Хаа холын Давост, Монголын тухай нэгэн яриа өрнөжээ. Жил болгоны өвөл Швейцарын Давос хотноо Дэлхийн эдийн засгийн чуулга уулзалт болдог. Энэ удаагийн чуулга уулзалтад 120 улс орон, бүс нутгийн засгийн газрын төлөөлөгч, бизнесийн салбарын манлайлагч, иргэний нийгмийнхэн гээл 2800 гаруй хүн оролцож байгааг дэлхийн хэвлэлүүд дамжуулсан.

Тэнд Л.Оюун-Эрдэнэ Франсуа Валериантай уулзжээ. Франсуа Валериан “Транспэрэнси Интернэшнл”-ийн ерөнхий захирал.

Л.Оюун-Эрдэнэ: Монгол Улсын Засгийн газар 2023 оныг “Авлигын эсрэг жил” болгон зарлаж, “Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр” баталж, авлигатай хийх тэмцлийг системийн түвшинд авч үзсэн учраас өмнөх жилүүдийнхээс илүү олон авлигын хэрэг илчлэгдсэн. Тиймээс 2023 оны Авлигын төсөөллийн индексээр Монгол Улсын авлигын үзүүлэлт хойш татагдах байх. Гэхдээ Засгийн газар авлигатай системийн, эрхзүйн түвшинд тэмцэж, авлигаас ангижирах зорилтоо тууштай хэрэгжүүлнэ.

Франсуа Валериан: Авлигын олон асуудлыг ил болгосон нь хэсэг хугацаанд тухайн улсынхаа нийгэмд бухимдал үүсгэж, үл ойлголцолд хүргэж болох ч авлигатай тэмцсэнээр эдийн засаг хүртээмжтэй болж байгааг иргэд, олон нийт ойлгож дэмжсэнээр ялах боломж нэмэгддэг. Тиймээс бид авлигатай тэмцэж байгаа Монгол шиг орныг цаашид ч дэмжсээр байх болно.

“Транспэрэнси Интернэшнл” байгууллагаас жил бүр дэлхийн улс орнуудын авлигын индексийг гаргадаг. Монгол Улс  өнгөрсөн онд 116 байрт орж зургаан байраар ухарсан. Гэхдээ цаашдаа энэ үзүүлэлт сайжрах нь гарцаагүй. Авлигын индекс ухарсан шалтгаан нь авлигын томоохон хэргүүдийг дэлбэлсэнтэй холбоотой. Монголын нууц ноёнтон гэгдэж асан “сахал” Д.Эрдэнэбилэг гэж ямар зүс царайтай хүн болохыг, тэрбээр өнгөрсөн 30 жил хууль, шүүх- улс төр-уул уул уурхайд хэрхэн эзэн суусныг  намтар түүхтэй нь бүгд мэддэг боллоо. Хөгжлийн банкийг хэн тоносон нь, нүүрсний экспортоос хэн хожиж, хэн хохирсон нь, боловсролын зээлээр хэний хүүхэд хаана сурсаннь бас л баригдсан. Мөнгө мөртэй гэдэг энэ. Өмнө нь БЗС-д даалбь стандарт үйлчилдэг, зөвхөн улстөрчид тэдний ах дүү, авгай хүүхэд хамрагддаг байв. Ц.Даваасүрэнгийн охин “эмийн сайн”-нд биш эцгийн албан тушаалаар БЗС-аас зээл авч АНУ-д сурсан байна. Атал жирийн иргэний хүүхдэд гадаадын битгий хэл дотоодын зээл олдох нь ховор. АНУ-д сурсан авлигачийн охин эзэмшсэн мэргэжил, сурсан номоороо ардын охиноос илүү байх нь гарцаагүй Тэд аав, ээжийнхээ албан тушаалаар гадаадад сурна, ирээд эцэг, эхийнхээ  нөмөр нөлөөгөөр төрд өндөр албан тушаал хашна. Эргээд эцэг, эхийнхээ адил хулгай, луйвар хийнэ.

Ийм байх ёстой юм шиг, эрх баригчдын хүүхэд зөвхөн эрх баригч болох ёстой юм шиг, ар өврийн хаалга, авлигаар ажлаа бүтээдэг нийгэмтэйгээ иргэд нь эвлэрчихсэн, эцэстээ цөөн, гэр бүл цөөхөн хүмүүсийн халаасанд улсаараа оржээ.

Үндсэндээ 30 жилийн хур гэмт хэрэгтэй тэмцэхэд хэцүү нь хэцүү, амаргүй нь амаргүй. Хур хогийг цэвэрлэхэд хугацаа ордогтой л адил. Нэг өдрийн, нэг жилийн цэвэрлэгээгээр бүгдийг цэвэрлэж чадахгүй. Шүүр хэрэгтэй, ачих машин, хүн хүч хэрэгтэй. Олуулаа хамтарвал хогоо хурдан цэвэрлэнэ, ганцаараа цэвэрлэвэл удна. Хур хогноос ямар үнэр гардаг билээ, яг тийм үнэр манай төр засгаас үнэртээд удаж байна. Тэр нь цэвэрлэх байгууламжаас, Улаанбаатарын утаанаас үнэртдэг. Өнөөдрийн осол, гай гамшгаас авлигын үнэр үнэртэж л байна.

-2021 онд шалгасан гэмт хэргийн улмаас улсад 1.2 их наяд төгрөгийн хохирол учирснаас мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад 96 тэрбум төгрөгийн хохирлыг нөхөн төлүүлж, 119 тэрбум төгрөгөөр үнэлэгдэх эд хөрөнгө болон бэлэн мөнгийг битүүмжлэн хамгаалсан байна.

-2022 онд шалгагдсан гэмт хэргийн улмаас 5их наяд төгрөгийн хохирол учирснаас мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад 2.3 их наядын хохирлыг нөхөн төлүүлж, 518 тэрбум төгрөгөөр үнэлэгдэх эд хөрөнгө болон бэлэн мөнгийг битүүмжилжээ.

-2023 онд шалгагдсан гэмт хэргийн улмаас 845 тэрбум төгрөгийн хохирол учирснаас мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад 238 тэрбум төгрөгийн хохирлыг нөхөн төлүүлж, үл хөдлөх, хөдлөх, байр, орон сууц, автомашин, тоног төхөөрөмж зэрэг 17 тэрбум төгрөгөөр үнэлэгдэх эд хөрөнгө болон бэлэн мөнгийг битүүмжилжээ.

Энэ бол АТГ-аас гаргасан статистик. Авлигын гэмт хэргийн улмаас улсад учруулсан хохирол нь хэдэн их наяд. Атал авлигачид нь хялбаршуулсан шугамаар хэргээ шийдүүлж, хэдхэн сая төгрөгөөр торгуулна. Жишээ нь, бусдаас их хэмжээний авлига авч байгаа газар дээрээ баригдсан “Багануур” ХК-ийн гүйцэтгэх захирал асан Э.Номинчулууныг шүүхээс 27 сая төгрөгөөр торгосон. “Эрдэнэс силвер ресурс”-ийн гүйцэтгэх захирал Т.Мөнхбаяр 1.3 тэрбумыг хахуульд аваад 27 сая төгрөгөөр торгуулаад өнгөрсөн. УИХ-ын гишүүн Д.Хаянхярваа, Б.Батзориг нарын авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгт шүүхээс мөн 40 сая төгрөгийн торгуулиар шийтгэсэн. Гэх мэтчилэн өнчин ишиг хулгайлсанд өгдөг ял, өчнөөн хөрөнгө мөнгө хулгайлсанд оноодог шийтгэл хоёр ондоо.  Өөрөөр хэлбэл, Монголын шүүх ядарсанд хатуу, задарсанд ээлтэй болж хувирсан. Үнэндээ гучин жилийн “бохир”-ын цэвэрлэгээнд хууль шүүхийн оролцоо маш чухал. Атал хууль, шүүх нь хулгайч-луйварчидтайгаа нэг тал болчихвол шударга ёсыг иргэд хаанаас хайх юм бэ?! Ийм учраас Л.Оюун-Эрдэнийн хийж буй авлигатай тэмцэх ажил авлигачдыг онох ёстой, айлгах ёстой юм.

Ж.ЭРХЭС