Тойм: Допингт бүдэрсэн тамирчдаа буруутгахаас өмнө засаглалаа солих нь чухал

Ньюс агентлаг энэ долоо хоногийн онцлох ярилцлагуудаа тоймлон хүргэж байна.

Монголбанкны Ерөнхий эдийн засагч Д.Ган-Очиртой ярилцлаа.

-Төсөв, мөнгөний бодлого уялдаж чадахгүй байгаад олон нийт шүүмжлэлтэй ханддаг. Таны харж байгаагаар энэ хоёр бодлого одоо уялдаж байна уу?

-Энэ нь эдийн засгийн шинжлэх ухаанд, тэр дотроо макро эдийн засгийн бодлогуудын үр дүнг сайжруулах хүрээнд гарч ирдэг гол асуудлуудын нэг л дээ. Зөвхөн Монгол Улсын, манай эдийн засагчдын ярьж байгаа асуудал биш. Дэлхий нийтээрээ энэ асуудлыг ярьж байна. Энэ чиглэлээр манайд хийгдсэн судалгаа шинжилгээний үр дүнгүүд бол бий. Эцсийн зорилго нь монголын макро эдийн засаг, санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах, улмаар иргэн бүрийн амьдралын чанарыг хангахын төлөө монгол төрийн бодлого явах ёстой. Энэ үүднээс аваад үзвэл төсөв, мөнгөний бодлого уялдах, оновчтой хослолын төлөө байх ёстой. Судалгааны үр дүнг аваад үзвэл үнийн өсөлт нам дор түвшинд, эдийн засаг, санхүүгийн салбар тогтвортой байж, бизнесийн орчин сайжирч, улмаар олон ажлын байр бий болгож, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, тогтвортой өсөлтийг хангахын тулд энэ хоёр бодлого тус тусдаа хэрэгжих бус, харин зорилгынхоо төлөө нийцтэй байх нь илүү үр дүнтэй байдаг. Өөрөөр хэлбэл, урдаа тавьж буй нэгдсэн зорилгодоо энэ хоёр бодлого нийцтэй байдлаар чиглэж явах ёстой.

Өнөөдөр эдийн засагчид, судлаачдын шүүмжлээд байгаа асуудал бол төсвийн бодлого нь сонгуулийн мөчлөг, эдийн засгийн мөчлөг дагасан шинжтэйгээр явж байгааг хэлж байгаа. Энэ нь инфляцийг бууруулахад чиглэж буй мөнгөний бодлогын үр нөлөөг сулруулах, мөнгөний бодлого богино хугацаандаа эргэн зөөлөн төлөвт шилжих орон зайг хязгаарлах, улмаар хувийн секторын зээл, хөрөнгө оруулалтад сөргөөр нөлөөлж байна.

Ийм төсвийн тэлэлт даамжрах нь эдийн засгийн дараагийн хүндрэлд хурдан хүргэх, эдийн засгийн дархлааг сулруулах эрсдэлтэй байдаг. “Манжин” гээд орос ардын үлгэр бий. Түүний гол сургамжтай адилаар бодлогууд нь инфляцийг бууруулах, тогтвортой өсөлтийг хангах, хувийн секторыг дэмжих зээрг үндсэн зорилгынхоо төлөө л хамтарвал илүү үр дүнд хүрнэ. Дан дангаараа асуудлыг шийдэхэд хүч мөхөсдөнө эсвэл илүү өндөр эдийн засгийн зардал, хохирол гаргана гэсэн үг. Манай орны хувьд эдгээр бодлогыг уялдааг улс төрөөс ангид, мэргэжлийн түвшинд хангадаг болох институци, зохион байгуулалт, чадавхи, эрх зүйн хамгаалалтыг бүрдүүлэх шаардлага бол бий.

"ТӨСВИЙН РЕФОРМЫГ ЖИНХЭНЭ УТГААР НЬ ЗӨВ ХИЙХ, МӨРДҮҮЛЭХ ШААРДЛАГАТАЙ БАЙНА"

-Нэг ёсондоо өнөөдөр төсөв, мөнгөний бодлогын уялдаа холбоог хангаж ажиллаж чадахгүй байгаа гэдэгтэй санал нийлж байна гэж ойлгож болох уу?

-Шууд болж байна, болохгүй байна гэхээсээ илүүтэй, амьдрал дээр гарч байгаа үр дагаврууд нь илүү сайжруулах, асуудалд илүү мэргэжлийн түвшинд, өнөө маргаашаас илүүтэй дунд хугацааны тогтвортой байдал чиглэсэн байдлаар хандах хэрэгцээ, шаардлага өндөр байгааг илтгэж байна. Бодлогын боловсруулалт, уялдааг хангахад шаардлагатай засаглал, институцийн реформ, сайжруулалт зайлшгүй шаардлагатай гэдэгтэй санал нэг байгаа. Төсвийн сахилга бат, удирдлага, институцит анхаарах ёстой хамгийн том асуудлуудын нэг өөрөө болж байна.

Төсвийн реформыг жинхэнэ утгаар нь зөв хийх, мөрдүүлэх хэрэгцээ байсаар байна. Сонгууль, популизм, эрдэс бүтээгдэхүүний зах зээлийн мөчлөгөөс ангид төрийн төлөвлөлт, төсөвлөлт рүү орох засаглал, институцийг бид бүрдүүлэх учиртай.

Үргэлжлэлийг энд дарж уншина уу.

"ТЕХНИКГҮЙГЭЭР ФИТНЕС ХИЙСНЭЭС ГЭМТЭЖ, МЭС ЗАСАЛД ОРЖ БАЙНА"

Сүүлийн жилүүдэд хүмүүс фитнес, спиннинг, ууланд алхалтаар тогтмол хичээллэж буй. Гэсэн ч үүнийг дагаад эрүүл мэндээрээ хохирох эрсдэл их үүсч байгаа аж. Тухайлбал, мэргэжлийн арга техникгүй, багш дасгалжуулагчгүй, дур мэдэн уулнаас том алхалж буух зэргээс үүдэлтэй спортын гэмтэл ихэссэн байна. Тиймээс энэ талаар Гэмтэл согог судлалын үндэсний төвийн салбар эмнэлгийн Спортын гэмтлийн төвийн их эмч С.Батсүхээс тодрууллаа.

-Гэмтэл согог судлалын үндэсний төвийн ачаалал ихийг мэдэхгүй хүн цөөн байх. Тэгвэл салбар эмнэлэг нээснээр, мөн тусгайлсан тасгуудыг гаргаж өгснөөр ямар давуу талтай байна вэ?

-Ачааллын хажуугаар хаягддаг олон зүйл бий. Тэдний нэг нь спортын гэмтэл. Бид орхигдоод байгаа бүх л зүйлээ төв болон салбар эмнэлэгтээ гаргахыг хичээдэг. Энэ удаа салбар эмнэлэгт маань "Спортын төв" нээгдэж байна. Энэ төв нь мэс засал, ослын өмнөх болон дараах нөхөн сэргээх эмчилгээг хийж, тамирчин эргээд талбай дээрээ итгэл төгс гарах боломжийг хангаж өгдөг. Ингэснээр спортын бүх төрлийн гэмтэлд хүрч үйлчлэх хүртээмжийг сайжруулж байгаагаас гадна хэвтэн эмчлүүлэх, ирэх урсгалыг хүртэл нэмж өгч байна.

Спортын гэмтлийг авч үзвэл ихэвчлэн гэмтлийн шалтгаанаар үүсдэг. Сүүлийн үеийн судалгаанаас харахад мэс засалд орж байгаа хүмүүсийн ихэнх нь өвдөг, шагай, тохой, үе болон мөрний үеийн гэмтэлтэй байна.

Тусгай тасаг буюу төвийг гаргаснаар энэ төрлийн гэмтлээр эмнэлэгт хандаж байгаа хүмүүст түргэн шуурхай үйлчилгээ үзүүлэхээс гадна яаралтай хагалгаанд оруулах, хэвтэн эмчлэх боломж бүрдсэн.

-Тамирчдаас гадна иргэд фитнесээр хичээллэх, ууланд алхахдаа бэртэх, зайлшгүй хагалгаанд орох шаардлага үүсч байна гэв үү?

-Тийм. Спортоор хичээллэж байгаад бэртсэн хүмүүс орж ирдэг. Спорт бүр өөрийн гэсэн техниктэй. Спиннингийн дугуй жийх, ууланд алхахдаа ч аюулгүй байдлаа хангаж сэрэмжтэй байх ёстой. Гэтэл хүмүүсийн болгоомжгүй байдлаас болж спортын техникийн алдаа гаргаж гэмтэж орж ирэх нь ихэссэн. Энэ тохиолдолд эхний ээлжид нарийн шинжилгээ, бусад үзлэгээ хийж мэс засалд орох уу, нөхөн сэргээх хөдөлгөөн заслын эмчилгээндээ явах уу гэдэг тодорхой болдог.

Ууланд алхах хүртэл учиртай. Манайхны нэг буруу ойлголт байдаг. Миний яс хугараагүй, хөл дээрээ явж л байгаа юм чинь гайгүй байх гэж асуудалд уужуу ханддаг.

Тэрнээс болоод эргээд гарах хүндрэл өсдөг. Энэ нь юу гэсэн үг вэ? гэхээр тодорхой нэг бүтцийг шинэ дээр нь эмчлэх арга нэг өөр, архагшсан хойно нь эмчлэх арга тусдаа бий. Тэгэхээр цаг хугацаа алдсанаас болоод зарим нэг хадгалж авч үлдэж бүтцүүд алдагдах тохиолдол байдаг. Хугацаа алдаж байна гэдэг сэргээх боломжтой бүтцийг үхүүлж байгаа юм.

Хүмүүс дасгал хөдөлгөөн хийхдээ буруу техникээр хүнд жинг сонгож хийдэг нь алдаа.

Энэ нь булчингийн урагдал, сулралыг ихээр бий болгодог. Бүрэн эдгэх хугацаа удаан учир эргээд спортоор хичээллэх хугацаа нь л хойшлоно гэсэн үг.

Хайнга хандсанаас болж хүн насан туршдаа зовиуртай амьдрах, өвдөлттэй явах, дахин ямар нэгэн спортоор хичээллэж чадахгүй болж амьдралын идэвх буурна.

Үргэлжлэлийг энд дарж уншина уу.

"МОНГОЛД 7 ДАВХРААС ДЭЭШ БАРИЛГА НУРААХ ТУРШЛАГАТАЙ КОМПАНИ БАЙДАГГҮЙ"

Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албаны Хотын инженерийн байгууламжийн хэлтсийн дарга М.Балдандоржоос үерийн улмаас хохирсон айл өрх, аж ахуйн нэгжийн талаар тодрууллаа.

-"Үерийн сургамж, шийдэл" хэлэлцүүлэгт олон улсын байгууллагын төлөөллүүд оролцож байна. Энэ зун болсон үерийн улмаас хэр хохирол учирсан бэ. Ямар сургамж, шийдэл авсан бэ?

-Та бүхэн мэдэж байгаа. Энэ зун амаргүй болж, үерийн эрсдэлийн нөхцөл байдалтай тулгарсан. Бид хүн хүч, тогтолцоо, хууль эрх зүйн хувьд гамшгийн хор уршгийг ингэж арилгаж, барагдуулна, эдийн засгийн хөшүүргээр шийднэ гэдэгт бэлэн байгаагүй. Бид Дэлхийн банк, ЖАЙКА, КОЙКА, Нидерландын засгийн газрын төлөөллүүдтэй харилцан санал солилцож, асуудлаа ярилцаж байна. Энэ зун болсон үертэй холбоотойгоор айл өрх, аж ахуйн нэгжийн хохирлыг барагдуулаагүй. Баянзүрх дүүргийн айл өрхүүдэд тодорхой хэмжээний арга хэмжээ авсан. Үндсэн санхүүжилтийн эх үүсвэр нь шийдэгдээгүй байгаа.

Урьдчилсан байдлаар 35 тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан. Аль хэлбэрээр, ямар үнэлэмжээр хохирлын үнэлгээг хийх вэ гэдэг эцсийн шийдвэр байхгүй.

Ажлын хэсэг гараад ажиллаж байсан. Цаашдаа төлөвлөгөө гаргаж, иргэний хохирлыг хэрхэн барагдуулж, ямар эрх зүйгээр зохицуулах вэ, Гамшгийн тухай хуульд сан байгуулах тухай тусгаж, ямар үндэслэлээр санхүүжилт өгөх вэ гэдэг хууль эрх зүйн орчноо тодорхой болгох шаардлагатай байна.

-Үерийн далан хааж барьсан томоохон аж ахуйн нэгжийн барилгыг заавал гадаадын компаниар буулгаж, нураана гэсэн. Яагаад заавал гадаадын компани гэж?

-Энэ ажлыг хариуцсан ажлын хэсэг нийслэлд гарсан. Хотын дарга асан Д.Сумъяабазар энэ ажлыг эхлүүлж, одоогийн хотын дарга Х.Нямбаатар ажлаа үргэлжлүүлж, арга хэмжээ авч байна. Хууль эрх зүйн хувьд өөрчлөлт хийж, зөрчлөө арилгаж, хариуцлага тооцдог болгоё гэдэг асуудлыг ярьж байгаа.

Гадаадын компани гэдэг нь Монголд 5-7 давхар барилгаас дээш өндөр барилгыг нураах туршлагатай компани байдаггүй юм билээ.

Гэтэл Авлига хороолол 25 давхар барилга учраас мэргэжлийн туршлагатай аж ахуйн нэгжтэй хамтарч ажиллах нь зөв байх гэдэг шийдэлд хүрсэн. Аль улсын компани байх талаар хэлж мэдэхгүй байна. Тусдаа ажлын хэсэг ажиллаж байгаа.

-Үерээс болсон гамшгийг сэргээн засах талаар ямар ажил хийв. Үнэнийг хэлэхэд ирэх зун үер нүүрлэлээ гэхэд эрсдэлийг нь арилгаж чадсан уу?

-Нийслэлээс тодорхой далан сувгийн цэвэрлэгээ, төлөвлөгөөт ажлуудаа хийгээд явж байна. Бид нэн яаралтай хэрэгжүүлэх ажлуудыг үе шаттайгаар олон улсын байгууллагуудад хандсан. Бид хүн хүч, тоног төхөөрөмжийн хувьд чадавхжуулж, сайжруулах хэрэгтэй байна. Хөрөнгө оруулалт, өртөг зардлын хувьд үерийн хамгаалалт тусгай ангиллын барилга байгууламжид орж, өндөр зардлаар хийдэг.

Жишээлбэл, Нарны гүүрээс Арслантай гүүр хооронд Сэлбэ сэргэлтийн хүрээнд үерийн далан барьж байгуулахаар 2024 оны хавраас ажлыг хийхээр тооцоо судалгааг хийж байна.

Хэрэв иж бүрнээр нь шийднэ гэхэд олон улсын судлаачдын дүнгээр 2023-2025 онд нийт 872 тэрбум төгрөг шаардлагатай гэсэн. Ийм төсөв батлах боломжгүй. Тиймээс олон улсын байгууллагаас дэмжлэг хүсч, санал тавьж байгаа юм.

-Эрсдэл бодитоор буураагүй юм байна, тийм үү. Яриад байгаа бүхнээ тэгээд хэзээ ажил хэрэг болгох юм бэ?

-Арслантай гүүрээс "S outlets" дэлгүүр хүртэлх далангийн ажлыг ирэх хавар эхлүүлнэ. Тэгэхээр цаашид ийм зөрчилтэй байршлуудад санхүүжилтын дэмжлэг авах шаардлагатай байгаа юм. Шар усны үерээс өмнө энэ ажлуудыг зохион байгуулна. Зөрчлийн тухай хууль, Газрын тухай багц хуулиудад өөрчлөлт орж байна.

Бид шийдэгдэхгүй байгаа асуудлуудыг холбогдох хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр шийдэхээр ажиллаж байна. Үерийн далан барих ажлыг хийхэд газар чөлөөлөлтийн ажил дээр гацдаг. Нэг цэг дээрх барилга угсралтын ажлыг хийхэд найм, есөн жил болж байх жишээтэй.

Үргэлжлэлийг энд дарж уншина уу.

"ДОПИНГТ БҮДЭРСЭН ТАМИРЧДАА БУРУУТГАХААС ӨМНӨ ЗАСАГЛАЛАА СОЛИХ НЬ ЧУХАЛ"

Олон улсын буудлагын холбооны эмнэлэг, допингийн эсрэг хорооны гишүүн Н.Цогтсайхантай ярилцлаа.

-ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалан үндэсний бөхөөс допингийн шинжилгээ авах эсэх талаар ард түмнээс асууна гэсэн. Гэтэл үндэсний бөхийг бид үндэсний спорт гээд хуулиндаа заачихсан байдаг. Олон улсын дүрэм, журамд энэ талаар юу гэж тусгасан байдаг юм бэ?

-Яг энэ асуултанд хариулахаас өмнө допингийн эсрэг дүрэм журам Монголд болон олон улсад ямар байдаг вэ гэдгийг ганцхан үгээр хэлье. Допингтой тэмцэх тоглоомын дүрэм маш тодорхой. Энэ дүрмийг дэлхийн допингийн эсрэг дүрэм гэдэг. Дотроо заавал биелүүлэх найман стандарттай бичиг баримт. Мөн спорт дахь допингийн эсрэг Юнескогийн конвенц, Копенгагены тунхаглал гэсэн Засгийн газар хоорондын хоёр том бичиг баримт бий. Манайх Копенгагены тунхаглалд 2005 онд, Юнескогийн конвенцид 2007 онд нэгдэж Монгол Улс Засгийн газрын түвшиндээ допингийн эсрэг тэмцэнэ гэж дэлхий дахинд зарлаад үүрэг хүлээчихсэн.

Д.Амарбаясгалан сайдын мэдэгдлийг хэвлэлээр би харсан. Үүн дээр шийдвэр гаргахаасаа өмнө үндэсний бөх гэж юу вэ, үндэсний бөхийн тамирчин гэж хэн бэ гэдэг ойлголтыг тодорхой болгох хэрэгтэй байх. Асуултанд дурдагдсанаар Биеийн тамир, спортын тухай хуулиар үндэсний спорт гэж үндэсний бөх, сур, шагайн харваа, морин уралдааныг хэлнэ гээд заачихсан. Нөгөө талаараа үндэсний бөх хэдэн зуун жил уламжлагдаж ирсэн бид нарын өвөрмөц дархлаа, ондоошил. Гэвч хуулиндаа заачихсан. Хуулиндаа ч тамирчин гэдгийг тодорхойлчихсон. Дэлхийн допингийн эсрэг дүрэмд ч адилхан байдлаар тодорхойлсон.

Нэгэнт үндэсний бөх нь спорт, бөх нь тамирчин юм бол бид нар дэлхийн допингийн эсрэг дүрмийг мөрдөх зайлшгүй шаардлагатай. Дэлхий даяар үйлчилж буй дүрэм. Үүний цаана шударга өрсөлдөөн, тамирчны эрүүл мэнд яригддаг.

Хувийн бодлоо хэлэхэд бөхчүүдээс "Та өв тээгч үү, тамирчин уу?" гэж асуумаар. Үр дүн нь тодорхой биз. Соёлын өв тээгч гэвэл "Буур" Н.Жамъян аваргаас Г.Өсөхбаяр аварга хүртэлх үндэсний бөхийн амжилтаараа гавьяат тамирчин цол хүртсэн хүмүүсийн цолыг Соёлын гавьяат зүтгэлтэн гэдэг цолоор солих ёстой. Ингэвэл наалдмаар ч юм шиг. Нэгэнт спортын хөгжил, допингийн эсрэг тэмцлийн хувьд ийм түвшинд хүрсэн учир үндэсний бөхөөс шинжилгээ авахаа болино гэдэг нь нэгдүгээрт ухралт. Хоёрдугаарт, үндэсний бөхийн холбоо дэмжихгүй гэдэгт хувьдаа итгэлтэй байна. Гуравдугаарт, үндэсний бөхийн мөн чанар нь алдагдах байх. Спорт юм бол шударга байх гэсэн зарчим нь алдагдана. Тиймээс допингийн шинжилгээ авахаа болино гэдэг бол өрөөсгөл. Мөн ард түмнээс асууна гэдэг худлаа санагдаж байна. Хэнээс, ямар спортоос шинжилгээ авах вэ гэдэг дэлхийн допингийн эсрэг дүрмийн нэг стандарт. Шинжилгээ, мөрдөн шалгалтын олон улсын стандартаар үндэсний допингийн эсрэг байгууллагуудын эрх болон үүрэг.

-Үндэсний бөхөөр яриагаа эхэлсэн учир М.Бадарчийн талаар ярихгүй өнгөрч боломгүй. Сая эрхээ эдэлж, арбитрын шүүхэд хандана гэж мэдэгдсэн. Энэ бүхэн өнөөх шинжилгээ авах, зарлах процессын алдаанаас л үүдэлтэй байх. Та энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна вэ?

-М.Бадарч арслангийн хийж байсан алхмуудыг танай сайтаас уншиж байсан. Дахиад л дүрэм ярина. Зохиож ярихгүй. Дэлхийн допингийн эсрэг дүрмийн заавал биелүүлэх ёстой хавсралт бий. Үүнд үр дүнгийн удирдлагын олон улсын стандарт гэж бий. Энгийнээр хэлэхэд, тамирчинг Б сорьцоо шинжлүүлэх эрхтэйг сануулахаас эхлээд процессыг нь заагаад өгчихсөн байдаг. Нөгөө талаас дэлхийн допингийн эсрэг агентлагаас баталсан тамирчны эрхийн тухай допингийн эсрэг дүрэм гэж бий. Энэ дүрэмд тамирчин хэргээ шударгаар хянан шийдвэрлүүлэх эрхтэй гэж заасан. Аливаа хэргийг шударгаар хянан шийдвэрлүүлэх эрх гэдэг нь Монгол Улсын иргэний эрх. Арбитрт хандана гэдэг бол тамирчин эрхээ эдэлж байна гэсэн үг. Тэрнээс биш хэл амтай, зальтай гэсэн үг биш. Хууль, дүрмээрээ л эрхээ эдэлж байна.

Процессын алдаа гэдэг дээр ганц л зүйлийг хэлье. Хэрэв тамирчин арбитрт хандсан бол дотоод нууц нь алдагдах эрсдэлтэй учир бусад зүйлсийг ярихгүй. Миний хувийн дүгнэлтээр хамгийн эхлээд сэтгүүлч зарласан нь өөрөө процессын алдаа болсон байж болзошгүй. Яагаад гэвэл бид дэлхийн допингийн эсрэг дүрэмд нийцүүлсэн үндэсний допингийн эсрэг дүрмийг өнгөрсөн жил баталсан. Энэ дүрмийн 14.5 дээр тамирчны допингийн эсрэг зөрчлийг үндэсний допингийн эсрэг байгууллага албан ёсоор мэдэгдэх хүртэл шинжилгээний хариутай танилцах этгээдүүд нууцыг чандлан хадгална гэх заалт бий. Хэдэн л этгээд дундаас мэдээлэл задарсан байх. Үндэсний допингийн эсрэг байгууллага зарлах байтал яаж сэтгүүлч мэдэж зарласан бэ? Тэр байгууллагаар дамжиж баяр наадмын зохион байгуулах хороонд хүрнэ. Энэ хоёр байгууллага л хамгийн түрүүнд шинжилгээний хариутай танилцана. Энд л хариу задарсан байх. Бусад зүйлс нь арбитрын хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны үеэр тодорхой болох биз.

Үргэлжлэлийг энд дарж уншина уу.