Луу жилийн хаваржилт хилэн ихтэй байна. Шадар сайд С.Амарсайханы өгсөн, хамгийн сүүлийн үеийн мэдээгээр зуд, турханы улмаас улсын хэмжээнд 1.5 сая мал хорогджээ. Цаг агаарын байдал улам хүндрэх төлөвтэй, УЦУОШГ-ын гаргасан сэрэмжлүүлгээр ирэх долоо хоногоос нийт нутгаар ахин цас орж, цасан шуурга шуурна гэснээс харвал цаашид малын зүй бус хорогдол улам өсөхөөр, хамгийн харамсалтай нь малчдын амь нас ч дээсэн дөрөөн дээр байна.

Хэдийгээр сүүлийн 15 жил тохиогоогүй цас орсон гэх ч Монголд жилийн жилд их, бага хэмжээгээр зуд болсоор ирсэн. Сүүлийн 60 гаруй жилийн 40 жилд нь их, бага хэмжээтэй зуд тохиолдож байсан статистик бий.  Атал хувь, хувьсгалгүй өмнөх зуд, турханаас сургамж авсангүй. Цас орохоор өвлийг санадаг, цаг тавирахаар мартчихдаг  нь монголчуудын зан. Наадмаас наадам, найрнаас найрны хооронд намар, зуныг үддэг.  Гэвчиг Монголд нүүрлэсэн өнөөдрийн зуд ганцхан байгалийн гай, гамшгаас болоогүй. Монголд нүүрлэсэн зуд, турхан  нь байгалийн гамшиг гэхээсээ төрд үүрлэсэн авлига, хулгайн гамшиг.  Авлига, хулгайгаа нуухын тулд төр, засаг нь малчдыг “мянгатын тэмдэг”-ээр хуурсны гор ингэж л гарч байна. Товчхондоо, монголчууд хүртэх ёстойгоо хүртэж байна гэсэн үг.

1.

Юуны өмнө УЕПГ-аас гаргасан хамгийн сүүлийн үеийн мэдээг хүргэе.  Нүүрс олборлолт, экспорт, тээвэрлэлт, худалдан авах ажиллагаатай холбоотой хэргийг шалгах ажлын хэсгээс нийт 84 хэрэгт мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж, яллагдагчаар татжээ. Үүний 13 нь улстөрд нөлөө бүхий этгээд, 90 нь нийтийн албан тушаалтан, 53 иргэн, гурван хуулийн этгээд агаад эрх мэдэл албан тушаалын байдлаа урвуулан ашигласан, хахууль авсан, хахууль өгсөн, үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн, мөнгө угаасан зэрэг 12 хэргийг яллах дүгнэлт үйлдэн шүүхэд шилжүүлснээс найман хэргийг анхан шатны шүүх хянан хэлэлцэж, шийдвэрлэсэн байна.

Тэгвэл эндээс нэг асуулт тавигдана. АТГ-аас анх нүүрсний хэргийн гол сэжигтэн гэж зарласан 17 улстөрчийн асуудал юу болсон бэ гэж?! Тэдгээр 17 улстөрч дундаас ганцхан Б.Ганхуягт шүүхээс таван жил 9 сарын хорих ял оноосон. Тэгэхээр эндээс хоёр л хариулт байна. Нэгдэх нь, АТГ тэдгээр хүмүүсийг “хэлмэгдүүлсэн”.  Хоёр дахь АТГ тэдгээр сэжигтнүүдээс авлига авсан.

 Хамгийн гол нь 40 их наядын гэх нүүрсний хулгайн хэргийн гол сэжигтнээр нэр цохогдсон Ц.Анандбазар, Ш.Раднаасэд, Б.Баттөмөр, Х.Баттулга, Х.Мандахбаяр, А.Адъяасүрэн нар өдгөө эрх чөлөөтэй явж байна.  Ганц нүүрсний хулгайн хэрэг ч биш өнгөрсөн гурван жил олон нийтийн дунд дуулиан тарьсан, хохирлынх нь хэмжээ хэдэн зуун тэрбумаас хэдэн их наядаар яригдсан, албан тушаалаа урвуулан ашигласан, авлига хулгай, луйврын гэх олон хэргийг шүүх шийдвэрлэхдээ “чоно цатгалан, хонь бүтэн” гэдэг л болгосон.

Хоржоонтой нь, авлигачид мөнгөтэйгөө, эрх мэдэл, дааль стандартайгаа үлдэж байгаа бол ард иргэд нь эрүүл мэнд, эд хөрөнгөөрөө хохироод хоцорч байна. Хэрэвзээ, 40 их наядын нүүрс авлигачдын халаасанд биш айл өрх бүрийн хаалгаар орсон бол малчид ядаж малдаа өвс, тэжээл авч өгөх мөнгөтэй байх байсан биз.

2.

Засгийн газраас зарласан таван “Ш” буюу шилэн ажиллагааны хүрээнд өнгөрсөн оны хавар Хөдөө аж ахуйн сангаас зээл аваад төлөөгүй компаниудын нэрсийг зарласан. Тус сангаас 770 аж ахуй нэгж, 5118 иргэн, 138 төрийн байгууллага, 66 төрийн бус байгууллага зээл авсан боловч төлөөгүй болохыг Цахим хөгжил харилцааны холбооны сайд Н.Учрал зарлаж байлаа.

Зээлээ буцаан төлөөгүй компаниудас болж тус санд 52.4 тэрбум төгрөгийн эрсдэл үүсчээ.  Одоогоор “Арованна” ХХК хамгийн их буюу  дөрвөн тэрбум 551 сая 165 мянган төгрөгийн зээл авсан ч буцаан төлөөгүй бол төрийн байгууллагаас Хил хамгаалах ерөнхий газар 666 сая 600 мянган төгрөгийн зээл авснаа төлөөгүй байна. Мөн Төв, Увс, Сэлэнгэ, Булган, Баянхонгор, Ховд, Хэнтий, Орхон, Өвөрхангай аймгийн Хүнс хөдөө аж ахуй, Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрууд авсан зээлээ төлөөгүй байгаа юм. Товчхондоо, төрийн санг төрийн өмчит үйлдвэр, компаниуд нь  “хоосолдог” жишээ цөөнгүй. Хөгжлийн банкны хамгийн найдваргүй хэрнээ том зээлдэгч нар нь Газрын тос боловсруулах үйлдвэр, ТОСК “МИАТ”, “Эрдэнэст Монгол”, Эрчим хүчний яам гэхчилэн байсан.

Тэрчлэн ХААДС-аас зээл аваад төлөөгүй компаниудын дийлэнх нь мөн л улстөрчдийн хамаарал бүхий хүмүүс. Хөдөө аж ахуйг дэмжинэ гэж зээл авсан "Арованна" компанийн ард УИХ-ын гишүүн Ш.Раднаасэд байгаа гэх хардлага ч хэвлэлийн гол мэдээ болж байлаа. “Батдэлгэр трейд" компанийн эзэн А.Баттөгс нь А.Сүхбатын төрсөн дүү. Төрийн сан, төсөв болгоныг хуу хамдаг “төмс” зардаг “алтны” ченж бий. Гэх мэтчилэн Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх мөнгө “нохойн зам”-аар ороогүй бол хэчнээн малчны амьдрал дэм, тус болох байсныг хэлэхэд хэцүү. Ямар ч байсан улс төрийн хулгайч чамаас чиний ирээдүй, мөрөөдөл, ажил, цалин, боловсрол, эрүүл мэнд, бүхий л боломжийг чинь хулгайлдаг. Хоржоонтой нь, тэднийг чи өөрөө сонгодог гэдгийг л битгий мартаарай.