Америкчууд хуванцар хог хаягдлын асуудлаа хэрхэн шийдвэрлэхээ мэдэхгүй байна. Тус улсад жилд 40 сая тонн хог хаягдал үүсдэг бөгөөд зөвхөн хуванцар хогоо нэг жил цуглуулбал Манхэттэн хотийг бүхэлд нь нэг метрийн гүнд дарах хэмжээний их хаягдал үүсдэг. Хуванцар хог хаягдлаа олон жилийн турш булж, шатааж, дахин боловсруулсан ба үлдсэн хэсгийг нь аль нэг улсын “асуудал” болгон үлдээсээр иржээ.

Үүний хамгийн тод жишээ гэвэл, тус улс Хятад руу жилд долоон сая тонн хуванцар хаягдал экспортлодог байжээ. Гэвч 2018 онд Хятад хуванцар хаягдлын импортоо зогсоосон.

Одоо Америк хатуу үнэнтэй эвлэрч байна. Хуванцрыг хэзээ ч дахин боловсруулахаар төлөвлөөгүй байдаг. Үүний  91 хувийг дахин боловсруулах ашигтай арга байхгүй. Байгаль орчны нөлөөлөл нь хэдийнэ гамшигт хүрсэн. Дэлхий даяар жил бүр 430 сая тонн хуванцар үйлдвэрлэдэг нь дэлхийн газрын тосны эрэлттэй харьцуулбал 14 хувийг бүрдүүлэх хэмжээтэй ижил байна. Зөвхөн хуванцрыг цэвэршүүлснээр жилд 235 сая тонн хүлэмжийн хий ялгаруулдаг ба  ихэнх хэсэг нь агаар, бороо, бидний биед нэвтэрдэг микропластик болж задардаг. Америкийн усан хангамжийн бараг 95 хувь нь микропластикаас бүрддэг.

АНУ, Их Британи болон Европын бусад орон 2018 оны Хятадын хоригийн хариуд Тайланд, Малайз зэрэг газруудад хог хаягдлаа илгээх болсон. Гэвч тэдгээр улс нь Хятадыг дагаж, хог хаягдлын импортоо зогсоосон юм. Энэ нь дэлхийн өмнөд хэсэг барууныхны хогийн цэг байхаа болино гэх шийдвэрээс хамаатай.

Америк одоо өөр хувилбар хайж байна. "Chevron", "Exxon"  зэрэг газрын тосны корпорациудын нэг арга нь хуванцарыг түүхий тос болгон хувиргах явдал байсан бөгөөд энэ нь хогийн цэгт хаягдах хуванцрын ашиглалтын хугацааг уртасгадаг гэж үзэж байна. Эдгээр компаниуд чулуужсан түлшний хэрэглээг аажмаар зогсоосноор алдагдсан орлогыг нөхөх аргыг эрэлхийлж буй. Тиймээс хуванцрыг хайлуулж, түүхий тос болгон түлшинд ашиглаж, химийн дахин боловсруулалтын нэг хэлбэр болох пиролизийн чиглэлээр мэргэшсэн 150 үйлдвэрээр тус улсыг бүрхэхээр лоббидож байна. Эдгээр байгууламжийг хуванцар задлах нь зөв шийдэл гэж үзэж буй хүмүүс дэмжиж байгаа бол шүүмжлэгчид хорт тоосонцор ялгаруулж, засгийн газрын татааст ихээхэн найдаж, хуванцрын асуудлыг шийдэхийн тулд ногоон микропластик хувилбар болгож буйг буруутгаж байна.

Эдгээр нь шинэ хуванцар үйлдвэрлэхээ зогсоож, өөрт байгаа зүйлээ дахин ашиглах боломжийг бидэнд олгодог эргэлттэй эдийн засгийг авчрах инновацийн багц юм. Пиролиз болон дахин боловсруулалтын маркетинг нь нэгэн чухал баримтыг үл тоомсорлодог. Энэ нь үйлдвэрлэл 15 жил тутамд хоёр дахин нэмэгддэг гэх баримт юм. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараах жилүүдэд хуванцар нь ховор, хязгаарлагдмал материалын хямд хувилбар болж зах зээлд үерлэсэн. Энэ нь капитализмын шинэ, утопи эрин үеийн ардчилсан мэдээ хэмээн магтагдаж, Америкийн мөрөөдөлтэй ижил утгатай болсон хямд хэрэглээний дараагийн хэдэн арван жилийг өдөөсөн юм.

Сюзан Фрейнкель "Хуванцар: Хорт хайрын түүх" номдоо "Газрын тосны тасралтгүй урсгал нь зөвхөн автомашиныг төдийгүй хуванцраар хийсэн шинэ бүтээгдэхүүний хэрэглээнд үндэслэсэн бүхэл бүтэн соёлыг бий болгосон" гэж бичжээ.

Дахин боловсруулах нь бодитой боловч хуванцрын дийлэнхийг нь дахин боловсруулдаггүй. Учир нь үүнийг цэвэрлэх, үр дүнтэй ангилах нь үнэтэй байдагтай холбоотой юм. Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагаас гаргасан 2022 оны тайланд урьд өмнө үйлдвэрлэсэн нийт хуванцарын дөнгөж есөн хувийг дахин боловсруулсан байна. Харин 72 хувь  нь хогийн цэг эсвэл байгаль орчинд хаягдсан.

Үүний оронд хуванцарыг хогийн цэгт шилжүүлэхээс өмнө ургамлын сав, хогийн сав зэрэг жижиг хуванцар болгон хувиргах хэрэгтэй. Хуванцар хог хаягдлын өчүүхэн хэсгийг бууруулснаар компаниуд харьцангуй бага хэмжээний хуванцрыг дахин ашиглах боломжтой болно. Үүний зэрэгцээ энэ салбар хязгааргүй дахин боловсруулсан хуванцарын эргэлттэй эдийн засгийг бий болгосон гэдэгт хэрэглэгчдийг итгүүлэх болно.

Дахин боловсруулсан хуванцраар хийсэн гэж сурталчилж буй бүтээгдэхүүнүүд бараг бүхэлдээ шинэ хуванцраар хийгдсэн байдаг. Нэг хүний бүтэн жилийн турш хэрэглэдэг 130 гаруй кг хуванцар бараг бүгдээрээ (1960 оныхоос 10 дахин их) хогийн цэгт хаягддаг.

Чулуужсан түлш болон хуванцрын үйлдвэрүүд 2018 оноос хойш хоёр хатуу бодит байдалтай тулгарсан. Газрын тосны цэвэр, сэргээгдэх эрчим хүчийг дэмжихийн тулд үе шаттайгаар зогсоож, хуванцар хог хаягдлыг Өмнөдийн хөгжиж буй орнуудад экспортлох боломжгүй болсон. Шатахууны алдагдлаа нөхөхийн тулд нефтийн компаниуд хуванцарыг бүхэлд нь ашиглаж байна. Олон улсын эрчим хүчний агентлаг "2050 он гэхэд хуванцар зэрэг нефть химийн бүтээгдэхүүн ачааны машин, нисэх онгоц, тээвэрлэлтийн газрын тосны эрэлтийг гүйцнэ" гэж 2018 онд таамаглаж байсан. “ExxonMobil” саяхан гаргасан тайландаа, хуванцар болон бордооны үйлдвэрлэлд ихэвчлэн ашигладаг нефтийн химийн бүтээгдэхүүн нь газрын тосны салбарын бараг бүх хувийг эзэлнэ гэж таамаглаж байна. Гэсэн хэдий ч хуванцар үйлдвэрлэлийг үргэлжлүүлэн өргөжүүлэхийн тулд тогтвортой байх хэрэгтэй.

Энэ бүхнээс хамгийн хатуу үнэн бодит байдал бол АНУ-д хуримтлагдах 9.5 тэрбум тонн хуванцар хэдэн зуун жилийн турш энд байх болно. Харин хэчнээн сая тонныг нэмж хог хаягдал болгох нь бидний өнөөдрийн ямар шийдэлд хүрч байгаагаас шалтгаална.

Эх сурвалж: BUSINESS INSIDER