Шүүхийн шийдвэргүйгээр цагдаагийн байгууллага нь хэнийг ч цагдан хорихгүй байх тухай хууль өнөөдрөөс /2024.08.01/ хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэн талаар Хүний эрхийн үндэсний комиссоос сануулж байна.

УИХ-аас Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг баталснаар дээрх заалт хэрэгжиж байгаа юм. Энэхүү зохицуулалт үйлчилж эхэлснээр хойшлуулгүй гэх үндэслэлээр сэжигтнийг шууд барвчилдаг саатуулдаг байдал зогсож буй.

Одоогоос гурван жилийн өмнө буюу 2021 онд болсон Шүүх эрх мэдэл, хууль сахиулах алба хаагчдын нэгдсэн зөвлөгөөний үеэр ХЭҮК-оос шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлах ажиллагааны явцад хүний эрх зөрчигдөж буй талаар анхлан хөндөж, хууль эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох шаардлага байгааг сануулж байжээ.

Үүний дараа, 2022 оны аравдугаар сард Монгол Улсын Засгийн газрын урилгаар НҮБ-ын дур зоргоор баривчлахаас Урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн Ажлын хэсэг Монгол Улсад ажилласан. Эндээс гарсан дүгнэлт нь  “Нийт баривчилгааны 98-99 хувь нь шүүхийн зөвшөөрөлгүй, цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэрэгжүүлэхдээ хүний үндсэн эрхийг хангахгүй байгаа” талаар гарч, нэн яаралтай засах ёстойг анхааруулсан.

Тодруулбал, шүүхийн зөвшөөрөлтэй болон зөвшөөрөлгүй баривчлах ажиллагаа явуулсан судалгааг сүүлийн 3 жилийн байдлаар судалж үзэхэд 2020 онд 793 буюу 99.3 хувь, 2021 онд 809 буюу 98.5 хувь, 2022 онд 1075 буюу 99.7 хувь нь шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлах ажиллагаа явагдсан байна.

Сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилсан үндэслэлүүдийг 2020, 2021, 2022 оны байдлаар авч үзвэл, нийт баривчлах ажиллагааны 60-аас дээш хувийг “хойшлуулшгүй тохиолдолд” гэсэн үндэслэлээр баривчилсан юм байна. Шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлаад үргэлжлүүлэн цагдан хорьсон тохиолдол 2020 онд 448 буюу 56.4 хувь, 2021 онд 496 буюу 61.3 хувь, 2022 онд 595 буюу 55.5 хувийг тус тус эзэлжээ. Шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилсан сэжигтний 42.1 орчим хувийг 24-48 цаг хорьсны дараа суллажээ.

Харин прокурор, мөрдөх байгууллагын зүгээс шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлах ажиллагаа зөвхөн хуулийн хүрээнд явагдаж байгаа, хүний эрхийн ямар нэгэн зөрчил байхгүй гэж мэдэгдэж байв.  Мөн Хууль зүй дотоод хэргийн сайд “Хууль эрх зүйн орчин олон улсын гэрээ конвенцод нийцсэн” гэж мэдэгдсэн. Асар эргэлзээтэй энэ мэдээллийг бодитойгоор үнэлэх зорилгоор ХЭҮК-оос шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлах ажиллагаа явуулсан 863 кейс, цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээний талаар тусгайлан судалж, дүгнэлт хийсэн.

Тухайн жилийн илтгэлдээ ХЭҮК хүний халдашгүй чөлөөтэй байх эрхийн талаар “иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пактад бүх төрлийн баривчилгааг ганцхан шүүх шийдэх ёстой гэсэн зарчимд нийцүүлж засах шаардлагатай” гэсэн агуулгыг тусгаж, холбогдох шийдвэр гаргуулах саналын хамт УИХ-д өргөн барьснаар УИХ-ын 35 дугаар тогтоолыг баталсан аж.

Хүний эрхийг ноцтой зөрчиж буй энэхүү алдааг засах зорилгоор 2023 оны аравдугаар сард Засгийн газраас Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн мэдүүлж, батлагдсанаар өнөөдрийн үр дүнд хүрсэн гэж хэлж болох юм.

Дээрх хуулийн хэрэгжилтийн үр дүнд одооноос эхэлж зөвхөн хорих ял оногдуулах гэмт хэрэгтнийг л шүүхийн зөвшөөрлөөр цагдан хорино. Тухайлбал торгох ялтай сэжигтнийг цагдан хорих хуулийн үндэслэлгүй болж байгааг ХЭҮК-оос мэдэгдэж байна.

Г.ХОРОЛ