Эрдэнэ шиш нь дэлхийн хүн амын хүнсний чухал түүхий эдээс гадна мал амьтны шимт тэжээлд тооцогддог. Энэ ч утгаар өнөөдөр дэлхий нийтээр эрдэнэ шиш тариалж байна. Манай улсын хувьд ч газар тариалан эрхлэгчид сүүлийн жилүүдэд эрдэнэ шишийг багагүй хэмжээгээр тариалах болсон. Энэ нь Монголын газар тариалангийн салбарын хөгжилд чухам алхам болж буйг эрдэмтэн судлаачид онцолж байна.

Монгол малын махыг дэлхийн зах зээлд өндөр үнээр худалдаж байж малчдын орлого нэмэгдэж экспорт дагасан валютын орох урсгал нэмэгдэнэ. Тэгвэл махны экспортыг нэмэгдүүлэхийн тулд малыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр эрүүлжүүлэх, бордох шаардлагатай болсон.

Эхний ээлжинд малыг богино хугацаанд үр дүнтэй шахаж тэжээх тэжээлийн үйлдвэр, түүний түүхий эдийг бэлтгэх шаардлагатай. Өдгөө дэлхий даяар хамгийн их тариалагдаж байгаа ургамал нь эрдэнэ шиш. Нийт массынх нь 60 гаруй хувь нь нүүрс ус эзэлдэг учир малыг богино хугацаанд бордож масс нэмэх, сүүний гарцыг нэмэгдүүлэхэд даршилсан тэжээл хэлбэрээр ашигладаг. Мөн хүнсэнд түлхүү хэрэглэдэг юм.

Сүүлийн жилүүдэд манай улсын газар тариалангийн гол бүс нутаг болох Дархан, Сэлэнгийн бүс нутагт эрдэнэ шишийн тариалалт нэмэгдэх болжээ. Сэлэнгэ аймгийн Сант суман дахь “Анар-Орд” ХХК-ийн тариалангийн талбайд Монгод анх удаа эрдэнэ шишийг их хэмжээгээр буюу 250 га талбайд амжилттай тарьж ургуулжээ. “Анар-Орд” ХХК-ийн тарьж ургуулсан сортын эрдэнэ шишийг сүүнд чанах, шарж жигнэн хоолны нэг орц болгон шууд хүнсэндээ хэрэглэх бүрэн боломжтой. Эрдэнэ шиш нь улаан лоолийн сүмс, жигнэмэг, газрын самрын тос, сахар орлуулагч, сироп, жимсний чанамал, колон ундаа гээд маш олон төрлийн бүтээгдэхүүнд ордог. Мөн эрдэнэ шишийн даршилсан тэжээлийг өвөл хаврын хүнд цагт ядарсан малд өгөхөд хурдан сэргэдэг, тарга тэвээргээ алддаггүй зэрэг олон талын үр ашигтай юм байна. Эрдэнэ шишийн даршилсан тэжээл нь зөвхөн нүүдлийн мал аж ахуйгаас гадна гахай, тахиа, хонь, үхрийн фермийн гол тэжээл болдог юм.

Монголд тариалж байгаа эрдэнэ шишийн үрийг аж ахуй нэгжүүд импортоор авдаг. Импортын тоо хэмжээ ч жил бүр нэмэгдэж байгаа учир цаашид гадагшаа урсаж буй валютын урсгалыг дотооддоо үлдээх, монгол орны нөхцөлд таарсан эрдэнэ шишийн үр авах томоохон ажлыг “Анар-орд” ХХК эхлүүлжээ.

Эрдэнэ шишийн үндэс нь хүчирхэг учир сийрэг хөрсөнд нэг метрийн радиуст гурван метр хүртэл гүн тархдаг гэдгийг судлаачид хэлж байна. Энэ утгаараа сэлгээнд оруулахад хөрсийг сийрэгжүүлэх, ялзмагийг нэмэгдүүлэх сайн талтай гэж үздэг юм. “Анар-Орд” ХХК-ийн хувьд Монголд анх удаа эрдэнэ шишийн үр авч нөөцлөн ирэх жил дотоодын үрээр тариалалтаа нэмэгдүүлэх зорилтыг тавьжээ. Энэ бол газар тариалангийн салбарт шинэ хуудас нээж буй үйл явдал гэдгийг газар тариалангийн салбарынхан илэрхийлж байна.