"Хөгжлийн бэрхшээлтэй сонгогчид саналаа өгөх боломжгүй байлаа"

Шударга сонгуулийн төлөө иргэний нийгмийн хяналт сүлжээний 240 ажиглагч 2024 оны зургадугаар сарын 28-ны өдөр УИХ-ын санал хураах, тоолох, дүнг гаргах үйл явц болон хяналтын гар тооллого хийх үйл явц хуулийн дагуу явуулсан эсэхэд хяналт тавьж ажилласан байна. Ажиглалт нийслэлд байршилтай 100 хэсгийн хороо, 11 аймгийн 12 хэсэгт нийт 112 хороог хамарсан болно.

Нийт 112 хэсгээс 48 хэсэг тэргэнцэртэй сонгогч санал авах байр руу орох боломжгүй. Мөн 29 хэсэгт хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд зориулсан нэгээс доошгүй санал авах бүхээг бэлдээгүй байжээ. Мөн 16 хэсэгт харааны бэрхшээлтэй сонгогч саналаа өгөхөд зориулсан саналын хуудсыг унших, санал тэмдэглэх брайль үсэг бүхий хавтас байгаагүй гэдгийг ажиглагчид онцлов.

Нийт ажиглалт хийсэн хэсгийн 50 хувь нь буюу 56 хэсгийн хороо санал авах ажиллагааг өглөөний 07.00 цагт эхлээгүй. Үүнээс 07.00 цагт нээгээгүй 39 тохиолдол гарсан. Хамгийн их хоцорч санал хураалтыг эхлүүлсэн тохиолдол 07.50 цагт санал хураалтыг эхлүүлсэн. Хэсгийн хорооны дарга нэрийн жагсаалт дахь сонгогчийн тоо, зөөврийн хайрцгаар санал өгсөн сонгогчийн тоо, саналын хуудасны нэгдсэн дугаар зэргийг бүрэн мэдээлээгүй тохиолдол 27 хэсэгт гарсан.

Санал хураах үйл явц ерөнхийдөө хэвийн үргэлжилсэн боловч хэсгийн хорооны зай талбай хэт жижиг, сонгогч саналын хуудас бөглөх, уншуулах талаар мэдлэггүй байснаас болж дараах нийтлэг зөрчил гарчээ.

Хөдөлмөр эрхлэлт, наснаас шалтгаалан хурууны хээ уншигдахгүй байх тохиолдол гарсан. Хурууны хээ унших төхөөрөмж ажиллаагүй 12 тохиолдол гарсан.
Нийт гурван хэсгийн хороон дээр 1001 тохиолдол гарсан. Үүнээс хоёр тохиолдол нь буруу газар гарын үсэг зурсан.
Мөн түр хасалттай иргэдийн гарын үсгийг авч, бусад хүмүүсийн номерыг л дугуйлсан 999 тохиолдол бүртгэгдсэн.
Сонгогч саналын хуудсыг бүхээгт нууцаар тэмдэглээгүй 31 хэсгийн хороон дээр 1129 тохиолдол гарсан.
Саналын хуудасны нууцлалыг хадгалах хадгалах зориулалтын хавтсыг ашиглаагүй зөрчил бүх хэсгийн хороонд нийт 4555 удаа гарсан.
Сонгогч санал тоолох төхөөрөмжид уншуулах үед саналын нууцлал алдагдаж болзошгүй нөхцөл байдал 80 хэсгийн хороон дээр 2157 гарсан.
Санал өгөх ёстой ч нэрийн жагсаалтад бүртгэгдээгүй зөрчил 19 хэсэгт 68 гарсан.
Саналыг баримтжуулан зураг авсан, бичлэг хийсэн, шууд дамжуулсан, бусдад харуулсан зөрчил 63 хэсгийн 238 тохиолдол гарсан.
Санал тоолох төхөөрөмж бохирдож, толгой цэвэрлэх хуудсыг уншуулах тохиолдол 26 удаа гарсан.

Энэ удаагийн сонгуульд иргэний нийгмийн ажиглагч бүртгүүлэх, ажиглагчийн үнэмлэх авах үйл явцад хэсгийн хорооны хүнд суртал багагүй хүндрэл учруулсан. Цахим бүртгэл ашигласан боловч хуульд заасан олон бичиг баримтыг биеэр аваачиж өгөх, үнэмлэхээ авахын тулд 2-3 удаа дахин очсон.

Мөн "Глоб интернэшнл" төвөөс УИХ-ын 2024 оны сонгуулийн үеэрх телевизийн мониторингд МҮОНРТ, ТВ9, Монгол ТВ, NTV, Eagle news гэсэн таван телевизийг хамруулжээ. Сонгуулийн сурталчилгааны хугацаанд таван телевизийн 1543 цаг 07 минут 34 секундын нэвтрүүлэгт мониторинг хийснээс 20 хувь нь сонгуультай холбоотой мэдээлэл байв. Мэдээллийг агуулгын хувьд ангилан үзвэл 56 хувь нь сонгогчдын боловсролд зориулсан мэдээлэл, 39 хувь нь төлбөртэй болон захиалгатай, таван хувь нь далд сурталчилгааны шинжийг агуулсан байв.

Хамгийн их сонгогчдын боловсролд зориулсан нэвтрүүлгийг Ийгл ньюс дамжуулсан нь 75 хувьд хүрсэн бол хамгийн их далд сурталчилгаа агуулсан мэдээллийг NTV телевиз 26 хувь гаргажээ. МҮОНРТ-ийн сонгогчдын боловсролд зориулсан мэдээлэл 53.6 хувь, захиалгатай сурталчилгаа нь 46 хувь эзэлж байна. Харин далд сурталчилгаа агуулсан мэдээлэл нь 0.4 хувь болжээ.

Арилжааны телевизүүд нам эвслүүдэд ялгаатай цаг оноосон төдийгүй бие даагчдын талаар хангалттай мэдээлэл нэвтрүүлсэнгүй гэдгийг ажиглагчид онцоллоо.

МҮОНРТ хуулийнхаа дагуу нам эвслүүдэд ойролцоо цаг оноожээ. Тус телевизийн сонгуультай холбоотой мэдээллийн хамгийн их цаг МАН-д оногдсон нь 15 хувийг эзэлсэн бол Ардчилсан намд 10 хувь, ХҮН намд есөн хувьтай тэнцэх цаг зарцуулжээ. Харин бие даагчдад долоон хувьтай тэнцэх цаг зарцуулсан байна. Арилжааны бусад телевизүүд мөн л хамгийн их цагийг МАН-д буюу 55 хувийг зарцуулсан бол АН-д 27 хувийг зарцуулжээ.

Таван телевиз төвийг сахисан өнгө аястай мэдээлэл 77 хувь, магтсан өнгө аястай мэдээлэл 19 хувь, сөрөг мэдээлэл дөрвөн хувийг эзэлж байна. Арилжааны телевизүүдээс хамгийн их эерэг өнгө аястай мэдээллийг Монгол ТВ, Ийгл ньюс телевиз 74-75 хувьтай нэвтрүүлсэн бол NTV төвийг сахисан мэдээлэл 88 хувь, МҮОНРТ-ийн хувьд төвийг сахисан мэдээллийг 95 хувьтай эзэлж байна.

Мөн 2024 оны сонгуульд 87.5 гаруй тэрбум төгрөгийн орлогоос 66.6 тэрбумыг нь өнөөдрийн байдлаар зарцуулжээ. Үүнээс Улаанбаатар хотын зургаан тойрогт 17 орчим тэрбумын орлого бүрдүүлснээс 13 тэрбумыг зарцуулж, үлдсэн 45 тэрбум төгрөгийг орон нутгийн долоон тойрогт зарцуулсан байна. УИХ-д суудал авсан намуудын явцын тайланг нэгтгэвэл,

МАН-ын 76 нэр дэвшигч 41 тэрбум гаруй төгрөгийн орлого бүрдүүлснээс 29.6 тэрбум гаруйг зарцуулсан.
АН-ын 73 нэр дэвшигч 26.2 тэрбум гаруй орлого бүрдүүлснээс 21.7 гаруй тэрбумыг зарцуулсан.
ХҮН намын 74 нэр дэвшигч 3.2 тэрбум төгрөгийн орлого бүрдүүлснээс 2.3 тэрбум төгрөгийн зардал гаргасан.
Үндэсний эвслийн 41 нэр дэвшигч 2.9 тэрум төгрөгийн орлого бүрдүүлж, 2.3 төгрөгийн зардал гаргасан.
ИЗНН-ын 12 нэр дэвшигч 577 сая төгрөг бүрдүүлж, 525 сая төгрөгийн зардлыг гаргасан байна.