3,483.53
"Том толгойтын адал явдал" хүүхдийн цуврал уран сайхны киноны зохиолч, найруулагч Д.Болорцэцэгээс зарим зүйлийг тодрууллаа. Тэрбээр анх удаа Кино урлагийн зөвлөлөөс зарласан кино төслийн сонгон шалгаруулалтад ороод тэнцээгүй бөгөөд зөвлөлийн үйл ажиллагаа ил тод, нээлттэй бус байгаа учраас хуулийн байгууллагад хандана гэв.
-Кино урлагийн зөвлөлөөс зарласан сонгон шалгаруулалтад ямар төслөөр оролцсон бэ?
-Монгол Улс Соёлын яамтай болсноор Кино урлагийг дэмжих тухай хууль батлагдсан. Мөн кино урлагийг дэмжих сан байгуулсан. Үүнд Монголын бүх уран бүтээлч баяртай байсан байх.
Өнгөрсөн 2023 онд Кино урлагийг дэмжих сангаас хоёр удаагийн сонгон шалгаруулалтад нийт 2.5 тэрбум төгрөгийг өгсөн гэж зарласан. Манай баг "Том дөрвөн толгой", "Том зургаан толгойт", "Том амжилт", "Том тоглоом: Гурван эрдэнийн эрэлд" гээд үлгэрийн киногоо хийснийхээ дараа энэ жилийн шалгаруулалтад оролцоод үзэхээр шийдсэн. Тэгээд сонгон шалгаруулалтад өсвөр үе, хүүхэд залуучуудад зориулсан "Сумын номын сан" гээд эрүүл мэнд, танин мэдэхүйн боловсролд зориулсан кино төслийг боловсруулж, өгсөн. Ингээд 2023 оны есдүгээр сарын 31-нд сонгон шалгаруулалтад оролцох төслийг хаасан. Миний хувьд өчигдрийг хүртэл Кино урлагийн зөвлөлийн 51262226 гэдэг утас руу 15 удаа залгахад ямар ч хариу өгөөгүй.
Гэтэл 2024 оны гуравдугаар сарын 4-нд сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн уран бүтээлчдийн нэрсийг зарласан. Хувь уран бүтээлчийн хувьд бухимдаж байгаа шалтгаан нь, төрийн ажил эмх цэгцтэй, нээлттэй, ил тод, тэгш хүртээмжтэй байх ёстой.
Сонгон шалгаруулалтад хэчнээн уран бүтээлчид оролцож, хэд нь тэнцсэн бэ. Тэднээс хэд нь ямар шалтгаанаар хасагдсан бэ гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Гэтэл Кино урлагийн зөвлөл нь Соёлын яам мэддэг гэдэг. Соёлын яам нь "Кино урлагийн зөвлөлөөс эхний шатанд шалгарсан төслүүдийг ирүүлсний дараа тэнцэх, тэнцэхгүйг шийднэ" гэж гөлөг төөрүүлж байгаа юм шиг ийш, тийш нь явуулдаг. Би өөрөө хувь уран бүтээлч учраас чадан ядан уран бүтээл хийж байгаа. Татвараа цагтаа төлнө. Заримдаа төлж, чадахгүй өртэй үүснэ. Гэсэн ч татвар төлөгч бидний мөнгөөр энэ төсвийг улсаас тавьж, өгч байгаа шүү дээ.
-Кино урлагийн зөвлөлөөс кино төсөл нь шалгараагүй шалтгааныг юу гэж тайлбарласан бол?
-Миний хувьд кино төслөө өгснөөс хойш Кино урлагийн зөвлөлтэй холбогдож чадаагүй. Гэнэт фэйсбүүк фэйж хуудсан дээрээ сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн уран бүтээлчдийн нэрсийг зарласан. Би тэр дор нь манай төсөл яагаад тэнцээгүй талаар албаны тайлбар авъя гэсэн. Тэгэхэд гурван минутын дотор "Та төсвийнхөө 30 хувийг баталж чадаагүй" гэдэг хариу өгсөн.
Хэрвээ би ийм худал хуурмаг шалгаруулалт болдгийг мэдсэн бол хэнээс ч хамаагүй мөнгө зээлээд нийт кино төсвийнхөө 30 хувь болох 82 сая төгрөгийг байршуулах байсан.
Жишээлбэл, нийт 500 сая төгрөгийн санхүүжилттэй кино төсөл байлаа гэхэд 30 хувь нь 150 сая төгрөг байна. Гэтэл кино урлагийн боловсон хүчний нөөцийг яагаад үнэлэхгүй байгаа юм бэ. Өөрсдийгөө үнэлэх эрхгүй гэж үү. Бидэнд байгаа цөөн хэдэн камер, техник хэрэгслийг үнэлэх боломжгүй юу. Заавал дансанд мөнгө байршуулж шаардлагыг хангах ёстой юм уу.
-Анх кино төслөө бичихэд 30 хувьтай тэнцэх мөнгө байршуулна гэж заасан байсан уу?
-Үгүй. Кино төслийнхөө санхүүжилтийн 30 хувийг хэрхэн яаж бүрдүүлэх вэ гэдгийг тайлбарлаарай гэсэн байсан. Тэрнээс албан ёсоор дансны хуулга, мэдээлэл гэдгийг хараагүй. Хэрвээ би харсан бол мөнгөн хэлбэрээр 30 хувиа байршуулах юм байна гээд хүнээс зээлээд ч болтугай байршуулна.
Гэтэл техник тоног төхөөрөмж, жүжигчин, ажиллах уран бүтээлчдийг 50, 50 хувиар үнэлээд болчих болов уу гэж итгэж найдсан.
Би Кино урлагийн зөвлөлийг кино уран бүтээлчдийг дэмжиж, зааж чиглүүлэх байгууллага гэж бодож байсан ч улсын төсвөөс олгож байгаа мөнгийг багш, найз, ах, эгчдээ өгөөд байх нь мэргэжлийн уран бүтээлчдийн эрх ашгийг зөрчиж байна.
-Энэ асуудлыг ярьсны дараагаар танд олон уран бүтээлч хандсан гэсэн үү?
-Би өөрийн фэйсбүүк хуудас дээр энэ асуудлыг бичихэд уран бүтээлчид шударгаар бичиж байна. Зарим нь "Надад хариу огт өгөөгүй", "Ийм хариу хэлдэг байсан юм уу" гэж асуусан. Уран бүтээлчдийн кино төсөл яагаад, ямар шалтгаанаар тэнцээгүй вэ. Кино урлагийн зөвлөлийн гишүүд ажлаа тайлагнахдаа уран бүтээлчид бичиг цаасны шаардлага хангаагүй гэдэг юм билээ.
Би зөвлөлөөс зарласан сургалтад нэг удаа зорин очоод суухдаа төсөл бичихэд юун дээр алдсанаа огт мэдээгүй.
Эргээд нийгэмд төрийн ажлыг зөв зүйтэй мэдээлээч ээ. Мэргэжлийн уран бүтээлчид гэж бичиг цаасны боловсролгүй хэдэн хүмүүс байдаг мэт ойлголтыг төрүүлдэг. Миний хувьд Кино урлагийн зөвлөлийн үйл ажиллагааг АТГ-т шалгуулах хүсэлтээ өгнө. Иргэний хүний хувьд ийм эрх байгаа гэж бодож байна.
-Таны хувьд кино төслийг шалгаруулахдаа танил тал харж байна гэж үзэж байна уу?
-Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ "Өнөөдөр хүүхэд нэгдүгээрт" гэж уриа лоозонг хэлж байгаа мөртлөө бодитоор хүүхдүүдэд зориулж ажил хийхгүй байгаа юм бэ. Ганцхан миний төсөл шалгарахгүй байгаа юм биш. Олон уран бүтээлч сонгон шалгаруулалтад оролцож, кино төслөө өгөхөөр тэнцэхгүй байна. Кино урлагийг дэмжих сангаас эхнэр нь өнгөрсөн жил санхүүжилт авсан бол нөхөр нь энэ жил авсан байна.
Яагаад аль хэдийнэ хийсэн уран сайхны киног санхүүжүүлж, аль нэг найруулагчийн охиныг Каннын кино наадам руу авч явах ёстой юм бэ. Энэ бүхэн шударга бус байгаа учраас бухимдал төрж байна.
Гэтэл "Монголын кино урлаг байж байгаа царайгаа хар" гэж шүүмжилдэг. Энэ салбарт асар олон хийж бүтээх хүсэл эрмэлзэлтэй уран бүтээлч бий. Тэднийг төрөөс багахан л дэмжээд өгвөл босоод л ирнэ. Мөн дээрээс нь энэ сонгон шалгаруулалтыг хийхдээ төрөл жанраар нь ангилдаг байх хэрэгтэй. Заавал гадаадын уран бүтээлчидтэй хамтран ажилладаг хүн энэ шалгаруулалтад тэнцээд байх ёстой юм уу.
-Өнгөрсөн хугацаанд хэдэн кино хийхэд хэчнээн төгрөгийн санхүүжилтийг зарцуулсан бол?
-Хуучин нийгэмд улсаас кино урлагийг санхүүжүүлж байсан учраас гайхамшигтай сайхан уран сайхны кинонуудыг бүтээж чадаж байсан. Тэгвэл орчин цагийн кино урлаг нь өөрөө боловсон хүчний дутагдалд орчихсон, энэ олон их дээд сургуульд ямар ур чадвар, мэдлэгтэй багш нар ажиллаж байна вэ гэдгийг харах ёстой. Төгсөгчдийн ихэнх нь жүжигчин, найруулагч. Монгол кинонууд дэлхийд нээлтээ хийж байгаа шилдэг кинонуудтай өрсөлдөж, нээлтээ байна. Бид үнэхээр чанга шалгуурт тэсч үлдэхийн тулд бор зүрхээрээ хичээж байна.
Миний хувьд өнгөрсөн хугацаанд дөрвөн хүүхдийн уран сайхны кино хийхэд 505 сая төгрөг зарцуулж, 60 сая төгрөгийн ашиг олсон. Ийм хүнд нөхцөлд уран бүтээлчид ажиллаж, хичээж байна.
"Том амжилт" гэдэг хүүхдийн уран сайхны киног Самбо бөхийн холбоотой хамтран бүтээж, хүүхэд багачуудад спортоор хичээллэж эрүүл саруул байхыг сурталчлан таниулсан. Энэ кино цар тахлын үеэр кино театруудад гараад долоо ч хоноогүй буусан. Үүний дараа хүүхдийн үлгэрийн киног 350 сая төгрөгөөр хийж, кино театруудаас 30 сая төгрөг ч авч чадаагүй. Гэхдээ хэзээ ч гомдоллож байгаагүй. Зөвхөн би санхүүжилт авах гээгүй. Монголын кино урлагийг хөгжүүлэхийн тулд төр бодлогоороо дэмжсэн төсвийг яг зохих ёстой зөв хүмүүст нь тэгш хүртээмжтэй, шударга хувааж өгөөч гэж хүсч байна. Би кино урлагийн чиглэлээр суралцаж, магистр хамгаалахдаа найман жил сурсан. Энэ салбартаа маш сайн ажиллахыг хүсч байна. Гэр бүлээрээ Ирландад амьдарч байгаад эх орондоо ирээд сайхан амьдарч, ажиллахыг хүссэн.
Гэрэл зургийг Ч.Дарханбаяр
Холбоотой мэдээ