Монгол дахь Америкийн худалдааны танхим /АмЧам/-аас өнөөдөр /2024.03.19/ "Шангри-Ла” зочид буудалд “Уршиггүй уул уурхай” сэдвээр хэлэлцүүлэг зохион байгууллаа.

Уг хэлэлцүүлгээр Монголын эдийн засаг, экспортод хамгийн их жинг дардаг том салбар болох уул уурхайн салбарын үр өгөөж, эдийн засагт үзүүлэх нөлөөлөл, хөрөнгө оруулалттай холбоотой бэрхшээлүүд, гадаадын уул уурхайн кэйсүүд, хууль эрх зүйн орчны өнөөгийн байдлын талаар санал солилцлоо. Хэлэлцүүлэгт оролцсон талуудын байр суурийг хүргэе.

"МОНГОЛЫН НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН 76.5 ХУВЬ НЬ ТУСГАЙ ХЭРЭГЦЭЭНД БҮРТГЭЛТЭЙ УЧРААС ХАЙГУУЛ ХИЙХ БОЛОМЖГҮЙ"

Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн дэд сайд Б.Уянга:

-Хайгуулын үйл ажиллагаа явуулснаар дараа дараагийн орд газрууд хаана байгаа вэ гэдгийг мэдэх боломжтой. Хувийн хэвшил энэ ажлаа хариуцаж, эрсдэлээ үүрдэг. Монгол Улсын хайгуулын тусгай зөвшөөрлийг олгож эхэлснээс хойших статистикийг авч үзвэл, хайгуулын  100 тусгай зөвшөөрөл дээр үйл ажиллагаа явуулж, нэг нь л ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл болсон байдаг. Монгол Улс ашигт малтмалын хэтийн төлөв сайтай гэдгийг харуулж буй статистик. Дэлхийн зарим орнуудад 1000 хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгоход нэг нь ашиглалтын зөвшөөрөл буюу орд газар болдог байх жишээтэй.

Яг одоо ямар асуудал тулгамдаж байна вэ гэхээр хайгуулын тусгай зөвшөөрөл авч, газар дээрээ ажиллахаар очдог. Гэтэл "Энэ газар дээр орд нээх гэж байна" гэдэг эсэргүүцэлтэй тулгардаг. Хайгуулын ажил гэдэг нь олборлолтын ажил биш. Хайгуулын ажлаар ундны ус, газар хөдлөлт, барилга байшин барьж болох гээд олон мэдээллийг судалдаг юм.

Хайгуул хийсэн газар болгон орд газар болдоггүй. 1910 оноос хойш Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийг маш их хэмжээгээр төрийн тусгай хэрэгцээнд авсан байдаг. Одоо урт нэртэй хууль, Улсын тусгай хамгаалалттай газрууд гээд холбогдох хууль тогтоомжид зааснаар Монгол Улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 76.5 хувь нь тусгай хэрэгцээнд бүртгэлтэй байна. Ингэснээр тэнд ямар нэгэн хайгуулын ажил хийх боломжгүй байгаа юм. Мөн хайгуулын ажлыг өргөдлийн аргаар буюу хурднаар тусгай зөвшөөрлийг олгох боломжгүй болсон. Өнгөрсөн 2017 оноос хойш сонгон шалгаруулалтын аргаар удаан процессоор явж ирсэн. Монголд ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн тоо их харагддаг ч яг олборлолт хийж байгаа орд газар тун цөөн. Монголын эдийн засаг уул уурхайн салбараас хамааралтай учраас дэмжих бодлогыг баримтлан ажиллаж байгаа. Ашигт малтмалын тухай хуулийг Засгийн газар руу өргөн барьж, танилцуулах шатандаа үргэлжилж байна.

"МОНГОЛД 1172 ХАЙГУУЛЫН ЗӨВШӨӨРӨЛ БАЙГААГААС 172 НЬ ИДЭВХТЭЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ЯВУУЛЖ БАЙНА"

Америкийн худалдааны танхимын Бодлого хариуцсан захирал Г.Жавхлантөгс:

-Уул уурхайн салбар уршигтай салбар биш. Олон нийтийн дунд уул уурхайн компаниуд байгаль орчин сүйтгэж, нөхөн сэргээлт хийдэггүй, татвараа төлдөггүй гэх мэт буруу ойлголттой явж ирсэн. Үндсэндээ энэ салбар улсын эдийн засгийг хөдөлгөгч хүч. Тийм учраас энэ салбарыг хариуцлагатай, байгаль орчинд ээлтэй байлгахад энэ хэлэлцүүлэг чиглэсэн юм.

Монгол Улсын нийт газар нутгийн гуравхан хувьд уул уурхайн лиценз ашиглаж байгаа гэдгийг мэргэжилтнүүд онцолж байна. Энийг дөрвөн хувь болгосон байсан. Өнгөрсөн 2010 онд хайгуулын зөвшөөрлийг олноор нь цуцалж, дөрвөн жилээр хойшлуулсан. Үүний хор уршиг одоо гарч байна.

Хайгуулын ажил явагдаж байж ашиглалтын зөвшөөрөл гарах ёстой. Монголд өнөөдөр 1172 хайгуулын зөвшөөрөл байгаагаас 172 нь идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байна. Энэ бол байж болохгүй зүйл. Энэ бүхнийг өөрчлөх шаардлагатай.

Бид илүү их хайгуулын ажлаа хийж байж, дараагийн хөрөнгө оруулагчид орж ирнэ. Жишээлбэл, "Оюутолгой" компанийн төлөөлөл хэлэхдээ "Хайгуулын ажлаа эхлүүлснээс хойш 20 жилийн дараа ашиглалтын үйл ажиллагаа руу шилжиж байна. Одоо ч бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаагүй байна. Тиймээс аль болох эртхэн хайгуулын ажлаа эхлүүлэх нь чухал" гэдэг саналыг  хэлж байна. Монгол Улсад гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг татах ганц салбар нь уул уурхай. Тэгэхээр энэ салбарт төр, хувийн хэвшлийнхэн хамтран хөрөнгө оруулалт татах стратегийг боловсруулах шаардлагатай.

-"Зөөвч-Овоо" ураны төслийн хувьд Засгийн газар, Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам болон орон нутгийн засаг захиргаа, ард иргэдээс маш том дэмжлэгийг авсан гэдгийг онцгойлон хэлмээр байна. Энэ төсөл Монголд анх удаа хэрэгжиж байгаа. Технологийн хувьд ураны олборлолтын төсөл анх удаа хэрэгжиж байгаа гэх мэт олон шалтгааны улмаас гэрээ хэлэлцээр байгуулахад анх төлөвлөж байснаас илүү их хугацаа шаардаж байна. Монголын талд бид дэлхийн стандартаас давсан сайн нөхцөлийг санал болгож байгаа учраас Монголын талаас нааштай хүлээн авч байгаа гэж ойлгож байгаа. Энэ төслийн хувьд Франц улсын "Орано" группээс санхүүжилтийг гаргана. Мөн Монголын тал санхүүгийн ямар нэгэн дарамтгүйгээр эдийн засгийн үр ашгийг илүү ногдох нөхцөлийг санал болгосон. Ураны төсөл нийт 33 жил үргэлжлэх урт хугацааны төсөл.

Ийм урт хугацааны төсөл учраас хоёр тал харилцан ойлголцож, ярилцах зүйл их байгаа. Бидний хувьд энэ ондоо багтаж, хөрөнгө оруулалтын гэрээгээ байгуулна гэсэн хүлээлттэй байгаа.

Төслийн нийт хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 1.6 тэрбум ам.доллар бөгөөд эхний хөрөнгө оруулалт болох 500 сая ам.долларыг "Орано" группиас шууд санхүүжүүлнэ. Үлдэж байгаа хувийг "Бадрах энержи" компани тодорхой цаг хугацаанд санхүүжилтийг гаргаж, амжилттай хэрэгжүүлнэ.

Гэрэл зургийг Ч.Дарханбаяр