Монголчуудын бичиг соёлын эртний дурсгалуудыг гадаад, дотоодын хүмүүст үзүүлэн таниулах зорилгоор 1981 онд Монгол улсын үндэсний номын сангийн дэргэд байгуулагдсан “Үнэт ховор номын музей” 2024 оны тавдугаар сарыг дуустал олон нийтэд үнэгүй үйлчлэхээр болжээ. “Үнэт ховор номын музей”-н үнэ төлбөргүй үзэсгэлэнгийн талаар Үндэсний номын сангийн сан хөмрөгч Б.Отгонтуяагаас тодрууллаа. 

Тэрбээр, үндэсний бичиг үсгийн баярыг тохиолдуулан “Үнэт ховор номын музей” тавдугаар сарын 1-нээс эхлэн энэ сарыг дуустал үнэ төлбөргүй иргэдэд үйлчилж байна. Иргэдийн хувьд “Үнэт ховор номын музей”-н талаар тэр бүр мэддэггүй. Үнэ төлбөргүй болгосноор иргэд сонирхон, өнөөдрийн байдлаар 200 орчим хүн үйлчлүүлсний тал хувь нь оюутан, сурагчид байна. Бидний хувьд өмнө нь нэг удаа “Эх хэлний өдөр”-ийг тохиолдуулан үнэ төлбөргүй үйлчилж байсан. Энэ жилийн хувьд "Үндэсний бичиг соёлын гайхамшигт дурсгалууд үзэсгэлэн" нээгдсэн байна. Үзэсгэлэнд Монгол улсын хосгүй үнэт өвд бүртгэлтэй үнэт ховор номын музейн үзмэрүүд, монгол бичгээр бичигдсэн ном хэвлэл, сонин сэтгүүлийн дээжис багтаж байна гэв.

Тус музейд Монгол төдийгүй дэлхий дахины түүхэнд томоохон байр эзлэх Бурхан багшийн өөрөө номлосон амны эш айлдвар болох “Ганжуур” (108 боть), түүний тайлбар болох “Данжуур” (226 боть) хэмээх хоёр их хөлгөн судар залаастай байдаг төдийгүй азийн орны 1.5 сая гаруй үнэт өв хадгалагддаг.

Музейн зарим өв сангаас дурдвал:

Есөн эрдэнийн Ганжуур: Дэлхийд ганц гэгдэх хосгүй судар бөгөөд 1819 онд 56 х 22 см хэмжээтэй хар цаасан дээр алт, мөнгө, зэс, шүр, сувд, оюу, номин, тана, ган зэрэг есөн эрдэнээр бүтээгдсэн байна. Нийт 142 ботиос бүрддэг.

Монгол шунхан Ганжуур: Ганжуурын тайлбар болох Данжуур нь Энэтхэг, Түвдийн эрдэмтдийн бичсэн их, бага арван ухааны шастирууд, 3427 нэр төрлийн ном зохиолыг багтаасан 107 839 хуудастай, 23 х 72.5 см хэмжээтэй их хөлгөн судар юм. Эл ганжуурыг 1741-1742 онд II Жанжаа хутагт Ролбийдорж, Ширээт хутагт Лувсандамбийням тэргүүтэй 200 орчим гүүш түвд хэлнээс монгол хэлэнд орчуулаад 1742-1749 онд Бээжинд модон бараар барлан 226 ботиор хэвлэсэн олон хүний хамтын бүтээл юм. 2011 онд ЮНЕСКО-гийн Олон улсын баримтат өвийн жагсаалтанд бүртгэгджээ.

Данжуурын гэрэлт хөшөө: Судар бичгийн хүрээлэнгийн анхны дарга Жамъян гүн “Монгол шунхан Данжуур”-ыг Монголд үүрд хадгалах 9 зүйл бүхий гэрээг 1924 оны 10 дугаар сарын 28-нд Наянт вантай байгуулж монгол, хятад хэлээр дөрвөн хувь үйлджээ. Ийнхүү эл Данжуурын 226 ботийг 1925 онд Монгол улсын нийслэлд залж авчирсны дурсгалд зориулан 1929 онд чулуун хөшөөнд гэрээний үгийг сийлэн үлдээжээ. Боржин чулуугаар урлаж, сууринд нь  бадамлянхуа цэцэг бүтээж, пайлуур чулуун дээр бичээсийг нь сийлжээ. Хөшөөний суурийн урт 71 см, өргөн 38 см, нийт өндөр нь 248 см юм. Хөшөөний зүүн дээд хэсэгт Сэцэн чин ван Наянтын тамга, баруун дээд талд Ардын гэгээрүүлэх яамны тамгыг сийлж, хөшөөний суурь, оройн хэсгийн хээ угалзыг 13 см хүртэл гүн ухаж, хөшөөний арын доод талд “Дэндэв урлав. 1929 он” гэсэн бичиг сийлж үлдээжээ. Эл хөшөө номонд зориулагдсан гэдэг утгаараа дэлхийд нэн ховорт тооцогддог ажээ.

Лу. Алтан товч: “Эртний хаадын үндэслэсэн төр ёсны зохиолыг товчлон хураасан Алтан товч оршвой” хэмээх номыг 1651 онд түүхч Лувсанданзан зохиожээ. Эл зохиол нь 19 х 63 см хэмжээтэй цаасан дээр хулсан үзгээр бичсэн, 352 хуудастай судар бөгөөд Шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн анхны дарга Жамъян гүн Хан Хэнтий уулын аймгийн Баянтүмэн хошууны Юншээбүү овгийн тайж Дари гэгч хүнд хадгалагдаж байсныг 1926 онд авчээ. Лу. Алтан товч нь “Монголын нууц товчоо”-ны 282 зүйлээс 233 зүйлийг бараг тэр хэвээр нь агуулсан учир МНТ-ны монгол үсгээр үлдсэн нэгэн эх гэж үздэг. 2011 онд ЮНЕСКО-гийн “Дэлхийн баримтат өв”-ийн жагсаалтад бүртгэгджээ.

Жамбалцанжид: Музейн өв сангийн нэлээд эртний номын нэгэнд тооцогдох бөгөөд 25 х 9 см хэмжээтэй модон барын нугалбар судар юм. Эл сударыг Түмэдийн Алтан хааны ач эрх Баягуд баатар Дай хунтайжийн зарлигаар түүний хүү Чойжамц тойн 1502 онд санскрит, түвд, монгол, хятад дөрвөн хэлээр хадан хэвлэжээ. Монголын сонгодог бичгийн хэлний дурсгал төдийгүй, нугалбар номын нэгэн өвөрмөц төлөөлөгч болдог. Монгол үсэг бичгийн түүх, ном судлалд чухал ач холбогдолтой дурсгал юм.

Юань улсын судар: 1368 онд Мин улсын хаан Жу ЮанЧжаны тушаалаар Сун Лянь (1310-1381), Ван Вэй (1322-1373) нарын удирдлага дор 16 хятад түшмэл эрхлэн зохиожээ. XIII-XIY зууны үеийн Монголын түүхийг судлахад гол хэрэглэгдэхүүн болдог түүхийн томоохон хэмжээний бүрэн зохиол юм. Юань улсын сударын бүрэн эхийг эрдэмтэн Дэмчигдорж (өргөмөл нэр нь Дандаа) монголоор 210 дэвтэр болгон орчуулжээ. 26 х 26 см хэмжээтэй муутуу цаасан дээр хар бэхээр 15 мөрөөр бичсэн, улаан даавуу хавтаслаж, дэвтэрлэж үдсэн судар юм.