Хамтарсан Засгийн газрын байгуулсан “Хурдтай хөгжлийн төлөөх Зориг”-т тусгасан зарим төсөл ирэх дөрвөн жилд бүү хэл 2050 он гэхэд хэрэгжихгүй байж магадгүй болов. Хойд хөршийн удирдагч В.Путин өнгөрсөн долоо хоногт өөрийн биеэр Улаанбаатарт хүрэлцэн ирж, эрчим хүчний либералчлал хийх Монголын Засгийн газрын мөрөөдөлд  “дунд хуруу” гаргачихаад буцлаа.

Парламентын сонгуулийн дараа УИХ-д суудалтай гурван нам хамтран засаг байгуулсан зорилгоо товч танилцуулахдаа эрчим хүчний реформ хийж, эдийн засгаа хурдтай хөгжүүлэх “зориг” –той холбосон. Энэ нь “эр зориг” байв уу эсвэл С.Зоригийн нэр нүүрээр энтертаймент хийв үү гэдэг нь ирэх дөрвөн жилд тодорхой болох биз.

Хамтарсан засгийн Шадар сайд Т.Доржханд “Эдийн засгаа эрчимжүүлэхийн тулд эрчим хүчний салбарыг зоригтой шинэчилнэ. Үүний тулд үнэ тарифыг өөрчилнө. Эхлээд энэ салбар алдагдалгүй болох ёстой” гэсэн мэдэгдлийн гол агуулга нь эрчим хүчний үнэ, тарифт өөрчлөлт оруулах тухай байв.

Эрчим хүчний салбарт өнөөг хүртэл социалист тогтолцоо үйлчилдэг. Төрөөс үнэ тарифыг нь тогтоохоос гадна, татвар төлөгчдийн мөнгөөр татаас дэмжлэг үзүүлдэг. Үр дүнд нь эл салбар өр, авлагадаа идэгдэж, өвлөөс өвлийг “аргалж” давахдаа тулсан юм.  Үндсэндээ үйлдвэрлэж байгаа эрчим хүчний өртөг зардал нь зарж байгаа үнээсээ хэд дахин давчсан, сүүлийн хорин жилд гэхэд шинэ эх үүсвэр нэгийг ч барьж чадаагүй нь тус салбарыг хэзээ мөдгүй дампуурлаа зарлахад хүргэсэн.

Иймээс эрчим хүчний шинэ эх үүсвэрийг барьж, ашиглалтад оруулах хамтарсан засгийн төлөвлөгөөнд Эгийн голын усан цахилгаан станц болон ДЦС-3-ийг 250 МВт-аар нэмэгдүүлэх өргөтгөлийг барих ажил багтсан. Ээлжит бус чуулганаар Д.Рэгдэл гишүүний хэлсэн “оросууд дэмжихгүй” гэдэг нь үнэндээ оргүй хоосон анхааруулга биш байсан санж.

Үндсэндээ манай парламентынхан оросуудыг мэдээд хэлсэн үү, оросуудын үгээр анхааруулсан уу гэдэг нь асуултын тэмдэг юм. Монголын улс төрд эх орныхоо эрх ашгаас Оросын эрх ашигт үйлчилдэг, үүнийгээ ил цагаан илэрхийлдэг улстөрч цөөнгүй. Энэ мэт "Москва ялначууд" АН-ын бүлэгт ч байна, МАН дотор ч байдаг.

Эрчим хүчний реформыг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ  улс төр талаасаа ХҮН намд хариулцуулсан агаад “ Төрийн өмчит компаниудыг олон нийтийн болгож, хөрөнгө оруулалт татна. Эрчим хүчний салбарыг бизнес хийхэд таатай болгож, хуулийн орчныг ч сайжруулна. Шинэ технологи, инновац нэвтрүүлнэ. Гаднын болон дотоодын хөрөнгө оруулагчидтай уулзана.  2026 оноос Монгол хэрэгцээгээ 100 хувь  дотоодоос хангадаг болно. Нэг их наяд төгрөгийг эрчим хүчний салбарт зарцуулна” гэж Шадар сайд Т.Доржханд боловсруулсан төлөвлөгөөгөө иргэдэд танилцуулсан.

Эдгээр реформ хийхийн тулд ирэх арваннэгдүгээр сард айл өрх, аж ахуйн нэгжийн ашигласан тог, цахилгааны үнийг 30 хувиар нэмэхээр болсноо зарласан билээ.

Эрчим хүчний тарифт өөрчлөлт орсноор өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ өснө гэсэн үг. Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт эмзэг болон дундаж давхаргынханд сөргөөр нөлөөлдөг бол эсрэгээрээ баячуудын хөрөнгийг нэмэгдүүлдэг талтай. Гэвчиг айлаас гал гуйснаас “авдараа ухсан” нь дээр.

Тэгээд ч эрчим хүчний эх үүсвэрээ нэмж, хямд цахилгаан хэрэглэх боломжийг хулгайлж, гадаадынхны эрх ашигт үйлчилж ирсэн эдийн засгийн алуурчдаа “эх орончид” гэж өргөмжилж ирсэн өр төлөөсөө өнөөдөр төлөхөөс яалтай билээ.

Тавантолгойн болон Багануурын цахилгаан станцыг гацааж, зогсоосон этгээд өдгөө УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны дарга болчихсон гэхээр Монгол эрчим хүчний тусгаар тогтнолоо олно гэдэг эргэлзээтэй.

Ч.Сайханбилэгийн засгийн үед М.Энхсайхан Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр зам болон Тавантолгой цахилгаан станцын хөрөнгө оруулалтын гэрээг боловсруулсан. Харамсалтай нь Тавантолгой-Гашуунсухайтын төмөр замын хөрөнгө оруулалтын гэрээг УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга, Тавантолгойн цахилгаан станцын төслийг Ц.Даваасүрэн зогсоосон. Тэдний зогсооон мега төслүүдийн эдийн засагт учруулсан хохирлыг нь тооцох аргагүй. Үр дагавар, хор хохирол нь эдийн засагт хэдэн арван жилээр үргэлжилдэг.

Х.Баттулга Ерөнхийлөгч байхдаа барьж, ашиглалтад оруулсан хоёр төмөр зам нь эдийн засгийн үр ашиггүй төсөл болсон. Тэдгээр мухар төмөр замуудыг урд хөрштэй холбоход ахиад 800 сая ам.долларын нэмэлт зардал шаардагдаж байгаа аж. Зам тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайханы өгсөн мэдээллээр хятадууд Гашуунсухайтын төмөр замыг урагшаа холбосны дараа бусад төмөр замын хил холболтыг хэлэлцэнэ гэсэн болзол тавих болсон байна. 800 сая ам.доллар нь бараг 300 тэрбум төгрөг. Улсын төсвийн аравны нэгтэй тэнцэх мөнгө гэсэн үг юм.

Хэрэвзээ Х.Баттулга, З.Энхболд нар Монголын төмөр замын төслийг "нохойн замаар оруулаагүй" аваас манай нүүрсний экспорт хэдийнэ 100 сая тоннд хүрэх боломжтой байсан юм. Юу үнэн гэвэл энэ үнэн.

Тэрчлэн Тавантолгойн цахилгаан станцын хөрөнгө оруулалтын гэрээг Ц.Даваасүрэн Эрчим хүчний сайд болсныхаа дараа цуцалсан байдаг. Монголын Засгийн газраас 2013 онд Тавантолгойн цахилгаан станцын төслийг эрчимжүүлэх тогтоол гаргаж, үүнээс гурван жилийн дараа 2016 онд  Хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулсан юм. Тус төслийн хөрөнгө оруулагчаар Японы "Марубени", Монголын "MCS" шалгарсан. Гэрээнд хөрөнгө оруулагчид эрсдлээ өөрсдөө даах, түүнчлэн нэг тэрбум ам.долларын 30 хувийг нь хөрөнгө оруулагчид, 70 хувийг нь олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагаас босгохоор заасан.  Хоржоонтой нь, Ц.Даваасүрэн "2024 онд өвлийн цагаар хязгаарлалт хийхэд хүрнэ. Учир нь, шинэ  эх үүсвэр нэгийг ч бариагүй" гээд матрын нулимс унагаад сууж байх жишээний.

Ц.Даваасүрэн уг төслийг зогсоогоогүй байсан бол Тавантолгойн цахилгаан станц өнгөрсөн онд ашиглалтад орох байв. Тэгвэл Хятадаас жил бүр 110 сая ам.долларын эрчим хүч худалдаж авдаг “Оюутолгой” мөнгө  Монголд шингэж үлдэх байлаа. Энэ мэтчилэн гадны гар хөл болсон “эх орончид”-ын эдийн засагт учруулсан балгийг эцэст нь иргэд халааснаасаа төлдөг. Атал тэднийгээ төрийн хоймортоо залаад байвал улсаараа "хохь нь болоод жорлойх"-оос яах билээ.