УИХ-ын гишүүн, МАН-ын бүлгийн дарга Д.Тогтохсүрэнтэй ярилцлаа.

-Хаврын чуулган нээлтээ хийлээ. Энэ чуулганаар хэлэлцэх гол гол хуулийн төслүүд  юу байна?

-Хаврын чуулганаар олон асуудал хэлэлцэхээр төлөвлөж байна. Нэгдүгээрт, УИХ-ын дараагийн парламент бүрэлдээд ажиллах эрх зүйн орчныг бид бүрдүүлэх ёстой. Дараагийн парламент 126 гишүүнтэй парламент байна. Тийм учраас Улсын Их Хурлын хуралдааны дэгийн тухай хууль болон УИХ-ын хуулийг тухай хуулийг заавал батлах ёстой. Хоёрдугаарт, Үндсэн хуулийн Цэцийн тухай хууль, Үндсэн хуулийн цэцийн маргааныг хянан шийдвэрлэх тухай хууль сүүлийн жилүүдэд огт өөрчлөгдөж шинэчлэгдээгүй. Тиймээс эдгээр хуулийг шинэчлэх хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнх-Оргил санаачлаад өргөн барьсан.

Түүнчлэн Засгийн газраас Баялгийн сангийн тухай хуулийг боловсруулж, ирэх долоо хоногт өргөн барих гэж байна. МАН 2020 оны сонгуульд орохдоо Баялгийн сангийн тухай хуулийг баталж гаргана. Баялгийн санг иргэн бүрд тэгш, шударга хувиарилахаа амласан.

Тиймээс уг хуулийг УИХ-аар хэлэлцэж батлахаар төлөвлөж байна. Дараагийн асуудал нь мал аж ахуйн салбарт нэлээд хэмжээний хохирол учирч байна. Цас, зудны эрсдэлийг бууруулах, цаашлаад хөдөө аж ахуй, мал аж ахуйн хөгжлийг сайжруулах, эрчимжүүлэх чиглэлээр тодорхой арга хэмжээ авах нь зүйтэй гэж үзэж байгаа. Энэ чиглэлийн саналууд Засгийн газар дээр боловсруулаад явж байна. Мөн Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль, Засаг захиргаа түүний нутаг дэвсгэр түүний удирдлагын тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт гэх мэт олон чухал хуулиуд хэлэлцэнэ. УИХ-ын хаврын чуулган зургадугаар сарын 10-д хүртэл хуралдана. Тиймээс энэ хугацаанд хэлэлцэх ёстой хуулиудаа хэлэлцээд баталчих байх гэж бодож байна.

-Намрын чуулган завсарлах үеэр Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг хэлэлцэж чадалгүй хойшлуулсан. УИХ-ын дарга одоо энэ Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн зүйл заалтыг өөрчлөх асуудал ярьсан. Тэгэхээр энэ яг ямар хуулийн зохицуулалтаар орж ирэх вэ?

-Одоо мөрдөгдөж байгаа Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд байгаа гадаадын хөрөнгө оруулагч газрыг 60 жилийн хугацаанд эзэмшиж, ашиглах гэсэн заалт бий. Намрын чуулган хуралдаж байх үед Засгийн газраас өргөн барьсан Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд дээрх заалтаас “эзэмшигч” гэдэг үгийг хасч ашиглагч байх зохицуулалтаар оруулж ирсэн. Гэтэл УИХ-ын цахим өргөдлийн хэсэгт сүлжээгээр 103 мянган иргэн энэ хуулийн төслийг эсэргүүцэж санал өгсөн юм байна лээ.

Үүнтэй холбогдуулаад УИХ-ын даргаас одоо мөрдөгдөж байгаа Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг өргөн барихаар бэлтгээд Засгийн газраас санал авахаар өгчихсөн юм байна лээ.

Тэгэхдээ зөвхөн тухайн заалтыг хүчингүй болгох буюу “эзэмших, ашиглах” заалтыг хүчингүй болгох хуулийн төсөл учраас хэлэлцчих байх.

-МАН-ын 2020-2024 онд засаг барих хугацаанд дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөр нь хэд орчим хувийн биелэлттэй байна гэж дүгнэж байна.Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжилттэй холбоотой асуудлууд ид хэлэлцэгдэж, зарим хүмүүсийн дунд маргаан, мэтгэлцгээн үүсгээд байна?

-Энэ асуудлыг өчигдөр УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар хэлэлцүүлж байна. Тухайлбал, 2020-2024 оны мөрийн хөтөлбөрийн биелэлт, 2023 оны Засгийн газрын үндсэн чиглэлийн биелэлт,2020-2025 оны таван жилийн төлөвлөгөөний 2023 оны биелэлт гэсэн ийм гурван асуудлыг УИХ-аар хэлэлцлээ.

Засгийн газраас орж ирсэн төслөөр 2020-2024 оны мөрийн хөтөлбөр 80 хувийн биелэлттэй гэж орж ирсэн. Харин Үндэсний аудитын газар үүн дээр дүгнэлт хийж 73 хувийн биелэлттэй байсан гэсэн дүгнэлт гаргасан.

Нэгэнт Үндэсний аудитын газар Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрт аудит хийгээд 73 хувийн биелэлттэй гэж гаргасан учраас эцсийн тоо бол МАН-ын сонгуульд оролцсон болон Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөр 73 хувьтай биелэлттэй байсан гэж дүгнэж болохоор байна.

-Мөрийн хөтөлбөр 100 хувь биелж чадаагүйд юу нөлөөлсөн гэж үзэж байна вэ?

-Үгүй ээ яах вэ. Энэ удаагийн УИХ, Засгийн газар 2020, 2021 онд цар тахлын жилийг туулсан 2022 онд ОХУ, Украины дайнтай холбоотойгоор хил гааль, экспорт импортыг хязгаарлалттай холбоотойгоор цаг хугацаа алдсан. Тиймээс хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн ажилд үр дүн гараагүй зүйлүүд бий. Харин 2023 оны тухайд бол эдийн засагт эерэг үзүүлэлтүүд гарсан.

Тийм учраас дэлхийн нөхцөл байдалтай холбоотойгоор мөрийн хөтөлбөрийн зарим заалтууд биелээгүй, хөрөнгө мөнгөтэй холбоотой ийм л асуудал байгаа юм.

-Даваа гаригт намууд мөрийн хөтөлбөрөө аудитын байгууллагад хүргүүлнэ. МАН энэ удаагийн мөрийн хөтөлбөртөө ямар чиглэл юун дээр чиглэж, анхаарч ажиллахыг зорьж байна?

-МАН дээр мөрийн хөтөлбөр боловсруулах ажлын хэсэг гарсан. Би ч тэр ажлын хэсэгт орсон. Ингээд ажлын хэсэг ажиллаж байгаа. Удирдах зөвлөлийн хурлаар орж,  МАН-ын Бага хурал хуралдаж намын мөрийн хөтөлбөрийг эцэслэж батална. Ингээд Даваа гаригт буюу энэ сарын 25-нд аудитын байгууллагад мөрийн хөтөлбөрөө хүргүүлнэ. Аудитын байгууллага мөрийн хөтөлбөрт аудит хийгээд Сонгуулийн хууль болон бусад хууль тогтоомжид нийцэж байна уу, үгүй юү гэдгийг дүгнэнэ. Энэ дүгнэлт гарсны дараа Сонгуулийн хууль болон бус хуульд нийцэж байна гэвэл батлагдсанд тооцно.

Нийцээгүй байна гэвэл намд буцааж, дахин засах эрх олгодог. Ингээд мөрийн хөтөлбөр дөрөвдүгээр сарын 20-ны үед эцэслэж гарах байх. Түүнээс өмнө мөрийн хөтөлбөртөө юу тусгасан талаар ярих эрх байхгүй.

Гэхдээ ирэх дөрвөн жил эдийн засгийн нөхцөл байдал эерэг байх прогноз, бодит төсөөлөлтэй байна. Ялангуяа экспортын гол бүтээгдэхүүн болох уул уурхайн бүтээгдэхүүний дэлхийн зах зээлийн үнэ тогтвортой байх нөхцөл харагдаж байна. Тийм учраас ирэх дөрвөн жилд эдийн засгаа өсгөх, амьжиргааны түвшнээ дээшлүүлэх, томоохон бүс нутгийн улс орны шинжтэй хөрөнгө оруулалт руу бодлогоо чиглүүлэх чиглэлээр мөрийн хөтөлбөр боловсруулах байх.

–МАН-аас авлига албан тушаалын хэрэгт нэр холбогдсон хүмүүсийг нэр дэвшүүлэхгүй гэдгээ мэдэгдсэн. Энэ удаагийн парламентын гишүүдээс МАН-ын хэдэн гишүүн энэ төрлийн гэмт хэргээр шүүхээс ял, шийтгэл авсан тохиолдол ч гараад байгаа?

-МАН 2022 онд Их хурлаа хийсэн. Намынхаа их хурлаараа дүрэмдээ өөрчлөлт оруулсан. Энэ дүрмээр “Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгт холбогдож яллагдагчаар татагдсан тохиолдолд түүнийг УИХ-ын болон орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшүүлэхгүй” гэж оруулсан. Тиймээс яллагдагчаар татагдсан хүн МАН-аас нэр дэвшихгүй. Хэдий шүүхийн эцсийн шийдвэр гарч буруутай нь тогтоогдоогүй ч гэсэн яллагдагчаар татагдсан тохиолдолд нэр дэвшүүлэхгүй гэдэг зарчим байгаа.

 -МАН-аас туршлагатай, ахмад улстөрчдөө нэр дэвшүүлэхгүй гэсэн яриа гарсан. Энэ тал дээр юу хэлэх вэ?

– Тийм шийдвэр гаргаагүй. Ганцхан л юм гаргасан. “Авлига албан тушаалын гэмт хэрэгт холбогдож яллагдагчаар татагдсан тохиолдолд нэр дэвшүүлэхгүй” гэсэн. Харин олон жил УИХ-ын гишүүнээр суусан ахмад туршлагатай улстөрчдийг нэр дэвшүүлэхгүй гэсэн шийдвэр гаргаагүй.

-Жагсаалтаар оруулж ирэх хүмүүст ямар шалгуур тавих вэ?

 –Маргааш болох намын бага хурлаар УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшүүлэх журам батлагдана. Тэр журам дээрээ яг тодорхой бичнэ.

– Нэр дэвших сонирхолтой хүмүүсийнхээ өргөдлийг аваад дуусчихсан уу?

-Өргөдөл мөргөдлийг нь авч байгаа юм бий. Гэхдээ маргааш гарах журам дээрээ л нэр дэвшигчид тавигдах шаардлага, нэр дэвшүүлэхэд баримтлах бодлого, ямар процессоор явах вэ гэдгийг нарийн заасан журам батална. Тэр журмын дагуу л явна. Улс төрийн намын тухай хууль дээр “Нам дотооддоо нэр дэвшигчээ сонгон шалгаруулах, нэр дэвшүүлэх журам гаргана” гэж заасан.

-Тойрог томссонтой холбоотой нэр дэвшигчээс гарах зардлын хэмжээ хамгийн дээд тал нь 1,4 тэрбум төгрөг байх тооцоолол танилцуулсан. МАН нэр дэвшигчдээс дэнчин авах уу?

-МАН нэр дэвшигчдээсээ ямар нэгэн дэнчин авдаггүй. Сонгуулийн тойрог томссонтой холбоотойгоор СЕХ-ноос гаргасан зардлын дээд хэмжээг тогтоохдоо тойрог томссон байдлыг харгалзан үзэж зардал нэмэгдсэн зүйл харагдаж байна. Тухайлбал, Өвөрхангай, Архангай, Баянхонгор аймгууд нийлсэн тойрог дээр  1,5 орчим тэрбум төгрөгийн зардлын дээд хязгаарыг тогтоосон.