Европын аюулгүй байдал хамтын ажиллагааны байгууллагын Ардчилсан институт хүний эрхийн газар нь тус улсын үндэсний эрх бүхий байгууллагуудын урилгаар Монгол Улсад 2024 оны зургадугаар сарын 28-нд зохион байгуулагдсан УИХ-ын 2024 оны сонгуулийг ажигласан юм.

Тус ажлын баг нь  хот болон орон нутаг дахь сонгуулийн үйл явц, ардчилсан сонгуулийн стандарт, үндэсний хууль тогтоомжид нийцэж байгаа эсэхэд үнэлгээ өгснөө өнөөдөр /2024.06.29/ танилцууллаа.

УИХ-ын сонгуулийг ажиглах хорооны тэргүүн, Элчин сайд Женнифер Браш:

-Монгол Улсад зургадугаар сарын 28-нд болсон УИХ ын сонгууль нь зохион байгуулалт сайн байсан ч өрсөлдөөний талбар тэгш бус байсан нь өрсөлдөөнд сөргөөр нөлөөлсөн. Хууль эрх зүйн орчин нь ардчилсан сонгуулийг явуулахад хангалттай байсан ч цаашид үндсэн эрх, эрх чөлөөний талаар олон улсын жишигт нийцүүлэх шаардлага байсаар байна. Сонгуулийн байгууллага нь олон нийтийн итгэлийг хүлээсэн гэж бид үзэж байна. Сонгогчдын мдэээллийг цогц хөтөлбөр байдлаар хэрэгжүүлж мэргэжлийн төвшинд ажилласан. Олон нийтийн сүлжээг хязгаарлах зэргээр хэд хэдэн хязгаарлалтыг үл харгалзан нэр дэвшигчид сурталчилгаагаа чөлөөтэй явуулах боолмжтой байсан ч богино хугацаанд үргэлжилсэн албан ёсны кампанит ажил нь нөөц ихтэй, сайн тотсон намуудыг дэмжсэн байдлаар явагдлаа.

Цаашлаад УИХ-ын сонгууль дөхүүлэн цалин, тэтгэвэр, нийгмийн халамжийг нэмсэн нь эрх баригч намд зүй бус давуу эрх олголоо.

Сонгогчдын нэрийн жагсаалтад бүх хүний нэр багтсан гэдэгт талууд итгэлтэй байсан ч уурхайн ажилчдад саналаа өгөх боломж олдсон эсэхэд бид санаа зовж байна.

Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр өргөн хүрээний мэдээлэл явж байсан ч мэдээний хөтөлбөр, аналитик мэдэллүүд хязгаарлагдмал, эрх баригч намыг дэмжсэн байр суурьтай байсан нь сонгогчдыг мэдээлэлтэйгээр сонголт хийхэд саад болсон.

Сонгуулийн санал хураалт эмх цэгцтэй явж, автоматаар тоолж, шуурхай ил тод байдлаар олон нийтэд мэдээлсэн ч хэд хэдэн хэсгийн хороодод  саналын хуудсыг нэгтгэх, санал тоолох ажмллагааг баталгаажуулаагүй нь үйл явцад сөргөөр нөлөөлсөн.

Ардчилсан институт хүний эрхийн хорооноос сонгуулийн ажиглалтыг  өнгөрсөн тавдугаар сарын 19-нөөс эхлэн газар дээр нь явуулж байгаа учраас сонгуулийн бүх л  ажлыг нарийвчлан судлах боломж олдсон.

Улаанбаатар хотод ажиллаж байгаа сонгуулийн шинжээчдийн үндсэн багаас гадна орон даяар ажиглаж байгаа 18 урт хугацааны ажиглагч, мөн сонгуулийн өмнөхөн  ирсэн 151 богино хугацааны ажиглагч нартайгаар сонгуулийг ажиглав.

Жендерийн эрх тэгш байдлыг хангах талаар:

Энэ удаагийн сонгуулиар парламентын эмэгтэй гишүүдийн тоо хоёр дахин нэмэгдэж, 13-аас 32 гишүүнтэй болж нэмэгдлээ. Эдгээр 32 шинэ парламентын гишүддээ баяр хүргэе. Үр дүнтэй шударга ил тод засаглалыг хөгжүүлэхийг хүсье. Үндсэн хуулиар жендерийн тэгш байдлыг баталгаажуулсан ч улс төрийн амьдралд эмэгтэйчүүдийн төлөөлөл хангалтгүй хэвээр байна.

Өчигдөр болсон сонгуульд өрсөлдсөн 1336 нэр дэвшигчийн 519 нь эмэгтэй байлаа.

Хэдийгээр тэд улс даяар идэвхтэй компанит ажил өрнүүлсэн ч эмэгтэйчүүдэд тусгайлан чиглэсэн мессежүүд үгүйлэгдэж байлаа. Өнөөдрийн үр дүнд урамтай байгаа ч илүү их ажил хийх шаардлага байна.

Хэвлэл мэдээлэл:

Монгол Улс нь хэвлэл мэдээллийн олон талт хэрэгсэлтэй бөгөөд сонгуулийн тухай мэдээлэл өргөн хүрээтэй байсан ч мэдээний хөтөлбөр, аналитик сурвалжлага дутмаг байгаа нь сонгогчдыг ухамсартай сонголт хийх чадварыг сулруулж байна.

Үндсэн хуулиар үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг баталгаажуулсан байхад 2020 онд худал мэдээлэл тараахыг хориглох хуулийн заалтыг сэргээж, хэд хэдэн сэтгүүлчийг мөрдөн байцаах ажиллагааг явуулж байгаад бид харамсаж байна.

Хууль эрх зүйн орчин түүний хэргжилт нь эрэн срувалжлах сэтгүүл зүйг боомилж байна.

Тэнцвэртэй нөхцөл бүрдээгүй нь кампанит ажилд сөргөөр нөлөөлсөн. Сонгууль дөхөж байгаа үед цалин нийгмийн халамжийг нэмэгдүүлсэн нь нам төрийн ялгааг бүдэгрүүлж, эрх баригч намд давуу тал олгосон. Төрийн албан хаагч болон төрийн захиргааны албан хаагчдыг эрх баригч намын сурталчилгааг дэмжүүлэх гэж дарамталсан гэдэг мэдээлэл өргөн тархсан нь сонгогчдын эрх чөлөөтэй сонголт хийх боломж хязгаарлагдсан байж болзошгүй.

Нэр дэвшигчид сонгуулийн хөтөлбөрөө төрийн тодорхой бодлоготой уялдуулах шаардлага нь үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг хязгаарласан.

Г.ХОРОЛ