"Хамас бүлгэм" өнгөрсөн 2023 оны аравдугаар сарын 7-нд Израиль руу дайран орсноос хойш Газын зурваст геополитикийн хурцадмал байдал үүсээд есөн сар болж байна. Олон сар үргэлжилж буй мөргөлдөөн, түүний хор уршиг, олон улсын улс төрийн нөхцөл байдлын талаар Бээжин дэх Израилийн Элчин сайд Ирит Бен Аббатай ярилцлаа. Тэрбээр 2021 оноос Бээжинд Элчин сайдаар сууж байгаа юм.

-Та Бээжингээс Монголд хэзээ ирсэн бэ. Таны  Монгол ирсэн зорилгыг тань сонирхож болох уу?

-Монголд болж буй эдийн засгийн форумыг сонирхохоор ирсэн. Дашрамд, танай улсын үндэсний их баяр наадмын нээлтийг үзье гэж бодож байна.

-Яг одоо Ойрхи-Дорнодын нөхцөл байдал тийм ч таатай биш байна. Хэдийгээр Ойрхи-Дорнодын асуудал монголчуудаас хол мэт боловч, бид нэг дэлхийн хүмүүс учраас дэлхий гуравдугаар дайны байдалд шилжин орох вий гэсэн болгоомжлолтой байгаа? 

-Израильд өнгөрсөн 2023 оны аравдугаар сарын 7-нд болсон халдлагийн талаарх мэдээллийг та бүхэн цаг тухайд нь авсан байх. Халдлагаас өмнө хилийн зурвас тайван амгалан байсан. "Хамас" болон Израилийн хооронд байгуулсан гал зогсоох хэлэлцээр өнгөрсөн оны аравдугаар сарын 6-нд  дууссан. Мөн тэр үеэр еврей үндэстний баяр болж тохиосон тул ард иргэд гэр, гэртээ баяраа тэмдэглэж байсан.

Гэвч, аравдугаар сарын 7-нд "Хамас бүлгэм"-ийн террористууд Газын зурвасаас Израилийн хилийн суурингууд руу дайран орж ирсэн.

Тэд хамгийн эхэнд хил дагуух Израилийн цэргийн байгууламж руу нэвтэрч, тэнд байсан цэргүүдийг хөнөөж, бүх хяналтын камеруудыг унтраасан. Тиймээс тухайн цэргийн байгууламжуудад яг юу болсныг мэдэж болох нэг ч бичлэг харамсалтай нь үлдээгүй.

Зарим сууринуудын хяналтын камерт үлдсэн бичлэгт  том ачааны машинтай, зэвсэглэсэн алан хядагч нар израильчуудыг хөөж очоод хөнөөж байсан. Израилийн хил дагуух 23 тосгонд "Хамас"-ын террористууд дайран орж, 1200 гаруй оршин суугчийг алсан. Тэд биеийг нь шатааж, хүчирхийлэл үйлдсэн. "Хамас"-ын террористууд бэлгийн хүчирхийлэл үйлдсэн талаар НҮБ-ын тайланд дурдсан байдаг.

Дараа нь 4000 гаруй хүн цугларсан фестиваль руу дайрч, 400 орчим хүнийг хөнөөсөн. Тэд Израилийн хил дагуу амьдарч, аялж байсан 250 гаруй хүнийг барьцаалсан.

Үүнд хүүхэд, залуус, хөгшин настай хүмүүс багтаж байна. Хамгийн аймшигтай нь "Хамас"-ын террористууд хоёр нярай хүүхдийг барьцаалсан.  Тухайн өдрөөс хойш "Хамас"-тай холбоо тогтоох бүхий л арга хэрэглэж, барьцааны иргэдээ буцаан авах хэд хэдэн арга хэмжээ явуулсан.

-Барьцааны иргэдээс үлдсэн хүн байгаа юу?

-"Хамас"-тай хэлэлцээр хийж, барьцаалсан хүмүүсээ солилцож байна. Гэсэн хэдий ч Израилийн 120 гаруй хүн Хамасын барьцаанд хэвээр байна. Тэднээс 44 хүн нь нас барсан байх магадлалтай байгаа. Нас барсан ч хамаагүй иргэдийнхээ цогцосыг буцааж авчрах тал дээр Израилийн Засгийн газар ажиллаж байна Барьцаалагдсан хүмүүсийн ар гэрийнхэн өдөр болгоныг зовлон, шаналалтай өнгөрүүлж байна. Үүнээс болж, Израильд хэд хэдэн жагсаал боллоо.

Израилийн цэргүүд барьцааны хүмүүсийг хайж байгаа. Үнэн хэрэгтээ хэн ч тэднийг хаана байгааг мэдэхгүй байна.

Хамгийн сүүлд Израилийн цэргүүд дөрвөн иргэнээ Газын зурвасаас олж авсан. Энэ дайн албан ёсоор аравдугаар сарын 7-нд эхэлсэн.

Ямар нэгэн байдлаар бид иргэдээ хамгаалахын тулд харуй арга хэмжээ авахаас өөр аргагүй шүү дээ.

-Хамас ямар учраас Израилийг онилох болсон бэ? 

-Газа бол жижигхэн газар нутагтай. Израильтай 60 км орчим хиллэдэг. Тэрхүү нарийхан зурваст хоёр сая гаруй хүн амьдардаг. Израилийн зүгээс 2007 оноос хойш Газын зурвас дахь үйл ажиллагаанд оролцохоо больсон байсан. Тэрнээс хойш "Хамас" бүлэглэл Палестины эрх баригчидтай мөргөлдөж эхэлсэн шүү дээ. Хамас Газын зурвасыг удирдаж байсан эрх баригчдыг хөөснөөр Рафах, Хан Юнис зэрэг хотуудад ноёрхлоо тогтоосон юм.

Израиль тухайн үед "Хамас"-ын террористуудаас сэрэмжилж байсан ч цэргийн арга хэмжээ авах гэж улайраагүй. Гэхдээ "Хамас" эрх мэдлээ тогтоосноос хойш Израилийг байнга сүрдүүлж байсан.

"Хамас" 2005 онд өөрсдийн үзэл суртал бүхий уриалга гаргасан байсан. Тэрхүү уриалгад, Израилийг устгаж, газар нутаг дээр нь  "Хамас" улсыг байгуулна бичсэн байдаг. Тэр уриалгаа биелүүлэх гэж "Хамас" олон удаа Израиль руу дайрсан байдаг юм. 2023 оны аравдугаар сарын 7-нд ч мөн адил Израилийг устгах зорилгоор Хамас дайрсан. Энэ бүлэглэл олон улсын хувьд алан хядагч гэдгээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн шүү дээ.

Түүнчлэн Ойрхи-Дорнодод Арабын нэгдсэн улс хамгийн хүчтэй. Израильд бүс нутагтаа найрамдалт харилцааг тогтоох зорилгоор Арабын засгийн газартай гэрээ байгуулах байсан. Үүнийг Иран эсэргүүцэж байсан нь бодит үнэн. Ираны хувьд "Хамас" бүлгэмтэй холбоотой гэдгийг олон улс хүлээн зөвшөөрдөг.

-Израилийн засгийн газар ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ? 

-Израилийн засгийн газар алан хядах ажиллагааны дараа гурван чиглэлээр ажиллах болсон. Нэгд, "Хамас"-т цэргийн эрх мэдлийг олгохгүй байх, хоёрт, Палестины энгийн иргэдийг дайны талбараас нүүлгэн шилжүүлэх, гуравдугаарт, Газын зурваст хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлэхийг зорьж байна. Ираны хувьд дайн эхэлснээс хойш Израиль руу 330 удаа пуужин харвасан тоо баримт бий. Хамас, Хезболла, Иран нь муслим шашинтай. Израиль бол өөр шашинтай учраас алан хядах ажиллагаа явуулсан байх.

Одоо дайн өргөжиж Хезболла бүлгэм Израиль руу довтлох болсон. Хезболлагийн хувьд "Хамас"-тай нэг ижил зорилготой. Бид дайны нөхцөл байдалд дасан зохицож амьдрах шаардлага гарч байна.

-Энэ дайнд хамгийн их хохирч буй нь Палестины энгийн иргэд. Олон мянган хүн дайнаас болж амиа алдсан. Гэхдээ олон улсын мэдээллийн агентлагууд Израилийг геноцид явуулж байна гэж шүүмжилдэг. Та энэ талаар тайлбар өгнө үү? 

-Түрүүн хэлсэнчлэн, Израилийн засгийн газар "Хамас"-ын террористуудын эсрэг ажиллагаа явуулж байгаа ч Газын зурвас нарийхан, жижигхэн газар нутагтай. Хадлага явуулснаас хойш "Хамас" энгийн иргэдийн байгууламжаас Израилийн эсрэг пуужин хөөргөж байна.  "Хамас"-ын террористууд энгийн иргэдийн дунд нуугдаж, дүрвэгсдийн хуарангаас Израиль руу дайрч байна. Манай улсын засгийн газар палестинчуудад хаана мөргөлдөөн гарч болзошгүй талаар аль болох хэмжээндээ анхааруулдаг.

Гэхдээ энгийн иргэд нүүх тоолонд террористууд тэдний дунд нуугдаж, яг адилхан байршлаа өөрчилж байна. Хамас бүлгэм өөрсдийн цэргийн баазгүй. Сургууль, эмнэлэг зэрэг газруудаас дайрдаг учир Израилийн цэргүүд тухайн байршилд террористуудын эсрэг ажиллагаа явуулахаас өөр аргагүйд хүрдэг.

Энэ үеэр энгийн иргэд амиа алдаж буй нь үнэхээр харамсалтай. Израилийн цэргүүд аль болох энгийн иргэдийг хамгаалах гэж хичээж буй ч, тэдний дунд нуугдсан террористуудын эсрэг дайрахаас өөр сонголт алга.

Израилийн засгийн газар эх орноо хамгаалах гэж хичээж байгаа ч амиа алдсан палестинчуудын төлөө маш их харамсаж байгаа. Гал зогсоох хэлэлцээр хурдан бүтээсэй л гэж бодож байна. "Хамас" байлдааны талбарт бус жирийн иргэдийн байгаа газраас дайралт хийж, энгийн номхон иргэдийг өмнөө бамбай хийж буй нь аймшигтай. Тэд гэм зэмгүй иргэдээр халхавч хийж байна шүү дээ.

Израилийн хувьд цахим орчинд  дайны талаар мэдээлэл цацах нь бага. Палестин гол төлөв дайны талаар мэдээлэл цахим орчинд гаргадаг тул олон улс нэг талыг баримлах хандлага илэрсэн нь үнэн.

-Израильд  улс төрийн болон эдийн засгийн, цэрэг зэвсгийн дэмжлэг үзүүлж буй орон бий юу? 

-Олон жилийн турш Израиль АНУ-тай хамтран ажиллаж байсан. Тодорхой гэрээний дагуу АНУ-аас зэвсгийн тусламж ирдэг. Израилийн ерөнхий сайд Беньямин Нетаньяху АНУ-ын Конгрессын танхимд үг хэлнэ. Үүнээс өмнө гал зогсоох хэлэлцээр хурдан бүтээсэй гэдэг найдлага тавьж байна. АНУ-ын хувьд "Хамас"-тай гал зогсоох зуучлагч орны хувьд хичээж ажиллаж байгаа гэж бодож байна.

-Энэ оны арваннэгдүгээр сард АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль болно. Хэрэв Трамп ялалт байгуулбал Израильд үргэлжлүүлэн дэмжлэг үзүүлэх болов уу? 

-АНУ болон Израилийн хамтын ажиллагаа маш олон жилийн өмнөөс эхэлсэн. Трамп ерөнхийлөгч болох бол Израильд зэвсгийн тусламж үзүүлэхээ зогсооно гэж бодохгүй байна. Учир нь тухайн гэрээг Конгрессын бүх гишүүд болих эсэхийг шийдэхэд оролцдог. Трамп өмнөх бүрэн эрхийн хугацаандаа Израильтай найрсаг харилцаатай байсан. Хэрэв энэ удаад ерөнхийлөгч болбол мөн адил найрсаг харилцаагаа үргэлжлүүлнэ гэж бодож байна.

–Дайн сүүлийн долоон сар гаруй үргэлжилж байна. Энэ хүрээнд Израилийн засгийн газар эдийн засгаа хэрхэн тогтвортой байлгах бодлого явуулж байгаа вэ? 

-Хамас, Хезболлатай нэгэн зэрэг тулалдана гэдэг хүн хүч, эдийн засгийн хувьд асар их хохирол амсаж байгаа. Израилийн хувьд эдийн засгийн өсөлт нь 1.5 хувь болтлоо буурсан. Гэхдээ татварыг бага зэрэг нэмэх журмаар эдийн засгаа унагахгүйг хичээж байгаа.

-Монголчууд бол дэлхийд энх тайвныг эрхэмлэдэг хүмүүс. Дэлхийн улс орнууд энх тайвнаар зэрэгцэн оршиж, бие биедээ хүндэтгэлтэй хандахыг бид уриалдаг?

-Хэн ч дайныг хүсэхгүй шүү дээ. "Хамас" бүлгэм гал зогсоох хэлэлцээрт нэгдсэн мөчөөс эхлэн бүх зүйл хэвийн болох болно гэдгийг онцолмоор байна. Олон улс Израилийн засгийн газрыг буруутгаж байгаа ч эх орноо хамгаалах нь бүх удирдагчдын хийх зүйл юм. Гал зогсоох хэлэлцээр зургаан долоо хоногийн хугацаатай гурван үе шаттай. Энэ үе шатуудад байнгын гал зогсоож, барьцааны хүмүүсээ солилцох юм. Хэрэв Израиль өөрсдийн хүмүүсээ авч чадвал дайнд цаашид оролцохгүй. Дараа нь "Хамас" Газад өөрсдийн засаглалаа тогтоосон ч дипломат аргаар асуудлыг шийдвэрлэж чадна гэж бодож байна. Барьцааны хүмүүсээ аварч чадахгүй байна гэх шүүмжлэлээс болж, Израилийн улс төрд төвөгтэй байдал үүссэн.