Ираны ерөнхийлөгч Эбрахим Раисигийн сууж явсан нисдэг тэрэг хойд бүс рүү явах замдаа осолдсоныг "IRNA" агентлаг Ням гаригт мэдээлсэн. Уг нисдэг тэргэнд Ираны Гадаад хэргийн сайд Хоссейн Амир-Абдоллахиан мөн явжээ. Нийт гурван нисдэг тэрэг  цуваагаар нисч явсан. Ерөнхийлөгч Эбрахим Раиси тэргүүтэй албаныхан Ираны Азербайжантай хиллэдэг далан нээх ёслолын ажиллагаанаас буцаж явахдаа Варзакан мужид Ози болон Пир Давуд тосгоны хоорондох Дизмар ойн бүсэд осолдсон юм. Ослын газар аврах ажиллагааны 20 баг болон нисгэгчгүй онгоц илгээсэн ч уулархаг, ой мод ихтэй, өтгөн манантай байсан тул эрэн хайх ажиллагаа удааширсан. Хамгийн сүүлийн үеийн мэдээллээр Эбрахим Раисигийн нисдэг тэргэнд нийт есөн хүн зорчиж явсан нь тодорхой болжээ. Тодруулбал, ерөнхийлөгч Эбрахим Раиси, Гадаад хэргийн сайд Хоссейн Амир Абдоллахиан, Зүүн Азербайжан мужийн захирагч Малек Рахмати, Тебризийн Баасан гаригийн залбиралын Имам Мохаммад Али Алехашем болон нислэгийн багийн гишүүд байсан.

Ираны ерөнхийлөгч Эбрахим Раисигийн зорчиж явсан онгоц нь 1960-аад оны сүүлчээр ашиглалтад орсон "Bell 212" нисдэг тэрэг байх магадлалтайг цэргийн шинжээч Седрик Лейтон мэдэгдэв. АНУ-ын Агаарын цэргийн хүчний тэтгэвэртээ гарсан хурандаа Лейтон хэлэхдээ "Нисдэг тэргийг анх АНУ-д, дараа нь Канадад үйлдвэрлэх болсон. 1976 онд Шахын засаглалын сүүлийн үед арилжааны хэлбэрээр Иранд орж ирсэн. Үүнээс өмнө АНУ-ын армид ашиглаж байсан. Хориг арга хэмжээнээс болоод сэлбэг хэрэгсэл нь хомс байдаг. Цаг агаарын таагүй нөхцөл байдал, сэлбэг хэрэгслийн хомсдол нийлээд ослын шалтгаан болсон байх магадлалтай" гэжээ. Ослын газраас амьд хүн олдоогүй гэх мэдээлэл байгаа ч Ираны ерөнхийлөгчийг нас барсан гэж одоогоор албан ёсоор хэвлэлд мэдээлээгүй ч 24 цаг өнгөрсөн тул нас барсан байх боломжтой

Эбрахим Раиси гэж хэн байсан бэ?

Шашны хатуу байр сууриа хадгалж ирсэн Эбрахим Раиси 1960 оны хоёрдугаар сарын 14-нд зүүн нутгийн Мешхад хотод төржээ. Түүний гэр бүл нь хэт шашинлаг үзэлтэй байсан ба 1979 онд болсон Иран-Исламын хувьсгалд оролцож байв. Карьерынхаа эхэн үед Раиси нь Аятолла Хаменеигийн ивээн тэтгэдэг хүн хэмээн өргөмжлөгдөж, хэд хэдэн хотын прокуророор ажиллаж байсан. Тэрээр шүүх засаглалын тэргүүнд хүч үзэж, засгийн газрын хамгийн хүчирхэг нэгэн болсон юм. Шүүх эрх мэдлийн тэргүүн болсноор Эбрахим Раисхи шашны эсэргүүцэгчдийг хавчиж, эрх баригч дэглэмийг хамгаалж чадсан.

Хүний эрхийн хэд хэдэн байгууллагууд шүүхийн ерөнхий газрын даргаар ажиллаж байсан Эбрахим Раисиг "хүний эрх зөрчсөн, улс төрийн захиалгаар хүний амь хороосон, үндэслэлгүйгээр цаазлах ял оноосон" зэрэгт буруутгаж байв. Мөн 1988 онд тэрс үзэл гаргасан жижиг улстөрчдийг цаазлах тушаал гаргасан гэж Раисиг шүүмжилдэг. Энэ талаар Раиси "Хэрэв ард иргэдийнхээ аюулгүй байдлын төлөө шүүгч хүн шийдвэр гаргавал үнэлэгдэх ёстой. Би иргэдийнхээ эрхийг хамгаалж чадсандаа баяртай байдаг" гэж хэлж байжээ.

Түүнийг Ираны ерөнхийлөгч болохоос өмнө, 2019 онд АНУ-ын Сангийн яамнаас Ираны дээд удирдагч Али Хоссейни Хаменеигийн улс төрийн албан тушаалтан Раисигийн эсрэг хориг арга хэмжээ авсан. Тэрээр 63 настайдаа буюу 2021 онд Ираны ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон юм.

Ерөнхийлөгч бүрэн эрхийн хугацаандаа нас барвал цаашид юу болох вэ?

Ерөнхийлөгч Эбрахим Раиси 63 насандаа нисдэг тэрэгний ослоор нас барснаар түүний залгамжлагчийг олох ажил эхэлж байна. Ираны үндсэн хуулийн дагуу ерөнхийлөгч албан үүргийнхээ хугацаанд нас барвал дэд ерөнхийлөгч рүү үүрэг хариуцлага шилжинэ. Тиймээс одоогийн дэд ерөнхийлөгч Мохаммад Мохбер хуулийн дагуу үүрэг хүлээх юм. Гэвч түүний ерөнхийлөгчийн албан тушаалд дэвших нь Дээд удирдагч Аятолла Али Хаменеигийн зөвшөөрлөөс шалтгаална.

Удирдлагын энэхүү гэнэтийн өөрчлөлт нь Ираны улс төрийн шатлалын өвөрмөц байдлыг тодотгож байна. Раиси ерөнхийлөгчийн үүрэг гүйцэтгэдэг ч гэлээ төрийн бүх эрх мэдлийг Дээд удирдагч эзэмшдэг. Ерөнхийлөгч засгийн газрын тэргүүний хувьд өдөр тутмын асуудлыг удирдан чиглүүлдэг. Гэхдээ улс орны хувьд Дээд удирдагчийн тушаалаар байх ёстой. Раисигийн үхэл дэд ерөнхийлөгч Мохберийг эгзэгтэй мөчид аваачсан. Учир нь Дээд удирдагчийн зөвшөөрлийг авахын тулд тэрбээр улс орныхоо тогтвортой байдлыг даруй хангах үүрэгтэй болов.

Исламын Бүгд Найрамдах улсын зарчимд үнэнч, засаг захиргааг чиглүүлэхэд хүчтэй шийдвэр гаргадаг гэдгээр алдартай  Мохаммад Мохбер одоо ерөнхийлөгчийн үүрэг гүйцэтгэгчээр ажиллахаар зэхэж байна. Түүнд тулгамдаж буй гол асуудал бол Ираны ард түмэн болон олон улсын хамтын нийгэмлэгийн аль алинд нь улсынхаа тогтвортой байдал, бодлогыг хэвээр үлдээх юм. Дээд удирдагчийн дэмжлэгийг авч чадвал Мохбер хууль ёсны дагуу түр хугацаанд удирдаж, засаглалын дараагийн үе шатыг бий болгоно.

Тэрбээр 50 хоног ерөнхийлөгчийн үүргийг гүйцэтгэнэ. Энэ хугацаанд Иранд дараагийн ерөнхийлөгч сонгох сонгууль явагдах ёстой. Улс төрийн динамик нь нарийн төвөгтэй, ихэвчлэн маргаантай байдаг тус улсад ерөнхийлөгчийн сонгуулийг хурдан зохион байгуулах нь одоо байгаа хурцадмал байдлыг улам хурцалж болзошгүй юм. Раисигийн үхэл, Мохберийн түр ерөнхийлөгчийн албан тушаал нь олон талын үр дагавартай юм. Хамгийн ойрын жишээ нь "COVID-19" тахлын улмаас Ираны эдийн засаг удаан хугацаанд хүндрэлтэй байгаа. Мөн дотоод, гадаадын хориг арга хэмжээ, олон нийтийн дургүйцэл зэрэг асуудлуудыг Мохбер шийдэх ёстой.

Мохбер эдгээр сорилтыг хэрхэн шийдвэрлэж буй нь түүний хэр чадвартай удирдагч вэ гэдгийг тодорхойлох юм. Олон улс түүний гадаад бодлого, цөмийн хөтөлбөр, барууны орнуудтай харилцах харилцааг сайтар ажиглана. Ираны түр ерөнхийлөгчийн шийдвэр, үг хэллэгээс хамааран олон улс дипломат харилцаагаа үргэлжлүүлэх эсэхийг шийднэ. Товчхондоо 50 хоногийн хугацаанд Мохбер өөрийн хүчин чадлаа Дээд удирдагчид болон ард иргэд, олон улсад батлах хэрэгтэй.

Энэхүү улс төрийн томоохон шилжилтэд Дээд удирдагч Аятолла Хаменеи мөн адил чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Хэрэв Мохбер дэмжлэг үзүүлэх бол засгийн эрхийг бүрэн шилжүүлээд зогсохгүй, улс төрийн элит хоорондын тэмцлийг намжаах юм. Аятолла Хаменеийн шийдвэр нь түр засгийн газрын бодлого, стратегийн шийдвэрийг тодорхойлох юм.

Эх сурвалж: First Post, Intelli News