Ингэх л гээд байсан юм гэгчээр “ногоон автобус”-ны асуудлаас болж, хотын хоёр /Ж.Сүхбаатар, Д.Сумъяабазар/ хосоороо хөтлөлцөөд огцорлоо. Тэдний оронд нь Х.Нямбаатар, Б.Дэлгэрсайхан нарыг “фронт” руу явуулах МАН-ын удирдах зөвлөлийн шийдвэрийг нарийн бичгийн дарга А.Ариунзаяа хэвлэлийнхэнд “сонордуулав”.

Ингээд хүйтний эрч нааашлах цагаар давхар дээлээ шувтлан дан дээлтэй үлдэж буй Х.Нямбаатар Улаанбаатарыг удирдах нь ойлгомжтой болж байна. Нэг сая гаруй хүн амтай нийслэл гэх их айлыг Х.Нямбаатар хэрхэн удирдах нь, тэнд очоод чихэр шиг эсвэл давс мэт шийдвэр гаргах үгүй нь дараагийн асуудал. Гэхдээ түүнийг тамга тэмдгээ авч сар болохыг хүлээлгүйгээр угаадас/өөрийнх нь хэлсэн үг/ цацахаас өөр аргагүй асуудал нь Монголд Үндсэн хууль нэгд үү, МАН-ын шийдвэр магнайд уу гэх асуулт.

Хэрэвзээ, Үндсэн хууль нэгд тавигддаг бол Х.Нямбаатарыг хотын даргаар томилох МАН-ын томилгоо Цэц дээр очоод унах биз. Харин МАН-ын шийдвэр нэгд гэвэл ардчилал  цаашдаа баяртай болох байх. Гээд манай цэц мөнгөтэй хүний захиалсан дууг л тоглодог.

Уг нь, Үндсэн хуульд суулгаж өгснөөр нийслэлийн Засаг даргын томилгоог эхлээд НИТХ-аар  хэлэлцээд, дэмжигдсэн хүний нэрийг Ерөнхий сайдад хүргүүлнэ. Ерөнхий сайд түүнийг нь батламжлах үүрэгтэй. Атал Ардын намын Удирдах зөвлөлийн гаргасан шийдвэр Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 60 дугаар зүйлийн 2-т “…Засаг даргыг тухайн аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг, баг, хорооны Хурлаас нэр дэвшүүлж, аймаг, нийслэлийн Засаг даргыг Ерөнхий сайд; сум, дүүргийн Засаг даргыг харьяалах аймаг, нийслэлийн Засаг дарга; баг, хорооны Засаг даргыг харьяалах сум, дүүргийн Засаг дарга тус, тус дөрвөн жилийн хугацаагаар томилно” гэж заасантай зөрчилдөж байна.  Гэвчиг МАН анх удаа Үндсэн хуулийг давсан шийдвэр гаргаж байгаа юм биш. Жишээ нь,  Ховдын Засаг даргаар Э.Болормааг томилохдоо ч хүч түрэмгийлсэн нь орон нутгийнхны эсэргүүцэл, шүүмжлэлтэй нүүр тулж байлаа.

Түүнчлэн 2020 оны аравдугаар сард Д.Сумъяабазарыг УИХ-ын гишүүнээс нь чөлөөлөөгүй байхдаа хотын даргаар томилох шийдвэрийг МАН-ын Удирдах зөвлөлөөс гаргаж байв. Гэх мэтчилэн анхнаасаа л мордохын хазгай гэгчээр Үндсэн хууль зөрчсөн уг томилгооны үр дүнд нийслэлд авлига, хулгай цэцэглэсэн. Эцэстээ МАН “гарман дээрээ морио солих”-доо тулж байна.

Х.Нямбаатар “давс мэт шорвог” шийдвэрээр хотын асуудлуудыг цэгцлэх чадвартай, Засгийн газартай, тэр тусмаа Ерөнхий сайдтай хэл амаа ололцох хамгийн боломжит кандитат байлаа ч Үндсэн хуулийг давсан томилгоо хийвэл үндэсний аюулгүй байдалд алсдаа хортой ч байж мэднэ.

Нөгөө талаар Засгийн газраас санаачилсан  “Таван Ш” ажиллагаар нийслэлд  хэрэгжүүлэхээр “фронтод дайчлагдаж” буй Х.Нямбаатарын томилгооны талаар ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалан “Х.Нямбаатар  сайд УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүний бүрэн эрхээсээ татгалзаж, Улаанбаатар хотын Засаг даргын үүргийг дангаар гүйцэтгэнэ. Гэхдээ Засгийн газраас шийдвэр гаргаад нэг төрлийн Бүрэн эрхт төлөөлөгч /БЭТ/ хэлбэрээр ажиллах нөхцөлийг бий болгох юм. Улаанбаатар хотын түвшинд Нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал үйл ажиллагаа явуулж удирддаг. Төр засгийн зүгээс анхаарал хандуулж олон жил хуримтлагдан бугшсан идээ бээрийг шахахад, Засгийн газар бодлогын дэмжлэг үзүүлж бүх салбарын түвшинд анхаарал хандуулах зорилготой” гэж тайлбарласан.

Харамсалтай нь, Засгийн газар БЭТ томилохдоо 1991 оны БНМАУ-ын хуулийг баримтлаж байгаа нь ардчилсан Үндсэн хуультай харшилж буй. Жишээ нь 1991 оны уг хуульд “…Үйлдвэрийн газар, байгууллагад тогтоосон онцгой дэглэм, түүний хэрэгжилтийн явцыг сар бүр Улсын Бага Хурал, олон түмэнд мэдээлж байх, тухайн үйлдвэрийн газар, байгууллагад онцгой дэглэм тогтоосон нөхцөл байдал арилаагүй бол хугацааг нь сунгах тухай саналаа уул хугацаа дуусахаас 10 хоногийн өмнө БНМАУ-ын Бага Хуралд оруулж байхыг БНМАУ-ын Засгийн газарт даалгасугай. БНМАУ-ын Бага Хурал зайлшгүй шаардлагатай гэж үзвэл онцгой дэглэмийг нэг удаа 6 сар хүртэл хугацаагаар сунгаж болно” гэж заасан. Энэ хуулийг Засгийн газар мөрдөж байгаа нь коммунизмын сүг, сүүдрийг эргээд сэрээхийг хүсэв үү гэх хардлага ч дагуулж байна.

Сүүлийн жилүүдэд МАН системийн реформ хийхээр Үндсэн хуульд хоёр ч удаа гар дүрсэн. Чингэхдээ Монголд нүүрлэсэн засаглалын хямрал, авлига, хулгай, луйврын үндэс нь Үндсэн хууль гэж тайлбарлаж ч байлаа.  Эцэст нь МАН эцэг хуулийг хүссэнээрээ өөрчилсөн. Иргэд Үндсэн хуулийн хямрал үндсэндээ цэгцрэх тал руугаа орлоо гэж итгэсэн.

Анд нөхдийнхөө авлигатай хийх Л.Оюун-Эрдэнийн тэмцэлийг үгүйсгэхгүй. Гэвч, зорилго нь агуулгаа зөвтгөдөг үе ард үлдсэн. Системээ өөрчлөхийн тулд системээ гажуудуулах юм бол нуухыг авах гээд нүдийг нь сохлоход хүрнэ. МАН-д Х.Нямбаатар илүү эрхтэй байж болох ч эцэг хуулийг тэдэнд "элэглэх" эрх байхгүй билээ.

Ж.ЭРХЭС