Үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдааны есийн даваанд Даян аварга Н.Батсуурь, Улсын арслан Б.Орхонбаяр нар тунаж уран мэхийг уралдуулан барилдсанаас хөлийн цэцийн шийдвэрээр Даян аварга Н.Батсуурийг түрүүлсэнд тооцов.

Гэвч Улсын арслан Б.Орхонбаяр хөлийн цэцийн шийдвэрийг зөвшөөрсөнгүй, наадамчин олон барилдааныг дахиулахыг шаардаж байна. Улсыр арслан Б.Орхонбаяр барилдааны бичлэгийг үзэж, мөн хөлийн цэц шийдвэрээ дахин баталгаажуулснаар Даян аварга Н.Батсуурь Дархан аварга боллоо.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдаанд ес даван түрүүлсэн Даян аварга Н.Батсуурьд Дархан аварга цол олгосныг наадамчин олонд уншиж сонордууллаа. 

Үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдааны есийн даваанд Даян аварга Н.Батсуурь, Улсын арслан Б.Орхонбаяр нар тунаж, үзүүр, түрүү булаалдаж байна.

Даян аварга Н.Батсуурийг идэвхгүй барилдаж байна, зугтааж байна гэж үзэн, Хөлийн цэцээс хоёр ч удаа сануулга өглөө. 

Үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдааны долоогийн даваанд Улсын аварга П.Бүрэнтөгсийг өвдөг шороодуулж, Улсын заан цол хүртсэн Д.Хүдэрбулга Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс шинэ цолоо гардсаны дараа сэтгэгдлээсээ хуваалцлаа.

Тэрбээр “Улсын заан цолонд хүрсэндээ маш их баяртай байна. Өнөөдөр сайхан барилдлаа, багш нартаа маш их баярлалаа. “Дүнжингарав” дэвжээний бөхийн бэлтгэл сургуулиалт маш сайн байлаа. Өндөрширээт сумын маань 100 жилийн ой тохиож байгаа. 100 жилийнхээ ойд заан цолоор бэлэг барьсандаа маш их баяртай байна.

О.Хангай аваргатай оны өмнө барилдахдаа тахимдах мэхээр хаяж байсан, түүнийгээ хийнэ гэж бодсон, санасан мэхээ л хийлээ" гэв. 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар дараах бөхчүүд начин цолоо гардав.

МОНГОЛ УЛСЫН НАЧИН ЦОЛНЫ БОЛЗОЛ ХАНГАСАН БӨХЧҮҮД:

• Архангай аймгийн Хотонт сумын харьяат, “Сүлд” спорт хороо, “Бөх билэгт” дэвжээний бөх Эрдэнэхүүгийн Мөнхжаргал,
• Өвөрхангай аймгийн Баян-Өндөр сумын харьяат, “Алдар” спорт хороо, “Их Монголын хүчтэн” дэвжээний бөх Төрбатын Довчинсэмбээ,
• Ховд аймгийн Дөргөн сумын харьяат, “Алдар” спорт хороо, “Ховд” дэвжээний бөх Галбадрахын Дармаажанцан,
• Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр сумын харьяат, “Алдар” спорт хороо,  “Таван хан” дэвжээний бөх Даваадоржийн Төрболд,
• Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат, “Алдар” спорт хороо,  “Завхан” дэвжээний бөх Мөнхцэнгэлийн Амарсанаа,
• Увс аймгийн Ховд сумын харьяат, “Алдар” спорт хороо,  “Увс нуур” дэвжээний бөх Лхагвасүрэнгийн Энхсаруул.

МОНГОЛ УЛСЫН ХАРЦАГА ЦОЛНЫ БОЛЗОЛ ХАНГАСАН БӨХЧҮҮД: 

• Төв аймгийн Баянчандмань сумын харьяат, “Сүлд” спорт хороо, “Дүнжингарав” дэвжээний бөх Эрдэнэбилэгийн Ууганбаяр,
• Говь-Алтай аймгийн Дэлгэр сумын харьяат, “Сүлд” спорт хороо, “Хантайшир” дэвжээний бөх Тогтох мэндийн Сайханжаргал.

Долоогийн даваа өндөрлөлөө. Даян аварга Н.Батсуурь улсын харцага цолны болзол хангасан Т.Сайханжаргалаар, улсын аварга П.Бүрэнтөгс улсын харцага цолны болзол хангасан Э.Ууганбаяраар, улсын арслан Б.Орхонбаяр улсын харцага цолоо баталсан Г.Ганхуягаар тус тус долоо давлаа. Харин улсын аварга О.Хангай Д.Хүдэрбулгад өвдөг шороодов. Ингэснээр Д.Хүдэрбулга улсын заан цолны болзол хангалаа. 

Долоогийн давааны ам авч дууслаа. Тухайлбал,

Даян аварга Н.Батсуурь – Улсын харцага цолны болзол хангасан Т.Сайханжаргал

Улсын аварга П.Бүрэнтөгс – Улсын харцага цолны болзол хангасан Э.Ууганбаяр

Улсын аварга О.Хангай – Улсын харцага цолны болзол хангасан Д.Хүдэрбулга

Улсын арслан Б.Орхонбаяр – Улсын харцага цолоо баталсан Г.Ганхуяг

Зургаагийн даваа өндөрлөлөө. Төв аймгийн хоёр бөх улсын харцага цолны болзол хангав. Тодруулбал, улсын начин Д.Хүдэрбулга улсын начин цолны болзол хангасан Л.Энхсаруулыг, улсын начин Э.Ууганбаяр улсын начин цолны болзол хангасан Э.Мөнхжаргалыг тус тус давжээ. 

Ийнхүү долоогийн даваанд Н.Батсуурь, П.Бүрэнтөгс, О.Хангай гэсэн гурван аваргатай улсын арслан Б.Орхонбаяр, улсын харцага Г.Ганхуяг, улсын харцага цолны болзол хангасан Д.Хүдэрбулга, Э.Ууганбаяр, Т.Сайханжаргал гэсэн найман бөх үлдлээ. 

Зургаагийн даваа эхэллээ. Даян аварга Н.Батсуурь улсын заан Б.Пүрэвсайханыг амласан боловч Б.Пүрэвсайхан заан бэртлийн улмаас барилдсангүй. 

Улсын аварга П.Бүрэнтөгс улсын начин цолны болзол хангасан А.Амарсанаа, улсын арслан Б.Орхонбаяр улсын начин цолны болзол хангасан Г.Дармаажанцанг тус давлаа. 

Харин улсын начин цолны болзол хангасан Т.Сайханжаргал улсын заан М.Лхагвагэрэлийг давж, улсын харцага цолны болзол хангав. Түүний адилаар Э.Ууганбаяр улсын начин цолны болзол хангасан Э.Мөнхжаргалыг давж, улсын харцага цолны болзол хангалаа. 

Улсын харцага Г.Ганхуяг улсын начин цолны болзол хангасан Т.Довчинсэмбээг давж, цолоо баталлаа. 

Зургаагийн даваанд ам авсан байдлыг танилцуулъя. 

Тавын даваа өндөрлөлөө. Энэ даваанд долоон аймгийн арслан улсын начин цолны болзол хангалаа. Тухайлбал, Т.Сайханжаргал, Д.Төрболд, М.Амарсанаа, Э.Мөнхжаргал, Т.Довчинсэмбээ, Г.Дармаажанцан, Л.Энхсаруул нар улсын начин цолны болзол хангав. 

Харин түрүү бөхийн тоонд явж байсан улсын заан Б.Бат-Өлзий, улсын харцага Б.Зоригтбаатар болон шөвгөрнө гэж байсан улсын заан Д.Анар, улсын харцага Х.Гантулга нар өвдөг шороодов. 

Өнгөрсөн жилийн наадмын гол дүрүүдийн нэг цэргийн арслан Г.Жамбалдорж гурван бөхөөс ам авч, Г.Дармаажанцантай барилдсан ч дийлсэнгүй. Тэгвэл тунасан Ц.Төмөрцоож, Л.Энхсаруул нарын барилдаанд Л.Энхсаруул илүүрхлээ. 

Тавын даваа эхлэх гэж байна. Энэ даваанд давсан аймгийн цолтнууд улсын начин цол хүртэх учиртай. Одоогийн байдлаар даян аварга Н.Батсуурь улсын аварга Г.Эрхэмбаярыг амлаж, наадамчин олныг гайхшруулаад байна. Тавын даваанд улсын аварга цолтой хоёр бөх хоорондоо барилдана, нэгнийгээ амлана гэдэг ховор тохиол билээ. 

Мөн улсын гарьд Б.Гончигдамба аймгийн арслан Т.Сайханжаргалыг амлав. Магадгүй олон жил зүлэг ногоон дэвжээнээ үнэн хүчийг үзэж буй Т.Сайханжаргал арсланг дэмжиж, улсын начин цолтон болгохыг үгүйсгэхгүй. 

Дөрвийн давааны сүүлийн барилдаанууд болж байна. 

Улсын начин цолны тавын даваанд Ховд аймгийн харьяат таван аймгийн арслан барилдах гэж байна. Тухайлбал, Ц.Адъяа, Г.Дармаажанцан, Ц.Төмөрцоож, Г.Хишигбат, Д.Бадамгарав нар барилдана. 

Мөн улсын цолонд ойрхон гэгдэж байсан Говьсүмбэрийн Э.Мөнхбаатар хурц арслан дөрвийн даваанд улсын начин Э.Ууганбаярт өвдөг шороодлоо

Дөрвийн даваа үргэлжилж байна. 

Говь-Алтай аймгийн Дэлгэр сумын харьяат аймгийн арслан Т.Сайханжаргал улсын харцага Н.Золбоогоор, аймгийн арслан Д.Аззаяа улсын харцага Ш.Пүрэвгарьдаар, аймгийн арслан Г.Дармаажанцан улсын харцага Г.Бадрахаар, аймгийн арслан Ц.Төмөрцоож улсын харцага Э.Дашаар тус тус давлаа. 

Мөн цэргийн арслан Ц.Жамбалдорж улсын начин Б.Чимэдвандангаар, аймгийн арслан Т.Довчинсэмбээ улсын начин Г.Ганжадаар, аймгийн арслан Э.Мөнхжаргал улсын начин Ө.Батзулаар тус тус даваа ахилаа. 

Дөрвийн даваа эхэлээ. Оноолтоор олон сонирхолтой болох шинжтэй. Давааны эхлэлд аймгийн арслан П.Хүрэлбаатар улсын заан Н.Жаргалбаяраар дөрөв давлаа. П.Хүрэлбаатар өмнөх даваандаа улсын арслан Ц.Бямба-Отгоныг давсан билээ. 

Энэ даваанд улсын гарьд Ө.Бат-Орших аймгийн арслан М.Буяндэлгэрт, улсын заан Б.Серик аймгийн арслан Л.Энхсаруулд тус тус өвдөг шороодлоо. 

Гурвын даваа төгсгөлд аймгийн арслан, заан цолтнууд барилдлаа. 

Улсын цолонд ойрхон гэгдэж байсан Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын харьяат аймгийн арслан О.Наранбаатар аймгийн арслан Н.Амгаланбаатарт өвдөг шороодлоо. 

Хүчит бөхийн гурвын даваа үргэлжилж байна. 

Гурвын давааны төгсгөлд улсын начин болон аймгийн арслан цолтон тэргүүтэй бөхчүүд барилдлаа. 

Булганы начин цолтнуудаас үлдсэн Д.Амаржаргал, Б.Түмэндэмбэрэл, Э.Сумъяабат нар өвдөг шорооджээ. 

Хүчит бөхийн гурвын даваа эхэллээ. 

Энэ даваанд дархан аварга Г.Өсөхбаяр нутгийн бөх цэргийн заан Ө.Батсуурийг, улсын арслан Д.Ганхуяг нутгийн бөх аймгийн арслан Т.Довчинсэмбээг, улсын гарьд Д.Рагчаа нутгийн бөх аймгийн арслан Э.Мөнхжаргалыг, улсын гарьд Ж.Бат-Эрдэнэ нутгийн бөх аймгийн арслан Э.Дашдэмбэрэлийг тус тус гар амар, даваа ахиулж дэмжлээ. Мөн Ховдын М.Баяржавхлан, Д.Бадамгарав, Г.Хишигбат нар улсын заан цолтнуудаар даваа ахив. 

Дээшээ үзэх болов уу гэж байсан улсын отгон арслан Ц.Бямба-Отгон Хөвсгөлийн П.Хүрэлбаатарыг амласан ч өвдөг шороодлоо. Түүний адилаар О.Мөнх-Эрдэнэ харцага Завханы М.Амарсанааг амласан ч мөн унажээ. 

П.Хүрэлбаатар нь 2000 оны аравдугаар сард Хөвсгөл аймгийн Их-Уул суманд төрсөн. Анх 2019 онд сумын заан цол хүртсэн. 2023 онд Говьсүмбэр аймгийн наадамд тав давж, дараа нь Дархан-Уул аймгийн наадамд барилдаж, аймгийн арслан цолонд хүрчээ.

Хөвсгөлийн хүчтэн дэвжээний бөх юм.

Тулгар төрийн 2233, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 818, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 113, Ардын хувьсгалын 103 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдааны гурвын даваа тун удахгүй эхлэх гэж байна.

Одоогоор дараах хүчтэнүүд ам аваад байна.

• Архангай аймгийн Батцэнгэл сумын харьяат Дархан аварга Г.Өсөхбаяр – Архангай аймгийн Тариат сумын харьяат, Цэргийн заан Ө.Батсуурийг
• Увс аймгийн Ховд сумын харьяат, Даян аварга Н.Батсуурь – Булган аймгийн Тэшиг сумын харьяат, Аймгийн заан О.Мөнх-Ирээдүйг,
• Увс аймгийн Давст сумын харьяат, Улсын аварга П.Бүрэнтөгс –Баянхонгор аймгийн Богд сумын харьяат, Аймгийн харцага Ж.Энхбаатарыг
• Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын харьяат, Улсын аварга Г.Эрхэмбаяр – Төв аймгийн Баян сумын харьяат, Аймгийн арслан Д.Батсүхийг
• Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат Улсын арслан Ц.Содномдорж Баянхонгор аймгийн Бууцагаан сумын аймгийн начин Х.Балжиннямыг 
• Сэлэнгэ аймгийн харьяат, Улсын арслан Б.Орхонбаяр Баянхонгор аймгийн харьяат Баацагаан сумын харьяат Аймгийн арслан Д.Бямбасүрэнг
• Улсын арслан Ц.Бямба-Отгон Хөвсгөлийн Их-Уул сумын харьяат аймгийн арслан П.Хүрэлбаатарыг тус тус амлаад байна.