Ардчилсан нам, Олон Улсын Ардчилсан Холбоо /IDU/ хамтран “Монгол Улс – Ардчиллын Баянбүрд” сэдэвт олон улсын бага хурлыг өнөөдөр /2024.04.25/ Улаанбаатар хотод зохион байгуулж байна. Монгол Улсад анх удаа болж байгаа энэхүү хурлаар ардчиллын замаар 34 жил замнаж буй манай улсын ардчиллын ололт амжилт, алдаа оноо, сорилт, сургамж, ирээдүйн талаар хэлэлцэх юм.

Олон Улсын Ардчилсан Холбоо нь 69 орны баруун төвийн үзэл баримтлалтай 84 улс төрийн намуудыг эгнээндээ нэгтгэсэн олон улсын байгууллага юм.

Ингээд хурлыг нээж, Ардчилсан намын дарга Л.Гантөмөр үг хэлсэн юм. Түүний хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.

-Олон Улсын Ардчилсан Холбооны Ерөнхийлөгчийн бие төлөөлөгч, Эрхэмсэг ноён Тони Клемент, Олон Улсын Ардчилсан Залуучуудын Холбооны Ерөнхийлөгч Др. Майкл Даст, Энэхүү хуралд оролцож буй АН-ын гишүүд, Хатагтай, ноёд оо, Юуны өмнө Монголын ардчиллын хувь заяа, цаашилбал Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бие даасан хөгжил, чөлөөт сонголтын төлөө сэтгэл гарган хүрэлцэн ирж, энэхүү хурлын үйл ажиллагаанд оролцож буй та бүхэнд АН-ын удирдлагын өмнөөс гүн талархалаа илэрхийлье.

1980-аад оны сүүл 1990-ээд оны эхээр дэлхий даяар эхэлсэн эрх чөлөө, ардчилсан өөрчлөлтийн төлөөх аугаа их хөдөлгөөний нэг салшгүй хэсэг нь Монголд өрнөсөн Ардчилсан хувьсгал юм.

1990 оны Ардчилсан хувьсгал бол тэртээ 13 дугаар зуунд Их Монгол Улс хэмээх аугаа их гүрнийг байгуулан дэлхийг донсолгож явсан бидний өвөг дээдсийн маань үлдээсэн бахархалт түүх, 20 дугаар зууны эхэээр Монгол Улсынхаа тусгаар тогтнол, бие даасан байдлын төлөө халуун амь, бүлээн цусаа үл хайрлан тэмцэж ирсэн бидний ахмад үеийнхний ариун үйл хэргийн зүй ёсны үргэлжлэл юм. Энэхүү хувьсгалын үр дүнгээр Монгол Улс жинхэнэ утгаараа бүрэн бие даасан, хэнээс ч үл хамааран өөрийн хөгжлийн замыг ард түмнийхээ хүсэл эрмэлзлэлийн дагуу тодорхойлон хэрэгжүүлж байгаа, дэлхийд нээлттэй эрх чөлөөт орон болж тогтсоныг дэлхий даяараараа хүлээн зөвшөөрч, хүндэтгэн харилцаж байгаа билээ. Өдгөө гуч гаруй жилийг ардаа орхисон Ардчилсан хувьсгалынхаа үр дүн, өнгөрсөн хугацаанд гаргасан ололт амжилт, алдаа оноо, бидэнтэй ижил төстэй нөхцөлд буй зарим улс оронд авч хэрэгжүүлж болохуйц сургамж туршлагын талаар ийнхүү үзэл бодол нэгтэй улс төрийн намуудын хүрээнд авч хэлэлцэн, саналт бодлоо солилцож байгаа нь түүхэн ач холбогдолтой үйл явдал юм хэмээн би үзэж байна. Энэхүү завшааныг ашиглан Ардчилсан хувьсгалыг зориглон санаачилж, түүчээлэн авч ирсэн, өнөөгийн Ардчилсан Намыг санаачлан үүсгэн байгуулалцаж өдий зэрэгт хүргэсэн ахмад үеийн төлөөлөл болсон тус намын ахмад гишүүддээ мэхийн ёсолж гүн хүндэтгэлээ илэрхийлж буйг минь хүлээн авна уу?

Өнөөгийн Ардчилсан Нам бол Монголд өрнөсөн ардчилсан өөрчлөлт шинэчлэлийн гол хөдөлгөгч хүчин, Монголын эрх чөлөөт, бие даасан тусгаар байдлын тугийг өндөрт өргөж ирсэн гол улс төрийн хүчин яах аргагүй мөн билээ.

1990 оны Ардчилсан хувьсгалаар анхлан Монгол Улсад бүрэлдэн бий болсон ардчилсан тогтолцоо өнгөрсөн 33 жилийн хугацаанд асар олон сорилт, бэрхшээлийг даван туулсаар өнөөдөртэй золгож байна. Монголын ардчилсан хөгжил нь ерөнхий чиг хандлагын хувьд зөв явж ирсэн бөгөөд 1992 оны Шинэ Үндсэн Хуулиараа батлан тогтоосон парламентат ёсны ардчилсан тогтолцоог сонгож авсан явдал манай Монгол орны онцлог, монголчуудын оюун сэтгэхүйд нийцсэн туйлын зөв сонголт байжээ. Хэдийгээр алдаа оноо гарч байсан ч гэсэн энэ тогтолцооныхоо хүрээнд бид 9 удаагийн парламентын сонгуулийг хуульд засан журмын дагуу тогтмол хугацаанд шударга, ардчилсан зарчмаар явуулж чадсан бөгөөд сонгуулийн үр дүнгээр Засгийн эрхийг улс төрийн нэг хүчнээс нөгөө хүчиндээ тайван замаар шилжүүлсээр ирсэн юм. Энэ бол Монголын ардчилсан тогтолцооны хамгийн гэрэл гэгээтэй, ололттой тал буюу олон улсын түвшинд биднийг ялгаруулан харагдуулж буй онцлог маань билээ.

1990 оны Ардчилсан хувьсгалын шуурган дунд бий болсон эрх чөлөө, хүний эрх, ардчилсан нээлттэй нийгмийг цогцлоох эрмэлзэл бүхий МоАХ, ШДХ, АСХ зэрэг залуучуудын анхны улс төрийн байгууллагууд улмаар МоАН, МҮДН. МСДН гэсэн улс төрийн бие  даасан намууд болон төлөвшиж, ардчиллын нийтлэг зорилгын хүрээнд нэг нам болон нэгдэх үйл явц амжилттай хэрэгжиж ирсний дүнд өнөөгийн Ардчилсан Нам бүрэлдэн бий болсон билээ. Өнгөрсөн гуч гаруй жилийн хугацаанд ардчилсан үнэт зүйлээрээ нийтлэг зорилго бүхий 10 гаруй нам тус намд нэгдэн орж байсан. Ийнхүү Монгол Улсаа коммунист тоталитар нийгмээс хүмүүнлэг ардчилсан нийгэмд шилжүүлэх ариун зорилгын төлөө манай нам тууштай тэмцэж ирсний дүнд  өнөөдөр манай улс хүний эрхийг хүндэтгэдэг, эрх чөлөөтэй, дэлхийн бусад оронд нээлттэй ардчилсан орны нэг болсон юм.  Бидний тавьж байсан анхны зорилтууд амжилттай хэрэгжиж өнгөрсөн 9 удаагийн парламентын сонгуулийн 2-т нь манай нам төрийн эрх барих хэмжээний суудал авч Засгийн газраа дангаараа байгуулан ажиллуулж байсан бол, 2-т нь хамтарсан Засгийн газарт орж ажиллах боломжтой болж байсан түүхтэй.

Дэлхийн баруун төвийн үзэлтэй улс төрийн намуудыг нэгтгэдэг нэр нөлөө бүхий хүчирхэг олон улсын байгууллага болох Олон Улсын Ардчилсан Холбооны бүрэн эрхт гишүүн манай нам Монгол Улсын ардчиллын баталгаа, ардчилсан тогтолцооны гол тулгуур баганын нэг яах аргагүй мөн гэдэгтэй хэнч маргахгүй байх.

Ардчилсан хувьсгалын ачаар Монгол Улс маань нэг улсын хараат байдлаас бүрмөсөн чөлөөлөгдөж чадсан бөгөөд үүний үрээр бид бие даасан, бүрэн эрхт, тусгаар улсын хувьд дэлхийн бүх улстай эрх тэгш харилцах боломжтой болсон билээ. Ялангуяа ойрын хоёр хөрштэйгөө харилцах харилцааны үндсийг зөв тодорхойлж, Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бие даасан байдлыг хангахын зэрэгцээ Монголын ард түмний сонгосон хөгжлийн зам, нийгмийн тогтолцоог хоёр хөршөөрөө бүрэн хүлээн зөвшөөрүүлж, улмаар гуравдагч хөрш болох барууны өндөр хөгжилтэй орнууд болон бусад улстай нээлттэй бөгөөд өргөн харилцаатай байх бодлого баримталж ирсэн нь манай ардчиллын нэгэн ололт юм.

Гадаад бодлогын энэхүү үзэл баримтлалыг Монголын бүх улс төрийн хүчний оролцоотойгоор нийтийн тохиролцоогоор баталж, өнгөрсөн хугацаанд ягштал баимталж ирсэн нь Монголын ардчилсан хөгжлийн гадаад таатай орчныг бүрдүүлж иржээ гэж дүгнэн хэлж болно.

1990-ээд оны эхэн үед Монгол орон улс төр, нийгэм-эдийн засгийн гүн гүнзгий өөрчлөлтүүдийг амжилттай хэрэгжүүлж, өмч хувьчлах, үнэ чөлөөлөх, банк-санхүүгийн зах зээлийн чөлөөт байдлыг хангах зэрэг алхмуудыг дэс дараатай хэрэгжүүлж ирсэн. Үүний үр дүнд өнөөдөр манай улсын дотоодын нийт бүтээгхүүний 80 гаруй хувийг хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжүүд үйлдвэрлэж байгаа нь өнөөгийн Монголын эдийн засгийн  бодит байдал болон нэгэнт тогтжээ. 2010-аад оны эхэн үед Монгол Улсын байгалийн асар их нөөц баялаг эдийн засгийн эргэлтэнд орж, уул уурхайн үйлдвэр эрчимтэй хөгжиж улмаар гадаадын их хэмжээний хөрөнгө оруулалт цутган орж ирснээр манй улсын эдийн засаг огцом тэлж, дотоодын нийт бүтээгдхүүний үйлдвэрлэлийн өсөлт 17 гаруй хувьд хүрч дэлхийн чихийг дэлдийлгэж байсан үе бий. Гэвч эдийн засгийн энэхүү тэлэлт, өсөлт тэр бүр хүн амын дийлэнх хэсэгт хүртээлгүй байж, төрийн дээр сандайлан суусан эрх мэдэл бүхий цөөнхийн ашиг орлогыг л зузаатгаж ирсэн нь нууц биш ээ. Монголын баялгийн эх үүсвэр уул уурхайн үйлдвэрлэлд төрийн хэт оролцоо хэвээр байгаа нь баян ядуугийн туйлшралыг бий болгож, ард түмний дийлэнхи олонхийн эдийн засгийн эрх чөлөөг боомилж, хээл хахууль, авилгалыг хэмжээ хязгааргүй алдаж, тогтолцооны шинжтэй болголоо. Үүнийг сүүлийн найман жил тасралтгүй эрх барьж буй намын тэргүүн өөрөө хүлээн зөвшөөрч байгаагаа саяхан мэдэгдсэн. Иймд ард түмнийхээ эдийн засгийн эрх чөлөөг хангаж, нийтээрээ бизнес эрхлэх таатай орчныг жигд бүрдүүлэхийн төлөө тэмцэх явдал баруун төвийн үзэлтэй манай намын нэн тэргүүний зорилт байх болно.

Өнгөрсөн 33 жилийн хугацаанд бид Монгол оронд улс төр, нийгэм-эдийн засгийн гүн гүнзгий өөрчлөлт шинэчлэлийг хэрэгжүүлж чадсан хэдий ч хууль дээдлэх ёс, шударга шүүхийн бие даасан байдлыг жинхэнэ ёсоор хэрэгжүүлж чадаагүй явдал өнөөгийн энэхүү авилгажсан тогтолцоог төрүүлэхэд ихээхэн нөлөөлсөн байж магадгүй. Иймээс хууль дээлэх ёс, шударга шүүхийн бүрэн бие даасан тогтолцоог бүрдүүлэх явдал манай намын эн тэргүүнд анхаарах асуудал зайлшгүй мөн.

Сүүлийн жилүүдэд Монгол дахь ардчилсан хөгжлийн үйл явцад доголдол үүсч, ардчилсан өөрчлөлт шинэчлэлийн өмнөх ололт амжилтаасаа ухарсан, нэг хүн , эсвэл цөөнхийн ноёрхол давамгайлсан авторитар чиг хандлагууд ажиглагдах болсонд ОУАХ-ны зүгээс зохих ёсоор анхаарал хандуулж, холбогдох тогтоол гарган дэлхийн олон нийтэд хандсан уриалга гаргаж байсанд бид талархалтай байдаг.

Дэлхийн баруун төвийн үзэлтэй улс төрийн намуудын хүрээнд анх удаа Монголын ардчиллын түүхэн туршлага, ололт амжилт, алдаа оноо, сургамжийн талаар ийнхүү илэн далангүй хэлэлцэж байгаа нь манай ардчиллын түүхэнд тэмдэглэгдэх чухал үйл явдал зайлшгүй мөн. Бид Ардчилсан хувьсгалаар хийсэн ард түмнийхээ сонголт, ардчилсан нийгмийн тогтолцоогоо хамгаалан улам бэхжүүлэхийн төлөө ОУАХ-ны гишүүн бусад намуудтай нягт хамтран ажиллахад бэлэн байна.

Олон улсын бага хурлын ажиллагаанд амжилт хүсье. Анхаарал тавьсанд баярлалаа.