Үргэлжлэл… Өмнөхийн ЭНД-ээс уншина уу.

ТЭГШИТГЭЛ

Ерөнхий сайдын амнаас “тэгш эрх, тэгш байдал, тэгш бус хуваарилалт ард түмний өмч, нийгмийн өмч” гэх үгс гарах болжээ. Ганц Ерөнхий сайд ч биш, эрх баригдаас, АН-ын дарга Л.Гантөмөрийн амнаас ч тэр. “Мөн хүйсийн тэгш бус оролцоо, иргэдийн орлогын ялгаатай байдал зэрэг суурь нөхцөлүүд нь иргэдийн амьдралд зөрүүтэй  байдлыг бий болгодог тул хүний эрх, жендэрийн тэгш оролцоог ханган ажиллахад Монгол Ардын Нам бодлогоо чиглүүлнэ” гэж эхэлсэн МАН-ын дарга дүрдээ илүүдэл жингээ хасахгүй бол эмэгтэйчүүдийг цэрэгт явуулах тухай асуудал хөндөхийг ч байг гэх газаргүй талаар хэлсэн юм. Өөрөө өөхлөг байж бусдын “буян”-ыг буруутгасан болохоор бүсгүйчүүд “Толинд өөрийгөө хар” гэж тов тодорхой эсрэг зогссон билээ. Хэрэвзээ энэ үгийг Ерөнхийлөгч шиг бие бялдартай байгаад хэлсэн бол бидний хэд маань уухайлан дэмжиж, айлын гал тогоо руу, хүний оршихуй руу халдах байсныг бүү мэд…

Аюултай нь энэ яриа жингийн тухай яриа огт биш бөгөөд түүнд нь Ерөнхий сайдын хувиар санаа зовсон эмзэглэл бүр ч биш. Айлын охидыг, ээжийг, эмэгтэйчүүдийг албадан цэрэгт явуулах боолчлолын тухай яриа байв.

Өнөөдөр тусгай албадаас цагдаагийнхан хамгийн өндөр цалин авдаг бөгөөд тэд иргэдийн эрх чөлөөг бус эрх мэдлийг хамгаалж байна. Муу зүйл газар авахдаа амархан аж. Тураах дасгалын багш нар үйлчлүүлэгчдээ мөнгийг нь аваад загнаж, зандарч, элдэвээр доромжилж буй бичлэг интернэтээр дүүрэн болжээ.

Л.Оюун-Эрдэнэ “Авлига, баялгийн тэгш бус хуваарилалт, баян хоосны ялгаа Монголын нийгэмд газар авсан нь хөгжлийг хязгаарлагч бас нэг томоохон хүчин зүйл болж буй тул Монгол Улсын Засгийн газар үүнд онцгой анхаарч шударга ёсны тэмцлийг эхлүүлсэн” гэж мэдэгдсэн бол МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Амарбаясгалан “Хүний эрхийг хамгаалж дээдэлдэг, хуулийн дор эрх тэгш амьдардаг нийгмийн төлөө эрх баригч намын хувьд илүү санаачилгатай ажиллана” гээд байгаа. Гэхдээ тэд яг үүнийхээ эсрэг хийдэг. Төрийн улам бүр данхайлгаж, татвар төлөгчдийн мөнгийг аль болох ихээр авч түүнийг хуваарилах тухай л тэд яриад байна. Гэхдээ тэгш эрх, тэгш хуваарилалтьн ийн цаана юу болдог вэ гэдгийг бид өнөөдөр хангалттай харж сууна.

Хуучин нийгэмд дарга, эрх мэдэлтнүүд тусгай эрх эдэлж, дэлгүүр хоршоо, тусгай хэрэгцээний машин, өндөр цалин, сургуулийн хуваарийг хүртэл авдаг илүү эрхтэй байсан. Өнөөдөр ч хүүхдийн сургуулийн төлбөр мөнгө, ах дүүсийн бизнесийг дэмжих хөнгөлөлттэй зээл гээд бүгдийг нь бидний сайн сайхны төлөө нэрээр өөрсдөө завшиж байна.

Сонгуулиар тэд дахин сонгогдохын тулд тэтгэвэр нэмж, хүүхдийн мөнгийг алагчлалгүй олгох тухайгаа яриад эхэллээ. Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайд Х.Булгантуяа энэ талаар "Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг шинэчлэн тогтоох ажлын хэсэг гарган ажиллаж байна” гэж мэдэгдсэн бөгөөд “Энэ онд ажил олгогчдыг дэмжих арга хэмжээнд 15 тэрбум төгрөгг зарцуулна. Тухайлбал ажил олоход хүндрэлтэй иргэнийг эдийн засгийн тэргүүлэх салбарт байнгын ажлын байраар хангасан аж ахуй нэгжид сар бүр 800 мянган төгрөгийг 4 сарын хугацаанд цалингийн дэмжлэг үзүүлэх хэлбэрээр олгоно" гэжээ. Энэ салбарыг хэрхэн тодорхойлох нь чухал биш. Үүгээр хэрхэн хуваарилалт хийх нь л тэдэнд чухал. Наанаа ажил олгогчдыг дэмжээд байгаа юм шиг хэр нь яг мөн чанартаа өрсөлдөөнийг үгүй хийж, үүнээс өөрсдөө нэр хүнд, ашиг олох тухай л яриад байна. "Эдийн засгаа сэргээж, эрүүл мэндээ хамгаалах 10 их наядын хөтөлбөр" гэгчээр ажил хийх эрмэлзэлтэй болгож, залуусын урам зоригийг бадраана гэж балайраад хэдэн их наядаар тэд "хооллов".  Хэдэн их наядаар бизнесийнхнийг дэмжинэ гээд хэний ойр дотныхон түүнийг хүртэв. Ийм л байдлаар Засгийн газрын бодлого, шийдвэр болгон ийнхүү хуйвалдааны, луйврын шинжтэй өрнөдөг болчихлоо.

Гэтэл бид нэгийг нөгөөгөөр солих тухай л бодож сууна. Шударга хүн нэг ч алга гэж харааж, тийм хүнийг л төрд гаргаж дахин “боолчлогдох” тухай шогширч сууна. Гэтэл “Эрх мэдлийн тухайд хүнд итгэх итгэлийн талаар ахин бүү дурс. Харин үндсэн хуулийн гинжин хэлхээг ашиглан завхралаас ангид байлга.” гэж АНУ-ын үүсгэн байгуулагч Thomas Jefferson аль эрт хэлжээ. Өнөөдөр халдаж болохгүй бол өөрчлөлт оруулах замаар Үндсэн хууль руу эрх баригчид халддаг болсон.

Тэдний ярьдаг нь “ард түмэн”, “нийгэм”, “олон нийт” гэх хоосон төлөөлөл. Үүгээрээ дамжуулан хувь хүний эрх чөлөө, орон зай руу хамгийн их довтолж байхад бид ч бой дагуулж буй нөхрийг сохроор дэмжих жишээний. Хамтач үзлийг хамгийн их ярих болсон энэ үед олонхоороо, нийгмийн сайн сайхны төлөө нэрээр хэнийг ч шонд өлгөж, шоронд хийж болдог боллоо.

…МУГЖ С.Жавхлан гишүүн явахдаа ордонд ташууртай орж олонхын эсрэг олдсон боломжоороо зогсдог байв. Олонхын хулгай дээрмийг харан, бодон бодон явсан эмзэглэл нь түүнийг “Би ганцаардаад байна” гэж дуулахад хүргэв. Монголд олонхын дээрэм, хулгай, дарангуйлал хуулиар, журмаар, сонголтоор цэцэглэж байна. Монголчууд ганцаардахаас учиргүй айна. Харин олуулаа нийлчихвэл юу ч хийж мэдэх улс. Замын хөдөлгөөнд оролцоход нь энэ байдал их анзаарагдана. Ганцаараа бол ногоон гэрэл ассан ч эргэн тойрноо сайтар ажиглаж, сэрэмжлэн, сэжиглэн алхдаг бол бөөнөөрөө байхдаа шууд л улаан гэрлээ урагш алхацгаана. Төв шуудангийн хажуугийн уулзвараас энэ жишээг орой болгон олж харах болно. Жолоо барьсанд нь ч энэ дүрэм үйлчилдэг. Урд машин нь ухасхийвэл дагаад л улаан гэрлээр давхиад орчихно. Бүгд унтаж байхад уучихсан жолооч л улаан гэрэл дээр зогсдог гэж замын цагдаагийнхан бат нот итгэдэг агаад яг тэр үед нь үлээлгэдэг гэж байгаа. Хамгийн хачирхалтай нь архи руу бид бурууг чихнэ. Түүнээс болж л бид дорой, донгио яваа талаар ам уралдан ярина. “Амьгүй шингэн”-ээс болж арчаагүй байдалд ордог, авгай, хүүхдээ зоддог, амьдрал урууддаг гээд л үглээд байх. Ийм болохоор дарга нар архиар дамжуулж элдэв эрхэнд халдахыг санаархдаг. Сар бүрийн 1-нд Улаанбаатарт, бусад аймагт бас нэг өдөр архи зарахыг хориглодог. Гэхдээ ажиллаагүй өдрийг нь ч тооцон аж ахуйн нэгжээс бүтэн татвар авдаг. Өнөөдөр Д.Монголхүүгийн хэрэг яван явсаар архи уусан, уугаагүй тухай солиорол болоод хувирчихлаа.

Тэгш хуваарилалттай зэрэгцээд шаталсан татвар авах хууль Монголд хэрэгжээд эхэлсэн. Илүү их орлого олсноос нь илүү ихийг авах нь шударга явдал гэж үүнийгээ тайлбарладаг. Энд бизнесийн эрх чөлөөний тухай ойлголт огтхон байхгүй бөгөөд төрд шургалсан эдгээдүүд илүү их мөнгө хуулиар хураах тухай л яриад байгаа. Эцсийн бүлэгтээ иргэдийн сайн сайхан амьдрахын эсрэг төр зогсоод буй хэрэг.  “Торгууль гээч гэм хийсний төлөөх татвар бол татвар гэдэг зөв юм хийсний төлөө ногдуулж буй торгууль”. Эцсийн дүндээ хоёулаа л ижилхэн хуулийн нэрээр төрийн хийж буй дээрэм билээ. Энэ дээрэм ямар их газар авсныг ялгаж салгалгүйгээр өнөөдөр баян хүн болгоныг үзэн ядаж байна. Яагаад гэвэл төрөөс тэд төрсөөр байгаа болохоор. Үүнийг соёлт орнуудад крони капитализм гэдэг болжээ. Үүнийг философич Б.Батчулуун монголчилбол танил тал, жалга довны, нутаг нугын капитализм гэж ойлгож болно гэжээ. Нийгэмд ийм зүйл нүүрлэхээр ард иргэд, аж ахуйн нэгж хоосорч, төрийнхөн зоолж, тэдний ойр дотны бизнесийнхэн дэвждэг аж. Бид харин алга ташаад л, өөрсдөө ч мэдэлгүй үүнийг дэмжсээр байх уу?