Улсын Их Хурлын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны өнөөдрийн /2023.07.04/ хуралдаанаар Монгол Улсын 2022 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, Засгийн газрын 2022 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан, "Монгол Улсын 2022 оны төсвийн гүйцэтгэл батлах тухай" Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийлээ.

Төрийн аудитын тухай хуульд заасан бүрэн эрх, Төсвийн тухай хуулийн дагуу төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын эрхлэх асуудлын хүрээний байгууллагуудын 2022 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан, төсвийн гүйцэтгэлд хийсэн аудитын талаар Монгол Улсын Ерөнхий аудитор Д.Занданбат танилцуулав.

Гадаад харилцааны сайдын эрхлэх асуудлын хүрээний байгууллагуудын 2022 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд 55 тайлан нэгтгэснээс 5 байгууллагын санхүүгийн тайланд дүгнэлт гаргаж, 50 байгууллагыг түүвэрт хамруулж, аудитаар “Өөрчлөлтгүй” дүгнэлт өгчээ.

Санхүүгийн тайлангийн аудитаар нийт 909.3 сая төгрөгийн 20 зөрчил илэрснээс, 3.7 сая төгрөгийн 2 төлбөрийн акт тогтоож, 4.0 сая төгрөгийн 2 албан шаардлага хүргүүлж, 901.6 сая төгрөгийн 16 зөвлөмж өгсөн байна.

Нягтлан бодох бүртгэл, тайлагналтай холбоотой 322.2 сая төгрөгийн 4 алдаа илэрснээс аудитын явцад 243.6 сая төгрөгийн 3 алдааг залруулж, 78.6 сая төгрөгийн алдааг дахин давтан гаргахгүй байх 1 зөвлөмж өгчээ.

Нийт төсөл, арга хэмжээний ажлын бодит гүйцэтгэл 100 хувьтай, бүрэн хэрэгжиж, төсөл, арга хэмжээний 2022 оны санхүүжилтийн гүйцэтгэл 94.2 хувьтай байна гэж дүгнэжээ.

Батлан хамгаалахын сайдын эрхлэх асуудлын хүрээний байгууллагуудын 2022 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд 87 тайлан нэгтгэснээс 49 байгууллагын санхүүгийн тайланд дүгнэлт гаргаж, 43 байгууллагад “Өөрчлөлтгүй”, 6 байгууллагад “Хязгаарлалттай” дүгнэлт өгсөн байна.

Санхүүгийн тайлангийн аудитаар нийт 12,125.2 сая төгрөгийн 49 зөрчил илэрснээс, 113.6 сая төгрөгийн 5 төлбөрийн акт тогтоож, 9,000.7 сая төгрөгийн 15 албан шаардлага хүргүүлж, 1,660.9 сая төгрөгийн 27 зөвлөмж өгч, 1,350.0 сая төгрөгийн 2 хариуцлага тооцуулах албан шаардлага хүргүүлжээ. 

Нягтлан бодох бүртгэл, тайлагналтай холбоотой 1,829.7 сая төгрөгийн 13 алдаа илэрснээс аудитын явцад 1,339.7 сая төгрөгийн 8 алдааг залруулж, 490.0 сая төгрөгийн алдааг дахин давтан гаргахгүй байх 5 зөвлөмж өгсөн байна.

Нийт төсөл, арга хэмжээний ажлын бодит гүйцэтгэл 88.9 хувьтай, бүрэн хэрэгжиж дууссан 3, хэрэгжилт дутуу болон хэрэгжээгүй 4 төсөл, арга хэмжээ байгаа бөгөөд төсөл, арга хэмжээний 2022 оны санхүүжилтийн гүйцэтгэл 99.5 хувьтай байна гэж дүгнэжээ.

Төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын хэрэгжүүлсэн хөтөлбөр, хөтөлбөрийн үр дүн,   чанар, тоон хэмжээг төсвийн гүйцэтгэлтэй уялдуулан хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хийж баталгаажуулахгүй байгааг цаашид анхаарах ёстой хэмээн аудитын байгууллага дүгнэсэн байна.

Мөн Монгол Улсын Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр, 2021-2025 оны хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн шалгуур үзүүлэлт, хүрэх түвшин тодорхойгүйгээс улс, орон нутгийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжүүлсэн төсөл, арга хэмжээний үр дүнг бодитой үнэлэх боломжгүй байгааг дүгнэлтдээ дурдав. Төсөл, арга хэмжээний гүйцэтгэл, хэрэгжилтэд тавьж буй захиалагчийн болон зохиогчийн хяналт үр дүнгүй, төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын дотоод аудитын нэгж нь хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаанд хяналт хийхгүй байгаа нь зөрчил арилахгүй байх гол шалтгааны нэг болж байна хэмээн үзжээ

Түүнчлэн Засгийн газрын шийдвэрээр төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдүүд төсвөөс санхүүжих нийгмийн шинж чанартай төсөл арга хэмжээ,  бүтээн байгуулалтын ажлуудыг санхүүжүүлж байгаа нь төсвийн нэгдсэн бодлогын зарчмыг алдагдуулж байгаад цаашид анхаарах нь зүйтэй хэмээн дүгнэжээ.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсэн.

Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөр, улс орны өрийн асуудалд цаашдаа ямар менежмент хийх вэ. Өрийг өрөөр хаахаа хэдийд зогсоож, өрөө төлж чаддаг болох вэ хэмээн асуусан. Тэрбээр, нэг улсаас хамаарах гадаад худалдаа 90 гаруй хувьтай болж, төлбөрийн тэнцэл алдагдаад буйг дурдаад эдийн засгийн аюулгүй байдлын талаар холбогдох байгууллагууд ямар дүгнэлт, санал гаргасныг тодруулсан.

Сангийн сайд Б.Жавхлан, Засгийн газрын өрийг хоёр хувааж үздэг. Богино хугацаатай, өндөр хүүтэй арилжааны бондын хэсэг байгаа. 2010 оноос хойш Монгол Улс олон улсын санхүүгийн бирж дээр Монгол Улсын Засгийн газар гэдэг кодтой арилжааны бонд гаргаж эхэлсэн түүхтэй.  Мөн урт хугацааны хөгжлийн зээлийн багц байгаа. Найман тэрбум ам.долларын 2.4 тэрбум ам.доллар нь бондын үлдэгдэл, бусад нь урт хугацаатай олон улсын санхүүгийн байгууллагуудаас авсан хөгжлийн зээлүүд юм. Цаашид өндөр хүүтэй, богино хугацаатай бонд гаргахгүй, зөвхөн эдийн засгийн өндөр ач холбогдолтой, төлбөрийн тэнцэл дээр үр өгөөжтэй, УИХ-аар батлагдсан Шинэ сэргэлтийн бодлогын хүрээнд хэрэгжүүлэх ажлын жагсаалтад багтсан хөрөнгө оруулалтуудад зориулан хөгжлийн зээл авах бодлого барьж байгаа. Цаашдаа эдийн засаг тэлж, хөгжих хэрээр бидний зээлдэх хэмжээ, чадамж нэмэгдэнэ. Ер нь зээлийн дүн гэхээсээ илүү бид зээл ашиглалт дээрээ илүү анхаарах ёстой юм. Улс орнуудыг харахад хөгжлийн зээлийг аваад зөв ашиглаж чадвал хөгжиж, буруу зүйлд ашиглавал дампуурал хүлээж байдаг. Тийм учраас цаашдаа богино хугацааны, өндөр хүүтэй зээлүүдээ төлж дуусгаад, урт хугацааны хөгжлийн зээлүүдийн ашиглалтыг нь сайжруулаад явах стратеги барьж байгаа.

Гадаад худалдаа, төлбөрийн тэнцлийн хувьд хариулахад, манай улс худалдааны эдийн засагтай. Үйлдвэрлэл маш багатай, сүүлийн 30 жил ингэж явж ирсэн. Үүнээс гарах бидний дунд хугацааны гол төлөвлөгөө бол Шинэ сэргэлтийн бодлого. Алсын хараа 2050-ийн эхний 10 жил буюу 2030 он хүртэл эдийн засгийн хөгжлийг боомилж байгаа шалтгаануудаасаа салах төлөвлөгөөгөө УИХ-аар батлуулаад явж байгаа. Одоо дунд хугацаандаа төлбөрийн тэнцлээ сайжруулах бүтэц бол дотоодын үйлдвэрлэл юм. Дотоодын үйлдвэрлэл, үйлчилгээгээ бид хангалттай өсгөж байж төлбөрийн тэнцлийн гадагшлах урсгалыг богино хугацаанд сайжруулна гэсэн хариулт өгсөн.

УИХ-ын гишүүд Гадаад харилцааны яам, Батлан хамгаалах салбарын төсвийн гүйцэтгэлтэй холбогдуулан асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсэн бөгөөд УИХ-ын тогтоолын төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг явуулсан талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтээ Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хороонд хүргүүлэхээр тогтлоо.

Мөн хуралдаанаар Монгол Улс, Азийн хөгжлийн банк хоорондын “Аймаг, сумын бүсчилсэн ногоон хөгжлийн хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр”-ийн Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцлээ.

Хуулийн төслийн талаар Сангийн сайд Б.Жавхлан танилцуулав.

Тэрбээр, Монгол Улс, Азийн хөгжлийн банк хоорондын “Аймаг, сумын бүсчилсэн ногоон хөгжлийн хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр”-ийн Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээрт гарын үсэг зурах тухай Ерөнхий сайдын захирамжийн төслийг Улсын Их Хурлын Эдийн засаг, Төсөв болон Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороодоор тус тус хэлэлцэн дэмжсэн. Үүний дагуу Ерөнхий сайдын 2023 оны 1 дүгээр сарын 25-ны өдрийн 15 дугаар захирамжаар Сангийн сайдад тус Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээрт гарын үсэг зурах эрх олгосны дагуу Азийн хөгжлийн банктай 2 дугаар сарын 28-ны өдөр хоёр талаас хэлэлцээрт гарын үсэг зураад байна.

Аймаг, сумын бүсчилсэн ногоон хөгжлийн хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр нь “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдлыг хангах талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын 36 дугаар тогтоол болон “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ын “Хот, хөдөөгийн сэргэлт” гэсэн Монгол Улсын дунд хугацааны бодлогын баримт бичгүүдтэй нягт нийцэж байгаа бөгөөд хүнсний 19 гол нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг дотооддоо үйлдвэрлэдэг болоход чухал ач холбогдолтой төсөл гэж үзэж байна.

Цаашлаад тус хөтөлбөрийн хүрээнд дараах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн. Үүнд:

Нэгт. Аймаг болон сумын төвүүдийн дэд бүтцийг хөгжүүлэх, төвлөрсөн дулаан хангамж, ус зайлуулах хоолой, бохир усны хоолой зэрэг аймаг, сумдын дэд бүтцийн дутагдлыг шийдвэрлэх /395.7 сая ам.доллар/.

Хоёрт. Агро-бизнес эрхлэгчдэд тулгардаг санхүүжилтийн асуудлыг шийдвэрлэх үүднээс зах зээлээс бага хүүтэй, үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөгдөх хугацаа ихтэй зээлийг жижиг, дунд үйлдвэрлэгчдэд хүргэх /117.6 сая ам.доллар/.

Гуравт. Нэмүү өртөг шингэсэн хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийг дэмжихийн зэрэгцээ бэлчээрийн доройтлыг арилгах зорилгоор малчдын бэлчээрлэх дадлыг сайжруулах мөн хөтөлбөрийн бүрэлдэхүүн хэсгийн хэрэгжилтэд шаардлагатай төлөвлөгөө, арга хэрэгслүүдийг нэвтрүүлэх, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрийн паркийн менежменттэй холбоотой төр-хувийн хэвшлийн түншлэлийн зохицуулалтыг судлах зэрэг болно /137.7 сая ам.доллар/.

Энэхүү Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээрийн хүрээнд урьд өмнө байгаагүй өндөр дүнтэй буюу нийт 78 сая ам.долларын буцалтгүй тусламжийг зээлдэгч байгууллагуудаас олгохоор байна.

Түүнчлэн, Уур амьсгалын ногоон сангаас авч буй зээл /130 сая ам.доллар/ нь 0 хувийн хүүтэй, 10 жилийн үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөгдөх, 40 жил эргэн төлөх нөхцөлтэй, мөн Азийн хөгжлийн банкнаас авч буй зээл /270 сая ам.доллар/ нь 2 хувийн хүүтэй, 5 жил үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөгдөх, 25 жилийн эргэн төлөх нөхцөлтэй бөгөөд Европын хөрөнгө оруулалтын банкнаас авч буй зээл /150 сая ам.доллар/ нь тогтмол 2.92 хувийн хүүтэй, 5 жил үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөгдөх, 25 жилийн эргэн төлөх нөхцөлтэй нийт 550 сая ам.долларын зээлийн эх үүсвэртэй болно.

Энэхүү Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээр нь “Олон улсын гэрээний тухай” хуулийн 8.1.2-т заасны дагуу Улсын Их Хурлаар заавал соёрхон батлуулах шаардлагатай.  Тиймээс соёрхон батлах тухай хуулийн төслийн үзэл баримтлалыг Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд, Эдийн засаг, хөгжлийн сайд, Гадаад харилцааны сайд, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд болон Сангийн сайд гарын үсэг зурж баталгаажуулсан бөгөөд Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөлд бүх яамдын саналыг авч тусгасан болно хэмээлээ.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсэн.

Тухайлбал, Байнгын хорооны дарга Б.Энх-Амгалан, Монгол Улс Азийн хөгжлийн банк хоорондын “Аймаг, сумын бүсчилсэн ногоон хөгжлийн хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр”-ийг дэмжиж байгаа. Энэ бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан “Ногоон хувьсгал”-ын хүрээнд хийгдэж байгаа олон ажлуудын нэг. 19 нэр төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүнийг дотооддоо үйлдвэрлэдэг болбол бид эрүүл, экологийн цэвэр бүтээгдэхүүнээр иргэдээ хангах том ажлын эхлэлийг тавина. Бүсчилсэн хөгжлийг хангах, бэлчээрийн доройтлыг бууруулах, агро бизнес эрхлэгчид болон жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, хөдөө аж ахуйн паркуудыг байгуулах нь маш чухал. Урт хугацаатай, бага хүүтэй хөгжлийн зээлээс гадна 78 сая ам.долларын буцалтгүй тусламжийг авах нь бидэнд олдож буй том боломж гэж харж байна.

Гэхдээ гэрээ хэлцэл байгуулахдаа зээлийн үр ашиг Монгол Улсад үлдэх ёстой гэж УИХ-ын гишүүд хэлээд байгааг онцгой анхаараарай. Төсөл, хөтөлбөрөө дагуулаад техникийн тусламж үйлчилгээ нэрээр тоног төхөөрөмжөө өндөр үнэтэйгээр шахдаг явдал давтагдахаас сэргийлээрэй хэмээсэн.

Эцэст нь Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг дэмжье гэсэн томьёоллоор санал хураалт явуулахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 70 хувь нь дэмжин, хуулийн төслийг хэлэлцсэн талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлт гэж чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтов хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээллээ.