Монгол Улсад жилдээ 19.9 сая арьс шир бэлтгэгддэг ч боловсруулах үйлдвэрийн хүчин чадал нь хүрдэггүйгээс 9 сая нь хаягддаг. Энэ бол харамсмаар тоо баримт. Гэвч дахиад хэдэн жил малынхаа түүхий эдийг боловсруулж чадахгүйгээс хог дээр хаяхыг хэлэхэд бэрх байна. Учир нь, Улаанбаатар хот дахь арьс шир боловсруулах үйлдвэрүүдийг Эмээлт рүү нүүлгэн, аж үйлдвэрийн парк байгуулах  төрийн шийдвэр 2012 онд гарсан ч өнөөдрийг хүртэл ажил хэрэг болоогүй байгаа юм.

Уг нь Эмээлт эко аж үйлдвэрийн парк байгуулах Засгийн газрын тогтоолыг хэрэгжүүлэх зорилгоор нийслэлээс 2014 онд Улаанбаатар хотоос 25 км зайд орших 539 га газрыг Эмээлт-Аргалантад олгожээ.

Уг парк ашиглалтад орвол жилд 7 сая арьс шир боловсруулна. Мөн 22 мянган тонн ноос, 8000 тонн ноолуур боловсруулна.

Түүхий эдийг боловсруулахтай холбогдуулж, хоногт 20 мянган тонн бохирыг боловсруулах хүчин чадалтай цэвэрлэх байгууламж барина.

Мөн энэхүү том кластерыг дагаж 10 мянга орчим хүн ажлын байртай болох судалгаа гарчээ. Түүнчлэн Монголын суурь үйлдвэрлэлийн салбар болсон арьс, ширний үйлдвэрлэлд сэргэлт бий болж, экспортын нэр төрлийн бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ нэмэгдэх, уг үйлдвэрлэлийг дагаж цавуу, коллаген, гоо сайхан, савангийн үйлдвэрлэл хөгжих үндсэн суурь бий болно гэх судалгаа ч хийгдсэн байгаа юм.

Аж үйлдвэрийн парк байгуулахын ач холбогдол нь түүхий эдээ боловсруулж, нэмүү өртөг шингээн экспортлох боломжтойгоос гадна ажлын байрыг олноор бий болгодгоороо онцгой ач холбогдолтой.

Монголын арьс ширний холбооны гүйцэтгэх захирал Т.Баярсайханы тайлбараар бол Хан-Уул дүүрэгт байршиж буй арьс шир боловсруулах 20 гаруй үйлдвэр нь Эмээлт эко аж үйлдвэрийн парк төсөл ашиглалтад орохыг хүлээсээр 10 гаруй жил болжээ. Удахгүй нүүнэ гэсэн хүлээлтээр үйлдвэрээ ч өргөтгөж чаддаггүй байна.  Харин Эмээлт эко аж үйлдвэрийн парк төслийн тухайд ТЭЗҮ боловсруулагдаж байгаа гэдэг мэдээллийг Хүнс хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн дэд сайд М.Ганхүлэгийн зүгээс өгч буй. Ирэх хоёрдугаар сард багтаан ТЭЗҮ боловсруулагдаж дуусах юм байна.

Гэвч учир мэдэх хүмүүсийн ярьж буйгаар энэхүү төсөл дээр ТЭЗҮ-г шинэчлэх шаардлага үүссэн нэрийн дор төслийг гацаасаар иржээ.

Тодруулбал, 2012 онд анх 250 га талбайд Эмээлт аж үйлдвэрийн парк байгуулахаар болж, ТЭЗҮ боловсруулсан байна.  Дараа нь 2017 онд 160 га талбайтай байхаар дахин ТЭЗҮ боловсруулжээ.  Нийслэлээс парк байгуулах газрыг хангалттай олгоод байхад яагаад талбайн хэмжээг нь бууруулж, дахин ТЭЗҮ боловсруулсан нь тодорхойгүй. Хамгийн гол нь ТЭЗҮ шинэчлэх шаардлага гарах бүрийд төслийн ажил хойш татагдаж, хугацаа алдсаар ирснийг албаны хүн ч учирлаж байжээ.

Мөн төслийг хэрэгжүүлэх шийдвэр гарснаас хойш  10 жилийг зарцуулаад байгаа ч одоогоор тус паркийн хамгаалалтын бүсийн бүтээн байгуулалтыг л дуусгасан бол бизнес инкубатор, үйлдвэр сургалтын төвийн барилга угсралтын ажил ердөө 30 хувьтай аж.

УИХ-ын Үйлдвэржилтийн байнгын хорооны зарим гишүүний хэлж буйгаар уг төсөлтэй холбоотойгоор тус байнгын хороо 1,6 жилийн өмнө тодорхой үүрэг даалгаврыг Хүнс хөдөө аж ахуйн яаманд өгсөн ч өмнөхөөсөө огт урагшаа ахиагүй байгаад ч шүүмжлэлтэй хандаж байна.

Албаны хүний мэдээллээр уг төслийг хэрэгжүүлэхэд 734.5 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт шаардлагатай.

Ийм хэмжээний мөнгө нийслэлд ч, улсад ч байхгүй тул Дэлхийн банкнаас санхүүжилт татна. Гэвч Дэлхийн банк эхний ээлжинд 100 сая ам.доллар олгох боломжтой гэдгээ илэрхийлжээ. Уг хөрөнгөөр аж үйлдвэрийн паркт шаардлагатай дэд бүтцүүдийг бүгдийг байгуулах боломжгүй.

Учир нь,  Эмээлт эко аж үйлдвэрийн парк нь хөнгөн үйлдвэрлэл, худалдааны төв, газар тариалан, тээвэр логистик, агуулахын аж ахуй, бизнес инкубатор, үйлдвэр сургалтын төв, ойн аж ахуй гэсэн олон чиглэлийг хамарч байгуулагдах юм.

Засгийн газар арьс шир боловсруулах дөрвөн том төсөл хэрэгжүүлэх зорилт тавьсан ч 10 гаруй жилийн өмнө шийдвэр нь гарсан Эмээлт эко аж үйлдвэрийн парк төслөөс эхлээд Ховд, Дорнод, Дархан-Уул аймгуудад байгуулахаар төлөвлөсөн арьс шир боловсруулах үйлдвэрүүдээс нэг нь ч ашиглалтад ороогүй байгаа юм. Харин ч ТЭЗҮ боловсруулах нэрийн дор ажил нь гацаж, мөнгө цацсаар өнөөдрийг хүрсэн дүр зураг угтаад байна.

Г.ХОРОЛ