр Монгол Улсын 3.4 сая иргэнээс 904,000 нь ядуу, ядуурах магадлалтай 400 мянган хүн байна гэж мэдэгдсэн.

Тэдний олж тогтоосноор 1.3 сая гаруй монгол амьдралын баталгаажих төвшнөөс доогуур орж байна гэсэн үг. Нэг хүнд 5000 ам.доллар оногдож байгаа ДНБ-ийг 10 мянган ам.долларт хүргэнэ гээд буй Засгийн газарт энэ бол бузар гүтгэлэг.

Гэхдээ л Монгол Улсын хүн амын тал нь ядуу амьдарч байгаа нь нотлох шаардлагагүй үнэн.

УИХ-д шинэ үеийн залуусын төлөөлж буй гэж өөрийгөө өргөмжилсөн С.Цэнгүүн гишүүний хэлснээр “Монгол Улсад 193000 компани бүртгэлтэй байгаагаас татвараа төлөөд явж байгаа нь 77000 байна. Үлдсэн 126 мянган компани икс данс хөтлөөд явж байна". Гурван компанийн хоёр нь татвар төлөхөөс зайлсхийдэг гэсэн үг. Монголын төрийн бий болгосон хууль эрх зүйн орчин ингэж гэмгүй хүнийг гэмтэн болгож, зүгээр яваа нэгнийг хулгайч болгох замд хөтлөдөг бөгөөд эцэст нь өөрсдийг нь гуйлгачилж амьдрахыг тулгах аж. Монголд хийж бүтээсэн нь татвар, төрийн шийдвэрт дарамтлуулж, хий сэлгүүцсэн нь илүү аятайхан амьдрах тийм л бодлого үйлчилж байна. Халамжийг хавтгайруулсны гайгаар ажлаас илүү арав, таван төгрөг гуйгаад төрөөр тэжээлгэж суухыг хүсэгчид олширчээ. Монгол Улсад нийт 1.3 сая хүүхэд бий. Үүнийг Дэлхийн банкны тоотой нэмбэл Монголын 3 сая хүн ядуу амьдарч байна. Бид гуйлгаар л амь зогоож байна.

Монголын хамгийн адгийн гуйлгачин улстөрчид бөгөөд тэд өнөө маргаашаа аргацаахын тулд юугаа ч өгөхөд бэлэн аж.

Гуйранчийн нирваан болж өгвөл ихийг гудрах бөгөөд хоосон хоновол хүн алж ч мэдэх аюултай аж. Тэд өөрсдөө үгүй болсноор бүх зүйл дуусна гэж итгэдэг ч үнэндээ үйлийн үр нь эхнээсээ үр хүүхэд дээр нь ирсэн гэдгийг зарим нь гадарлаж байгаа ч зарлахаас айж яваа… Гуйлгачингаа мэдэхгүй голомтгой гэж яана. Гуйлгачин улс хөгжсөн түүх, гуйлгачин удирдагчид хөгжүүлсэн намтар өнөөг хүртэлх хүн төрөлхтний түүхэнд гарсангүй. Магад бид улсаараа гуйлгачны нирваан дүрийг үзүүлэн диваажин эсвэл тамд заларсан анхны улс болох биз… Мэдээж анхдагчийн өлгий нутаг булганыхан бидний урд алхахыг үгүйсгэхгүй.