Удахгүй Үндэсний их баяр наадам болох гэж буйтай холбоотойгоор бөхийн барилдааны дүрэмд өөрчлөлт орж байгаа талаар өнөөдөр /2023.06.26/ Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас мэдээлэл хийлээ.

Хууль зүй дотоод хэргийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга П.САЙНЗОРИГ:

-Үндэсний бөхийн холбооноос зарим ташаа мэдээлэл өгснийг залруулж мэдээлэл хийнэ. 20 хүрэхгүй хоногийн дараа Үндэсний их баяр наадам болох гэж байна. Холбогдох дүрэм журамд өөрчлөлт орох асуудал яригдаж байна. Бөхийн ам авахтай холбоотой дүрмийн өөрчлөлт орж байгаа. Түрүү жил ам авахтай холбоотой асуудал дээр программ хангамж бэлдсэн. Харилцаа холбооны хэрэгсэл ашигласан нь наадамчдыг бухимдуулж, хардалт сэрдэлт дагасан. Аварга цолтой бөх доод бөхчүүдээсээ хэнийг ч авч болно. Ам авах дээр бөхчүүд тохироо хийгээд байна гэхчлэн асуудал их яригддаг тул бөх нь өөрөө амаа сонгож байгааг дэлгэцээр цацаж, олон нийтэд харуулна. Ам авах мөчид гар утсаар ярих зэргийг хориглоно. Хэрвээ зөрчвөл бөхийн хорио цээрт заасны дагуу арга хэмжээ авна.

4+1 гэсэн цаг хугацаан дээр амжиж бөхөө ам авахгүй бол хоёр бөхөөр хойшлуулна. Ам авахгүй хойшлуулаад байдаг нь дохио ирэхийг хүлээгээд сууж байдаг гэсэн зүйлээс сэргийлж байгаа юм. Гэхдээ ам авах нь хойшлох нь сонголт буурч байна гэж ойлгох хэрэгтэй.

Бөхийн цол дуудах асуудал байгаа. Бөхчүүдийг харьяалагдах спортын хороо, нутаг усныхаа нэр, цол, нэг л ивээн тэтгэгчээ дуудуулах шаардлага тавина.  Зарим бөх гурван ч ивээн тэтгэгчийн нэр дуудуулдаг. Төрийн наадам болж байгаа учраас зүй зохистой байх үүднээс ийм өөрчлөлт хийж байгаа. Энэ асуудлыг Засгийн газрын Лхагва гаригийн хуралдаанаар оруулж эцэслэнэ.

Идэвхээр барилдааныг үнэлнэ. Түрүү жил батлагдсан дүрэм. Ардын хувьсгалын 100, 101 жилийн барилдаанд 1024 бөх барилдсан. Асуудал гараагүй. Зарим аймгуудад жижиг алдаанууд гарсан юм билээ. Манай судлаачид “Энэхүү дүрэм журмын өөрчлөлт нь бөхчүүдийн барилдаанд эерэгээр нөлөөлж байна” гэж ярьж байгаа. Барьцанд хүрэхийг хүлээдэггүй, урагшаа явж тэсэрч барилддаг болсон зэрэг эерэг өөрчлөлт байгаа. Гэтэл цөөн хэдэн бөхчүүдийн лоббигоор энэ дүрмийг өөрчлөх ёстой гэдэг саналыг Монголын бөхийн холбооноос тавьсан. Санал тавихад нь бид “Дүрмийн зөвлөлийн шийдвэрээ аваад ир” гэсэн байхгүй. Дүрмийн зөвлөлд нь найман хүн байдаг гэсэн. Зургааг нь л мэдсэн. Хуралдааныхаа проткол, яагаад энэ дүрмийг өөрчлөх болсон үндэслэл, бөхчүүдээрээ хэлэлцүүлсэн асуудлаа аваад ир гэхээр байхгүй. Г.Магалжав тэргүүний нэр дээр “Тэгш барилдах” гэдэг дүрмийг оруулж ирнэ гэдэг санал тавьсан. “Бөхчүүдээрээ хэлэлцүүлсэн үү” гэж асуухад хариулж чадаагүй. Төрийн наадам цагтай. Хэрэв тэгш барьцан дээр хүрэх юм бол хэдэн ч удаа хаялцтал нь тэгш барилдаан хийнэ. Төрийн наадам нээлттэй, хаалттай болсон. Энэ нь өөрөө үзэгч түмэн маань чилээгээд суугаад байх уу гэдэг асуудлын үүднээс дээрх дүрмийн өөрчлөлтийг энэ жилдээ авч чадахгүй нь гэж үзсэн. Салбар хороо  15 гишүүнтэй хуралдсан, 12 нь “Дүрмийг өөрчилж болохгүй. Нэр бүхий цөөн тооны гишүүдэд зориулж, дүрмийг жил бүр өөрчлөөд байж болохгүй” гэж үзсэн. Улсын дээгүүр цолтой нэр бүхий бөхчүүд өөрсдөө дүрмийн зөвлөлд орж, хуралдсан. Ашиг сонирхлын зөрчилтэй гэсэн үг. Энэ дээр би нэр зааж болно. Өөрөө дүрмийн зөвлөлд ороод “ингэж өөрчилье” гээд ярилцлага өгөөд явж байгаа бөх байна. Ийм ёс зүй байж болох уу. Шүүгчгүй спорт болъё гээд байгаа юм уу.  Хэн нэгний таалалд нийцүүлж, дүрмийг өөрчлөе гэж байгаа юм уу. Тийм учраас дүрмийг огцом өөрчилж чадахгүй нь ээ гэдгийг салбар хорооны гишүүд хэлсэн.

Түрүү жилийн дүрмээрэ явна. Нэг л өөрчлөлтийг Засгийн газрын хуралдаанд оруулна. Түрүү жил үндсэн барилдаан 30 минут, нэмэх нь 10 минутын барилдааны идэвх харж байсан бол энэ удаад 40 минутын барилдааны идэвх харъя гэж байгаа юм гэлээ.

Сэтгүүлчдийн асуултад дараах хариулт өглөө.

-Монгол бөх өөрөө онцлогтой. Хоёр бөх үнэн хүчийг үзэн барилдаад үзэлцэн хаялцдаг. Гэтэл баяр наадмын үндэсний хорооны хэдхэн хүний үзэмжээр дүрмийг шийдэх гээд байна. Үндэсний хороонд мэргэжлийн бус хүмүүсийг бөөгнүүлсэн гэж бөхчүүд яриад байгаа?

-Ингэж ярьж байгаа бол хэлчихье. Дүрмийн зөвлөлийн шийдвэр байхгүй, хурлын проткол байхгүй. Үндэсний бөхийн холбооны дүрмийн зөвлөлд нь найман хүн байдаг.

Улсын аварга О.Хангай, Улсын аварга Н.Батсуурь, Улсын аварга О.Балжинням, Увсын Т.Сүрэнжав арслан, Монголын Үндэсний бөхийн холбооны тэргүүн, Улсын заан Ц.Магалжав, Улсын гарьд И.Доржсамбуу, үлдсэн хоёрыг нь мэдэхгүй байна. Ерөнхийдөө энэ хэдэн хүмүүс сууж байгаад бусад бөхчүүдийнхээ асуудлыг шийддэг.

Салбар хорооны хувьд 20 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй. Тал талаас цугласан хүмүүс бий. Бөхийн салбар хороонд үе, үеийн наадам зохион байгуулахад оролцож байсан хүмүүүс байна. Би ч гэсэн түрүү жил төрт ясны наадмыг хэл амгүй зохион байгуулахад анхаарах ёстой гээд төрийн тэргүүний өгсөн үүрэг чиглэлийн дагуу Засгийн газраас Баяр наадмын тухай хуулийн төслийг санаачлан боловсруулж, шинэчлэн батлуулсан. Хууль эрх зүйн асуудал байгаа бол шинэчилье гээд. Хууль болвсруулж байхад тодорхой мэдэллүүд цугларч, дүн шинжилгээ хийж батлуулсан. Хуулийн дараа энэ дүрмийн өөрчлөлтийг батлуулсан. Тэнд найман хүн үзэмжээрээ шийдээд хурлын протколоо гаргаж өгөхгүй байгаа учраас салбар хорооны 15 хүн хуралдаад 12 нь энэ удаад тулгаж дүрмүүдийг өөрчилж болохгүй гэдэг асудлыг л тавьж байгаа.

-Начны найраагаа хий гэж байгаа юм шиг тавын даваанй өмнө 1-2 цаг завсарладаг. Энийг өөрчилж болдоггүй юм уу?

-Дүрмийн өөрчлөлтөөр өнгөрсөн жил хийсэн. Түрүү жил 1024 бөх барилдаад нэлээн цаг шахагдсан учраас анзаарагдаагүй байж магадгүй. Одоо дүрмийн өөрчлөлтөөр дөрвийн даваа дуусангуут ам авна. Ёслолын арга хэмжээ, хурдан морины их нас уралдаан явдаг цаг хугацаатай давхцдаг завсарлах шаардлага гардаг.

-Төрийн наадамд бөх цолоо дуудуулахдаа спонсор байгууллагаас зөвхөн нэгийг нь зарлуулна гэж байгаа нь хэр зөв бэ. Үндэсний их баяр наадмын дараа допингийн асуудал яригддаг. Түрүү жилийн наадамд барилдсан бөхчүүдийн допингийн асуудал юу болсон бэ. Зүрхний эм хэрэглэснийг доппинг хэрэглэлээ гээд  хэлээд байна гэж бөхчүүд ярьдаг?

-Түрүү жилийн допингийн асуудлыг шийдсэн. Үндсэндээ наймдугаар сарын хавьцаа 1024 бөхөөс сорьц авахад Улсын харцага Н.Бэгзсүрэнгээс илэрсэн.  Бөхийн салбар хороо худаллаад Улсын харцага н.Бэгзсүрэнгийн барилдах эрхийг нь 4 жилээр хассан. Шүүхэд өөрөө хандсан яваа юм билээ. Өөрийнх нь үндсэн эрхийн асуудал. Үндэсний бөхийн холбооноос зохион байгуулж байгаа заалны барилдаанд ХЗДХЯ-ны Бөхийн салбар хороо яам хариулах боломжгүй. Нэр бүхий бөхчүүдэд хариуцлагын арга хэмжээ авсан гэж ойлгож байгаа.

Хамгийн сүүлд Улсын арслан Б.Оюунболдод хариуцлага оногдуулсан гэж сонссон. Энэ бөх улсын наадамд барилдах боломжгүй. Бид олон улсын WADA –гийн гэрээ конвенцын дагуу ийм л үүрэг хүлээж байгаа.

Төрийн албан хаагчид дундаас бөхчүүдэд хамгийн их уян хатан хандаж ирсэн.  Төрийн албан хаагчид аж ахуй эрхлэх нь байтугай, урлаг, спортын наадамд оролцох эрхгүй. Гэтэл бөхчүүд спорт хороонуудад харьяалагдана, төрөөс цалин вана, спонсор байгууллагуудаас цалин урамшуулал авна. Спортын арга хэмжээ гэдэг утгаар ойлгож байгаа болвч төрийн наадам дээр хэмжээ хязгаартай байх ёстой. Зарим бөх гурван компанийн нэр дуудуулдаг. Төрийн наадам нь өөрөө зар сурталчилгааны талбар биш.

Бөх нь спонсор байгууллагынхаа нэрийг дуудуулах нь цаад талдаа тодорхой хэмжээний зар сурталчилгаа явж байгаа учраас төрийн наадамд зохистой хэмжээнд байх ёстой гэж үзэж байгаа. Үндэсний бөхийн холбооны заалны барилдаанд спонсор байгууллагаа хэдээр нь ч дуудуулахад асуудалгүй. Бид төрийн наадам хийж байна, төрийн наадмын дэвжээ гэдэг хүндэтгэлийн наадам.

Г.ХОРОЛ