Нэгдсэн үндэсний байгууллага (НҮБ)-ын шинжээч Маргарет Саттертвэйт Монголд ажиллаж, хууль зүйн салбарын хараат бус байдалд үнэлгээ хийжээ. Олон улсын шүүгч, хуульчдын хараат бус байдлын асуудал эрхэлсэн тусгай илтгэгч тэрбээр өнгөрсөн ес хоногийн турш Монголын шүүх, прокурорын газруудад ажиллаж, албан тушаалтнуудтай уулзсан байна. Нийслэлийн Чингэлтэй, Сүхбаатар, Багануур дүүрэг, Сэлэнгэ, Сүхбаатар шүүх, прокурорын газарт ажилласан гэдгээ тайлаглав. Улмаар Монгол Улсын шүүхийн хараат бус  байдал, хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааг чөлөөтэй эрхлэхтэй холбоотой урьдчилсан дүгнэлт, зөвлөмжөө танцуулсан юм. Түүний зөвлөмжийг тоймлон хүргэе.

Тусгай илтгэгч Маргарет Саттертвэйт зөвлөмждөө, “УИХ-аар хэлэлцэж буй 24 цагийн үйл ажиллагаатай шүүх байгуулах хуулийн төслийг сайшаасан байна. Жижүүрийн шүүх байгуулах энэхүү санаачлага нь шүүхийн шийдвэргүй, дур зоргоор баривчлах эрсдэлийг бууруулахад тус болно. Эрүүгийн хуулийн өөрчлөлтийн хүрээнд шударгаар шүүлгэхийн баталгаа болох сэжигтнийг цаг тухайд нь ямар нэгэн саадгүй өмгөөллийн үйлчилгээ авах боломжоор хангах гэж байна. Би энэхүү хуулийн төслийг уншихыг тэсэн ядан хүлээж байна. Эдгээр шинэчлэл нь зөв, чухал ахиц дэвшил юм. Ирэх 2024 оны зургадугаар сард энэ асуудлын хүрээнд эцсийн тайлан, зөвлөмжөө танилцуулна” гэв.

ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙН ШҮҮХ ДЭХ ТОМИЛГООНЫ ОРОЛЦОО ХЭТЭРХИЙ ӨРГӨН ЦАР ХҮРЭЭТЭЙ БАЙНА

Мөн тэрбээр шүүхийн хараат бус байдлаар өгсөн зөвлөмждөө “Шүүгчийг тодорхой, бодитой, мэргэжлийн ур чадварт суурилсан шалгуураар томилох нь зүйтэй. Монгол Улсад шүүгчийн сонгон шалгаруулалтыг Шүүхийн ерөнхий зөвлөл (ШЕЗ) зохион байгуулдаг. Шүүхийн тухай хуулийн 36 дугаар зүйл, Үндсэн хуулийн 51 дүгээр 2 дахь хэсэгт, ШЕЗ-өөс Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн барьсан шүүгчийг томилох саналыг буцаах бүрэн эрх нь хэтэрхий өргөн цар хүрээтэй байгааг онцлон тэмдэглэж байна. Ерөнхийлөгчийн энэхүү бүрэн эрх нь эрх мэдлийн хуваарилалтын хараат бус байдалд нөлөөлөх, эсвэл шүүгчийг томилох зам саад учруулах эрсдэлтэй байна. 2013, 2017, 2019 онд шүүгчдийг огцруулсан хэд хэдэн тохиолдол гарсан ч эргүүлэн томилоогүй байна. Эдгээр мэдээлэл миний сэтгэлийг ихээхэн эмзэглүүлж байгаа бөгөөд цаашид нягтлан судлах болно. Шүүгчдийг шударга шүүхээр шүүлгүүлэх эрхээр хангах ёстой гэдгийг миний бие онцлон тэмдэглэж байна. Түүнчлэн шүүгчид давж заалдах шатны журмаар зохих ёсоор залруулж болох аливаа алдаа мадгийн улмаас салхилгын хүлээх ёсгүй. Шүүгчийн эрх мэдлийнхээ хүрээнд гаргасан шийдвэрийг дээд шатны шүүхээр хянуулах боломжтой” гэлээ. Мөн төрийн өндөр албан тушаалтнуудын зүгээс хуульчид руу дайралт ирдэг гэдгийг сонсоод эмзэглэж буйгаа илэрхийллээ.

Тус илтгэгч Маргарет Саттертвэй энэ үеэр шүүхийн байр, шүүх хуралдааны танхим, санхүүжилтын асуудал хангалтгүй байгааг онцолсон. Тухайлбал, шүүх танхим хангалтгүй байгаа нь онц ноцтой гэмт хэргийн гэрч, хохирогч гэмт хэрэгтэнтэй нэг дор суух болж буйг шүүмжлэв.

ЕРӨНХИЙ ПРОКУРОРЫГ НЭГ СУБЪЕКТЭЭС ТОМИЛОХ НЬ БУРУУ

НҮБ-ын тусгай илтгэгчийн зүгээс Улсын ерөнхий прокурорыг томилох үйл явцаа шинэчлэхийг Монгол Улсын эрх баригчдад зөвлөв. Өөрөөр хэлбэл, прокурорын байгууллагын хараат бус, бие даасан байдлыг хангахын тулд хуулийн өөрчлөлт зайлшгүй шаардлагатай аж. Улмаар ШЕЗ-тэй адил прокуроруудын томилгоо, сахилга бат, албан тушаалаас чөлөөлөх асуудалд хяналт тавьж ажилладаг эрх мэдэл бүхий бие даасан, прокурорын байгууллагатай болохыг зөвлөв. Үүнд прокуроруудын цалин, хангамж ч хамаатай гэлээ.