Засгийн газрын өчигдрийн /2024.02.28/ хуралдаанаар малчдын зээлийн эргэн төлөлтийн хугацааг болон хүүгийн төлөлтийг нэг жилээр хойшлуулах шийдвэр гаргалаа. Зээлийн хүүгийн эргэн төлөлтийг нэг жилээр хойшлуулахаар хүүгийн хуримтлал үүсч байгаа бөгөөд малчны зээлийн хүү 20.5 хувь байна. Үүний 6 хувийг малчид өөрсдөө төлөх бол үлдсэн 14.5 хувийг Засгийн газраас даах шийдвэр гаргасан юм. Улсын хэмжээнд 1.3 их наяд төгрөгийн малчны зээл байна. Хүүгийн хуримтлал нь 280 орчим тэрбум төгрөг бөгөөд 220 тэрбум төгрөгийг Засгийн газраас төлөхөөр болсон. Тэгвэл уг шийдвэртэй холбогдуулан эдийн засагчдын байр суурийг тодруулан хүргэж байна.

ЭДИЙН ЗАСАГЧ Б.ЛАКШМИ: 

-Цаг үе хүнд цас зудны эрсдэл тохиолдсон энэ үед малчдын зээлийн төлөлтийн хугацааг хойшлуулах нь Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж болох алхам. Гэсэн хэдий ч зээлийн хүүгийн 75 хувийг төрөөс даах шийдвэр гаргаж байгаа нь олон талын доголдол бий болгож байна.

Малчид болоод бусад иргэд  ямар нэгэн байдлаар эрсдэлд ороход төрөөс түүнийг нь даадаг энэ мэт буруу жишиг тогтоосноор хувь хүмүүсийн хариуцлагагүй байдал даамжирч, өөрсдөөс шалтгаалах эрсдэлийг хүлээх чадамжгүй болж байна.

Малчдад малаа тэжээх өвс, тэжээлийг нь хүртэл төрөөс бэлдэж өгч байна. Мал бол малчдын хувийн өмч. Хувийн өмчөө учирч болох аливаа эрсдэлээс хамгаалах нь малчдын үүрэг. Гэтэл төрөөс бий болгож байгаа энэ буруу жишгээс улбаалж, малчид өөрийнхөө малд өөрийнхөө мөнгөөр өвс тэжээлээ ч бэлдэхээ больж байна. “Тэртэй тэргүй улстөрчид бидний өвс, тэжээлийг бэлдээд улсын нөөцөөс гаргачих юм чинь түүнд мөнгө зарж яадаг юм” гэсэн бодол, хандлагатай болсон гэдгийг малын өвс, тэжээл худалдаалдаг бизнес эрхлэгчид хэлж байсан. Малдаа өвс, тэжээлийг нь бэлдэхгүй байж сумынхаа дэлгүүрээс 100 гаруй мянгаар архи согтууруулах ундаа аваад уучихдаг бодиттой кейс байна. Малчдыг арай дэндүү эрхлүүлж, буруу жишиг тогтоож байна.

"ТОДОРХОЙ ИРГЭДИЙН ЗЭЭЛИЙН АЧААЛЛЫГ ТӨР ҮҮРНЭ ГЭДЭГ САНХҮҮГИЙН ХУВЬД БАЙЖ БОЛОХГҮЙ АЛХАМ"

ЭДИЙН ЗАСАГЧ Ж.ДЭЛГЭРСАЙХАН:

-Засгийн газраас гаргасан шийдвэр тийм ч сайн шийдэл байсангүй. Байгалийн онц ноцтой үзэгдэл, давагдашгүй хүчин зүйл тохиож байгаатай холбоотойгоор иргэд сайн дураараа, Засгийн газар боломж бололцоогоороо нөөц хөрөнгөөсөө зарцуулж хүн малынхаа төлөө онцгой нөхцөл байдалд ажиллаж хандив, мөнгө зарцуулж байна. Гэхдээ энэ онцгой байдлыг бүх зүйлтэй хутгаж, малчин хүний өөрийн хувь хүний хариуцлага үүрч арилжааны банкнаас авсан зээлийн хүүгийн төлбөрийг төрөөс даах шийдвэр гаргасан нь зөв зүйтэй алхам биш.

Энэ бол бидний сонгосон нийгэм, зах зээлийн эдийн засгийн бодлоготой огт нийцэхгүй шийдвэр. Өнөөдөр та ч, би ч зээлтэй. Хувь хүмүүсийн авсан зээлийн хариуцлагыг хувь хүн өөрөө л хариуцах ёстой.

Хувь хүний санхүүгийн хариуцлагатай холбоотой асуудлыг төр өмнөөс нь хариуцаж, нийт татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс тодорхой иргэдийн зээлийн ачааллыг үүрнэ гэдэг бол санхүүгийн хувьд байж болохгүй алхам. Тийм учраас төрөөс ийм шийдвэр гаргаж байгаад маш их харамсч байна. Нэгэнт төр засгаас зээлийн хүүгийн 75 хувийг даах шийдвэр гаргасан бол эх үүсвэрийн хувьд энэ жилийн төсөвт тодотгол хийх юм уу, дараа жилийн төсөвт суулгах байдлаар шийдэх байх. Эх үүсвэрийг шийдэх асуудал дээр одоогийн засгийн газар шийдвэр гаргасан учраас дараагийн засгийн газар шийдэх, шийдэхгүйн тухай асуудал ерөөсөө яригдахгүй. Энэ бол Монгол төрийн шийдвэр учраас монгол төрийн залгамжтай холбоотой асуудал. Төрийн шийдвэрийн хэрэгжилттэй холбоотой хариуцлагын тухай асуудал. Шийдвэр нь хэдий буруу боловч Монголын төр шийдвэр гаргасан бол хариуцлагатайгаар хэрэгжүүлдэг байх учиртай. Энэ нь сонгууль болох, засаг солигдох, УИХ-ын гишүүдийн тоо нэмэгдэхтэй огтхон ч холбоогүй асуудал.

"УЛСТӨРЧИД ЗУДЫГ  СОНГУУЛИЙН PR-ИЙН ХЭРЭГСЭЛ БОЛГОН АШИГЛАЖ БАЙНА"

ЭДИЙН ЗАСАГЧ Г.БАТЗОРИГ:

-Байгалийн давагдашгүй хүчин зүйл тохиолдсон үед Засгийн газраас янз бүрийн арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Тухайлбал, "covid-19"-ийн үед ипотекийн зээлийн эргэн төлөлтийн хугацааг тодорхой хугацаанд хойшлуулах шийдвэр гаргаж байсан. Яг үүнтэй ижил малчдын зээлийн эргэн төлөх хугацааг нэг жилээр хойшлуулах шийдвэр гаргасныг дэмжиж байна. Гэтэл тухайн зээлийн хүүгийн 75 хувийг төрөөс төлнө гэдэг шийдвэр асар их сөрөг нөлөөтэй. Тэтгэврийн зээл тэглэх, зээлийн хүүгийн төлбөрийг төрөөс даах гэх мэт шийдвэрүүдийн цаана иргэдэд маш буруу ойлголт, хандлага төлөвшүүлж байна. Иргэдэд “ Зээл тултал нь авъя. Зээл авсан ч төрөөс төлчихдөг, хөнгөлчихдөг” гэсэн мессеж өгч байна. Энэ нь эргээд санхүүгийн системээ хорлож байгаа үйлдэл. Хоёрдугаарт, иргэд бэлэнчлэх сэтгэлгээнд дадаж, хувь хүний хариуцлагаа ухамсарлахгүй байх дадал суулгаж байна. Ийм хор хөнөөлтэй, буруу дадал хэвшил, хандлагаар далимдуулж сонгуулийн үеэр малчдын саналыг авах улс төрийн ашиг сонирхол цаана нь байгааг үгүйсгэхгүй. Тэгвэл амьдрахын тулд зээл аваад санхүүгийн зах зээлийн тоглоомын дүрмээр ажиллаж, амьдарч байгаа бусад иргэд яах вэ. Энэ бол тогтсон тоглоомын дүрмийг бүдүүлгээр зөрчиж байгаа явдал. Зарим иргэн авсан зээлийнхээ төлөлтийг хувь хүний хариуцлагаа хүлээгээд төлөөд явдаг зарим нь төрөөс татвар төлөгчдийн мөнгөөр зээлийнхээ хүүг төлүүлээд явах нь шударга бус тогтолцоо.

Энэ бол эргээд төр итгэх итгэл, төрийг хүндлэх хүндлэл, адил тэгш эрхтэй байх, шударга ёсны тогтолцоог шалан дээр унагаж байна. Малчдын зээлийн хүүд зориулан гаргах 220 тэрбум төгрөг татвар төлөгчдийн мөнгө гэдгийг төр засаг удирдаж байгаа удирдлагууд ойлгомоор байна. Тэд өөрсдийнхөө халааснаас гаргаад энэ зээлийг төлөөгүй.

Өглөөнөөс орой хүртэл ажиллаад цалин, орлогоосоо татвар төлж байгаа иргэдийн татварын мөнгөнөөс төлж байгаа гэдгээ ухамсарламаар байна. Нэг гараараа ажил эрхлэгч, ажил олгогч, бизнес эрхлэгчдийн хосыг нь шувтартал өндөр татвар авчихаад нөгөө гараараа зарим нэг нийгмийн бүлэгт ялгамжтай хандаж халамжийг хавтгайруулж болохгүй. Өнөөдөр нийгмийн даатгалын шимтгэлийн өр төлбөргүй иргэн, аж ахуйн нэгж, бизнес эрхлэгчид ховорхон байна. Нэг талдаа ийм зэрлэг татварын механизмаар мөнгө татсанаа нөгөө талдаа бэлэн мөнгө, хандив, тусламжийн хэлбэрээр төсвийн, татвар төлөгчдийн мөнгийг тараагаад байх нь төрийн бодлого яаж гажуудсаны тод илрэл. Төрөөс зээлийн хүүг даачихаар санхүүгийн системийн хувьд арилжааны банкууд эрсдэл хүлээхгүй, малчид чанаргүй зээлийн ангилалд хамаарахгүй байх. Малчид тогтсон орлогогүй учраас томоохон хэмжээний дэмжлэг ч болох байх. Зудыг улстөрчид сонгуулийн PR-ийнхаа хэрэгсэл болгон ашиглаж зудаар далимдуулж зураг хөргөө авахуулаад явж байна. Өнөөдөр эрүүл сэтгэхүйгээр хандвал УИХ-ын танхимд Монгол Улсын даатгалын систем муу байгаа учраас түүнийг яаралтай шинэчлэх хуулийн төсөл өргөн барьж байх ёстой. Газар хөдлөлтийн эрсдэл ихтэй Японд, хар салхины эрсдэл өндөртэй АНУ-д даатгалын системээ ашиглаж эрсдэлд өртсөн иргэдийнхээ нөхөн төлбөрийн асуудлыг шийддэг. Энэ мэтээр бодлогын тогтолцооны өөрчлөлтийн ажлаа хийх ёстой төр нь өөр зүйлд анхаарал хандуулж байгаад эгдүүцэл төрж байна. Малын индексжүүлсэн даатгалын тогтолцоо ажиллахгүй байгаа нь хэн ч үүнд анхаарал хандуулж, өөрчлөлт шинэчлэл хийж, хуульд өөрчлөлт оруулаагүйтэй холбоотой.

"ТАТВАР ТӨЛӨГЧДИЙН МӨНГИЙГ ГАРЫН САЛААГААРАА УРСГАЖ БАЙГАА НЬ МАШ ТОМ ГАЖУУДАЛ"

 ЭДИЙН ЗАСАГЧ Б.ЛХАГВАЖАВ:

-Угтаа энэ асуудал зах зээлийн системээрээ явах ёстой. Зах зээлийн ситемийн гол хамгаалагч нь даатгал. Өнөөдөр даатгалын системийг амьдруулж чадаагүй байгаа учраас татвар төлөгчдийн мөнгийг үрэн таран хийдэг тогтолцоо бий болж байна. Хоёрдугаарт, малчид зээл авахдаа зээлийн гэрээ хийдэг. Тийм тохиолдолд зээлдүүлэгчээ банк дандаа даатгуулдаг. Өөрөөр хэлбэл, малчныг малтай нь даатгуулчихсан байгаа. Байгалийн гамшиг, зуд тохиолдсон ийм үед даатгалын систем нь ажиллах ёстой. Банкны систем биш банк даатгуулсан даатгалын систем нь ажиллаад даатгалын компаниас төрөөс даах гээд байгаа 220 тэрбум төгрөг нь гарах ёстой. Энэ бол зах зээлийн ситем зөв ажиллаж байгаагийн сонгодог хэлбэр.

Арилжааны банкны салбарт 18 мянган хүн ажиллаж, хэн нэгний хадгалуулсан мөнгийг өөр хэн нэгэнд зээлүүлж байгаа процессоос ашиг олдог. Энэ процессын дундуур төр засаг голоор нь орж, татвар төлөгчдийн мөнгийг сайхан сэтгэл гаргаж малчдад өгөх эрх байхгүй. Энэ бол татвар төлөгчдийг хохироож байгаа асуудал.

Энэ тохиолдолд даатгалын системийг ажиллуул. Даатгалын системд жилд 4-5 их наяд төгрөгийг улсын нэгдсэн системээс өгдөг. Даатгалын системийг зөвөөр ажиллуулж чадахгүй татвар төлөгчдийн мөнгийг үрэн таран хийж байгаа нь популизм. Зуд болж малчид хүнд байгааг бүгд ойлгож байна. Даатгалын систем шинэчлэгдээгүй социализм дээрээ байгаа нь ковидын үед ч илэрч байсан. Ковидын үед улсаараа шахуу ажилгүйдэлд өртөж ажилгүйдлийн даатгалаас нэг ч төгрөг аваагүй. Малчид даатгалтай бол зээлийг даатгалаасаа төлөх ёстой. Сонгуулийн ойртсон энэ үед нэг удаа аргацааж татвар төлөгчдийн мөнгийг гарын салаагаараа урсгаж байгаа нь маш том гажуудал. Хамгийн гол Засгийн газраас гаргаж байгаа энэ шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрч байгаа Монголбанкны удирдлагуудыг гайхаж байна. Малчдын зээлтэй холбоотой асуудлаар Монголбанкны ерөнхийлөгч нь арилжааны банкны удирдлагуудын өмнө “Бид энэ зээлийн хүүг хариуцаж чадна” гэж амлаад сууж байгаа нь хамгийн гутамшигтай үйлдэл. Энэ бол Монголбанкны ерөнхийлөгчийн хариуцах ёстой ажил биш. Харин эсрэгээрээ даатгалын газрын даргаас энэ эрсдлийн мөнгийг гаргуулах ажлыг шийдвэрлүүлж чадвал сая зөв алхам болно. Арилжааны банкны өмнөөс Монголбанкны ерөнхийлөгч ямар ч гэрээнд оролцох эрх байхгүй. Хэрэв гэрээний эрх зүйд төр засаг голоор нь орж үймүүлээд байвал мөдхөн арилжааны банкуудаа дампууруулна. Энэ асуудал цаашид даамжирвал санхүүгийн зах зээл ямар ч учир утгагүй зүйл болж байна. Мөнгөний систем, нийтийн санхүүг барьж байх учиртай Монголбанкны ерөнхийлөгч нь толгой дохиод эрх баригч нарт дулдуйдаад зогсож байгаа нь үгээр хэлэхийн аргагүй том гутамшиг.