Дэлхийд Монгол, Япон хоёр шиг үндэсний бөхийн спортоо хүндлэн дээдэлж, төр түмний эв нэгдэл, бэлгэ тэмдгийн илэрхийлэл болгосон улс орон байхгүй биз. Төрөн гарсан аварга, арслан, ховорхон заяах хүчтэнүүдээ Японд ч, Монголд ч үеийн үед амнаас ам дамжин ярьж, тэднээрээ бахархдаг, омогшдог. Гэвч хоёр орны гол ялгаа нь бөхчүүдийнх нь ухамсар юм шиг.

Сүмогийн ертөнцөд асуудал тарьж, ёс зүйн зөрчил гаргасан хэнбугай ч өчиггүй зодог тайлж, бараа сураггүй алга болдог. Ямар цолтой, хэний шавь, ямар ирээдүйтэй, хаанаас гаралтай гэдэг нь огтхон ч хамаа байхгүй. Бүх зүйл ёс суртахуун, зарчим дээр суурилсан. Гэтэл монгол бөхийн ертөнцөд ёс зүйн асуудал яригдах бүрт л хариуцлага хүлээх бөх үгүй болж байгаа анзаарагдана. Ялангуяа сүүлийн үед допингтой нэр холбогдсон бөхчүүд шударгаар хариуцлага хүлээж, гэм буруутайгаа хүлээн зөвшөөрч, ард түмэн, зүлэг ногоон дэвжээнээсээ уучлалт гуйхаа больжээ. Бүгд л дор бүрнээ өөрсдийгөө зөвтгөсөн шалтгаантай, хууль дүрмийн цоорхой, сиймхий хайсан аргатай. Энэ л монгол бөхийг муухай харагдуулж, залуу үедээ буруу үлгэр дуурайлал болж байгаа тод жишээ.

Анх Э.Оюунболд арслангийн допингийн шинжилгээнээс нэг ч биш бүр дөрвөн төрлийн хориотой бодис илэрсэн ч өөрөө буруугаа хүлээгээгүй. Уучлалт гуйх ёстой атал Дээд шүүх хүртэл заргалдсан. Үр дүн нь хэвээрээ. Барилдах эрхээ хасуулж, аварга цолоо хураалгасан. Дараа нь дахиад л допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн. Мөн л буруугаа хүлээгээгүй. Спортын арбитр гээд заргалдаад л явсан. Эрхээ сэргээлгэсэн ч дахиад л шинжилгээнд бүдэрсэн. Одоо найман жилээр эрхээ хасуулсан учир нам гүн болов. Ард түмэн, бусад бөхчүүд, зүлэг ногоон дэвжээнээсээ нэг ч уучлалт гуйгаагүй. Бусдад хорлогдсон, гүтгүүлсэн гэж ярьвал Хэнтий аймгийн төлөөлөл бүхэн төрийн бүх шатанд удирдах албан тушаалд байсан. Спортын сайдаасаа эхлээд Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч нь хүртэл Хэнтий аймгийнх, Э.Оюунболдыг сонгуулийн сурталчилгаандаа дагуулж явсан хүмүүс. Ийм хүчтэй ар талтай хүнийг хэн хорлох юм бэ?

Э.Оюунболдыг дэмжигчид Увсынхан, Ховдынхон, Архангайнхан хор хутгачихлаа гэж ярьдаг ч эдгээр аймгуудын бөх бүр л допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн. Үнэндээ допинг хэнийг нь ч ялгаагүй. Бөхийн өлгий нутгуудын жижиг, том цолтон ялгаагүй допингт бүдэрсэн. Ийм байхад шинжилгээний хариуг үгүйсгэх утгагүй.

Сүүлийн жишээ л гэхэд М.Бадарч арслан. Гомдол гаргасан үндэслэлүүд нь удаа дараа солигдсон. Эхлээд шинжилгээний хариугаа эсэргүүцсэн. Б сорьцоо шинжлүүлсний дараа шинжилгээ авах явц дүрмийн бус байсан гэсэн. Гэтэл Спортын арбитраас МОНАДА стандарт алдсан нь үнэн ч шинжилгээний хариунд нөлөөлөх хэмжээнийх биш байсан гэж үзсэн. Гэтэл хамт фитнест явдаг залуугаа гаргаж ирж, санаандгүй буруу эм уулгасан гэж гүрийв. Эцэст нь Панангин өгсөн залуугийн буруу болоод дуусах шиг.

Спортын арбитр М.Бадарчид тун ашигтай саналыг тавьсан. Буруугаа хүлээвэл цолыг нь хурааж, ердөө нэг жил барилдах эрхийг нь хасна гэж мэдэгдсэн. Ирэх намар гэхэд барилдах боломж бүрдэнэ. Гэтэл М.Бадарч буруугаа хүлээхийг хүссэнгүй.

Дараа нь улсын харцага Ц.Мөнхбаяр, аймгийн арслан Б.Өсөхбаяр хоёр л мөн л барилдах гэв. Хоёр бөхийн шинжилгээний хариуг хэн ч үгүйсгээгүй. Гагцхүү шинжилгээний сорьц цуглуулах үед алдаа гаргасан учир барилдах эрхийг нь сэргээх үндэслэл болсон. Харамсалтай нь, бусад бөхчүүд нь эсэргүүцэж, допингтой бөхчүүдтэй барилдахыг хүсээгүй. Допинг хэрэглэсэн нь нэгэнт итгэмжлэгдсэн лабораторийн шинжилгээгээр батлагдсан тул бөхчүүд өөрсдөө ухамсраараа буруугаа хүлээгээд зохих шийтгэлээ авчих хэрэгтэй.

Өнөөх муу нэртэй гэгддэг даян аварга Н.Батсуурь л гэхэд хэвлэлийн бага хурал зарлан, буруугаа хүлээж, ард түмнээсээ уучлалт гуйж байлаа. Шанд нь барилдах эрхээ 11 сараар хасуулсан түүхтэй. Тухайн үед анх удаа допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн бол хоёр хүртэлх жилээр эрхийг нь хасдаг хуультай байв. Энэ заалтын хүрээнд 11 сараар хасуулсан билээ.

Монгол бөхийн зүлэг ногоон дэвжээ, түмэн олны буянаар бөхчүүд хангалттай алдар нэр, гавьяа шагнал, хүрээлэл, эд хөрөнгөтэй болж байгаа. Одоо өөрсдөө хариуцлага хүлээдэг, гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрдөг, уучлалт гуйдаг баймаар байна. Нэг талдаа өөрийгөө зөвтгөөд яваад байгаа бөхчүүдийн нэр хүнд унаж байгаа ч, нөгөө талдаа монгол бөх нийгэмд муухай харагдаж байгааг санаарай.