Ойрхи Дорнодын өмнөх дайнууд шиг, Израиль, Хамасын хоорондох зөрчилдөөн нь дэлхийн эдийн засгийг царцаах, цаашлаад олон улсыг татах юм бол уналтад оруулж магадгүй нь. Хамас бүлэглэлийн дайралт болон  Газын зурваст хийж буй Израилийн агаарын цохилтын улмаас амь үрэгдэгсдийн тоо хэдэн мянгад хүрээд байна. Үүний зэрэгцээ Ливан, Сири дэх Хамасыг дэмждэг зэвсэгт бүлэглэлүүд тулалдаанд нэгдэх вий гэсэн болгоомжлол байна.

Хэт хурцадмал байдал нь Израиль, АНУ болон Европын холбооноос террорист бүлэглэл гэж тодорхойлсон Хамаст зэвсэг, мөнгө нийлүүлдэг Ирантай шууд зөрчил үүсгэж болзошгүй юм. Энэ нөхцөлд нефтийн үнэ нэг баррель нь 150 ам.долларт хүрч, дэлхийн эдийн засгийн өсөлт 1.7 хувь хүртэл буурч магадгүй гэж "Bloomberg Economics" тооцоолж байна.

Мэдээжийн хэрэг, 14 хоногийн өмнө болсон хүн төрөлхтний эмгэнэлт явдлын дараа иймэрхүү хоёрдогч үр нөлөө нь анхаарал татахуйц биш юм. Хоёр талын амь үрэгдэгсдийн дийлэнх нь энгийн иргэд байна. Газын зурваст олон арван израильчуудыг барьцаалсан байна. Пуужингууд болон ойртож буй газрын дайралт нь аврах замгүй бүс нутагт баригдсан палестинчуудын амь насанд заналхийлж байна.

Ойрхи Дорнод дахь мөргөлдөөн нь дэлхий даяар чичиргээ үүсгэж болзошгүй. Учир нь тус бүс нутаг нь эрчим хүчний чухал нийлүүлэгч, усан онгоцны гол гарц юм. 1973 оны Араб-Израилийн дайн нь газрын тосны хориг, аж үйлдвэрийн эдийн засагт олон жилийн зогсонги байдалд хүргэсэн нь хамгийн тод жишээ юм.

Өнөөгийн дэлхийн эдийн засаг эмзэг харагдаж байна. ОХУ-аас өнгөрсөн жил Украинд түрэмгийлсний улмаас даамжирсан инфляцийн хямралаас дэлхий нийт одоо ч сэргэж чадаагүй байна. Эрчим хүч үйлдвэрлэдэг бүс нутагт дахин нэг дайн инфляцийг сэргээж магадгүй юм. Энэ нь Арабын ертөнцөд дахин эмх замбараагүй байдал үүсгэхээс эхлээд ирэх онд болох АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль хүртэл өргөн хүрээтэй үр дагаварт хүргэж болзошгүй юм.

Эдгээр бүх боломжит үр нөлөө нь ирэх долоо хоног, саруудад дайн хэрхэн өрнөхөөс хамаарна. "Bloomberg Economics" нь дэлхийн эдийн засгийн өсөлт болон инфляцид үзүүлэх нөлөөллийг гурван хувилбараар судалжээ.

Эхний ээлжинд дайсагналцах үйл явц гол төлөв Газын зурвас болон Израильд хязгаарлагдсан хэвээр байна. Хоёрдугаарт, мөргөлдөөн нь Тегераны дэмжлэгтэй хүчирхэг зэвсэгт хүчнийг байрлуулсан Ливан, Сири зэрэг хөрш зэргэлдээ орнуудад хүрч, үндсэндээ Израиль, Ираны хоорондох прокси дайн болж хувирах. Гурав дахь нь бүс нутгийн хоёр дайсны хооронд шууд цэргийн дайсагналцлыг нэмэгдүүлэх гэж тооцож үзсэн байна. Эдгээр бүх тохиолдолд үр дүн нь ижил байна. Тодруулбал, газрын тос илүү үнэтэй, инфляци өндөр, өсөлт удааширна.  Мөргөлдөөн хэдий чинээ өргөн тархах тусам түүний нөлөөлөл бүс нутаг гэхээсээ илүү даяарчлагдах болно.

Хувилбар 1: Зөрчилдөөн Газад хязгаарлагдана

Хамас бүлэглэл 2014 онд  гурван израиль иргэнийг барьцаалж, хөнөөсөн нь Газын зурваст 2000 гаруй хүний ​​амийг авч одсон мөргөлдөөнийг өдөөсөн. Тэмцэл Палестины нутаг дэвсгэрээс цааш тархаагүй бөгөөд газрын тосны үнэ болон дэлхийн эдийн засагт үзүүлэх нөлөө нь дарагдмал байв. Харин өнөөгийн зөрчилд амь үрэгдэгсдийн тоо хэдийнэ үүнээс давсан бөгөөд Ираны нефтийн эсрэг тавьсан АНУ-ын хоригийг оролцуулан тооцвол дэлхийн эдийн засагт үзүүлэх нөлөө нь илүү хүчтэй байх болно.

Хоригдлуудыг солилцож, царцаасан хөрөнгийг нь суллах зэргээр Иран АНУ-ын харилцаагаа сэргэх дохио гарсан тул Тегеран энэ жил газрын тосны олборлолтоо өдөрт 700,000 баррелиар нэмэгдүүлсэн. Хэрэв  АНУ-ын шахалт дор энэ нийлүүлэлт тасалдвал нефтийн үнэ 3-4 ам.доллараар өснө гэж "Bloomberg Economics" тооцоолжээ.

Энэ хувилбарын дагуу дэлхийн эдийн засагт үзүүлэх нөлөөлөл хамгийн бага байх болно. Ялангуяа Саудын Араб, Эмиратын нөөц хүчин чадлаа ашиглан Ираны нийлүүлэлтийн алдагдлыг нөхөх юм боломжтой.

Хувилбар 2: Төлөөлөгчийн дайн

Хэрэв зөрчил тархвал яах вэ? Ливан дахь Ираны дэмжлэгтэй улс төрийн нам, зэвсэгт хүчин болох Хизболла аль хэдийн хил дээр Израилийн цэргүүдтэй гал солилцсон гэж мэдээлж байна. Хэрэв мөргөлдөөн Иран зэвсэгт бүлэглэлүүдийг дэмждэг Ливан, Сирид тархвал энэ нь Иран, Израилийн хоорондох дайн болж хувирах бөгөөд эдийн засгийн зардал нэмэгдэх болно.

Эдгээр хурцадмал байдал нь Израиль, Ираны хооронд шууд мөргөлдөөн гарах магадлалыг нэмэгдүүлж, газрын тосны үнийг өсгөх магадлалтай. 2006 оны богинохон боловч олон хүний аминд хүрсэн Израиль-Хезболлагийн дайны үеэр түүхий нефтийн үнэ баррель нь 5 ам.доллараар өссөн. Хязгаарлагдмал дайны хувилбарын цочролоос гадна өнөөдрийн ижил төстэй алхам нь үнийг 10 хувиар өсгөж, ойролцоогоор 94 ам.долларт хүргэх болно.

Өргөн хүрээний бүс нутагт хурцадмал байдал ч нэмэгдэж магадгүй юм. Египет, Ливан, Тунис бүгд эдийн засаг, улс төрийн зогсонги байдалд автсан. Израилийн армийн Хамасын эсрэг цохилт, дайралт нь олон оронд хэдийнэ эсэргүүцлийг өдөөсөн. Арабын гудамжинд Израилийн эсрэг жагсаалаас засгийн газрын эсрэг эмх замбараагүй байдал хүрэхэд  ойрхон байна.  2010-аад оны эхээр засгийн газруудыг унагасан Арабын хавар эсэргүүцлийн жагсаалын  давалгаа дахин үүсэх боломжтой.

Энэ нь ирэх онд дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийг 0.3 пунктээр бууруулж, 300 орчим тэрбум ам.долларын алдагдалд хүргэж, хурдыг 2.4 хувь хүртэл удаашруулна. 2020 оны Ковидийн хямрал болон 2009 оны дэлхий даяарх уналтаас бусад тохиолдолд энэ нь сүүлийн гучин жилийн хамгийн сул өсөлт байх болно.

Хувилбар 3: Иран-Израилийн дайн

Иран, Израилийн хооронд шууд мөргөлдөөн гарах магадлал бага боловч аюултай хувилбар юм. Энэ нь дэлхийн эдийн засгийн хямралын өдөөлт болж болзошгүй гэж шинжээчид болгоомжилж буй. Нефтийн үнэ огцом өсч, эрсдэлтэй хөрөнгийн бууралт нь өсөлтөд ихээхэн цохилт болж, инфляцийг нэг шат ахиулна.

Израиль нь удаан хугацааны турш Ираны цөмийн амбицыг оршин тогтнох аюул гэж  үзэж ирсэн. Тегеран Оростой цэргийн эвсэл байгуулж, Саудын Арабтай дипломат харилцаагаа сэргээж, АНУ-тай харилцаагаа жигдрүүлэх гэсэн алхмууд нь Израилийг эвгүй байдалд оруулжээ.

АНУ бол Израилийн ойрын холбоотон бөгөөд Хятад, Орос хоёр Ирантай харилцаагаа гүнзгийрүүлсээр ирсэн.  Хятад, Орос нь мөргөлдөөнийг ашиглан олон улсын анхаарал, цэргийн нөөцөө дэлхийн бусад хэсгээс өөр тийш нь чиглүүлэх вий гэсэн болгоомжлолтой байгаагаа Барууны албаныхан илэрхийлжээ.

Дэлхийн нефтийн нийлүүлэлтийн тавны нэг орчим нь Персийн булангийн бүс нутгаас ирдэг тул үнэ огцом өсөх болно. 2019 онд Саудын Арабын нефтийн нийлүүлэлтийн бараг тал хувийг офлайнаар авч байсан Ираныг дэмжигч зэвсэгт этгээдүүд Aramco-ын байгууламжид дахин цохилт өгсөн нь эргэлзээгүй.

1973 онд Арабын орнууд АНУ-ын дайнд Израилийг дэмжсэний хариуд хориг тавьж байсан шиг түүхий нефтийн үнэ дөрөв дахин өсөхгүй байж магадгүй юм. Гэвч Израиль, Иран хоёр бие бие рүүгээ пуужин харваж эхэлбэл бол нефтийн үнэ өсөх магадлалтай. Тухайлбал, баррель газрын тосны үнэ 150 доллар болж магадгүй юм.

Эдгээр тоонуудыг оруулан тооцвол "Bloomberg Economics"-ийн загвар нь дэлхийн өсөлт нэг хувиар буурч, 2024 он гэхэд 1.7 хувь болж унана гэж таамаглаж байна. Дэлхийн эдийн засгийн хямралыг тодорхойлоход хэцүү байдаг.

Нефтийн ийм том цочрол нь үнийг бууруулах гэсэн дэлхий даяарх хүчин чармайлтыг үгүйсгэж, ирэх онд дэлхийн инфляцийг 6.7 хувьд үлдээнэ.

ЭХ СУРВАЛЖ: BLOOMBERGф