"Дэлхийн эдийн засаг" булангийн энэ удаагийн дугаарт олон улсын гадаад өрийн асуудлыг хөндөж байна.

Сүүлийн хэдэн долоо хоногт Хятад улс олон талт хөгжлийн банкуудыг Африк тив болон бусад улс орнуудын өрийг бууруулахад илүү их үүрэг гүйцэтгэхийг уриалж байгаагаа дахин илэрхийллээ. Тухайлбал, Хятадын Гадаад хэргийн яамны хэвлэлийн төлөөлөгч Мао Нин гадаадын банкуудыг Замби улсад өрийн хөнгөлөлт үзүүлэхийг уриалав.

Эдгээр уриалгыг хэд хэдэн шинжээчид, ялангуяа зээлдэгч зургаан орон, тэдгээрийн гурав нь Африк тивийн улс (Этиоп, Гана, Замби) багтсан 20 гишүүний хаалттай “биеийн өрийн дугуй ширээний уулзалт”-ын үеэр авч хэлэлцэв. Эхний хурал өнгөрсөн Баасан гаригт цахимаар болсон бол удаах нь Энэтхэг улсад "Их-20" бүлгийн чуулганы үеэр болно. 

Зарим мэдээлэлд Хятад улс энэ байр сууриа АНУ болон ОУВС-гийн өрийг дарах шахалтаас зайлсхийхийн тулд зориудаар шалтаг болгон ашиглаж байна гэж тайлбарласан.

Гэхдээ 2020 онд COVID-19-ийн эхний өдрүүдэд "Их-20" бүлгээс бага орлоготой орнуудыг тахал өвчинтэй тэмцэхэд шаардлагатай эрүүл мэнд, эдийн засгийн нэмэлт зардлын шуургыг даван туулахад дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор "Өрийг түдгэлзүүлэх" санаачилга гаргаж байв. Хятадын засгийн газраас энэхүү санаачилгыг илүү үр дүнтэй байлгахын тулд хоёр талын болон хувийн зээлдүүлэгчдийн өрөөс гадна гадаадын хөгжлийн банкуудын өрийг түр зогсоох ёстой гэж дурдсан.

Африкийн өрийн бараг гуравны нэг нь олон талт зээлдүүлэгчид ногддог бөгөөд одоогоор Дэлхийн банк болон Африкийн хөгжлийн банк нь олон талт хамгийн том санхүүжүүлэгч болж байна. Тухайлбал, ОУВС-гийн зээлийн өргөтгөсөн хөтөлбөрөөс бага орлоготой орнуудад олгох зээл нь тэг хүүтэй, 5.5 жилийн үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөгдөх хугацаатай ч 10 жилийн хугацаанд төлдөг. Тухайлбал, Гана улсын одоогийн Дэлхийн банкны зээлийн хүү 5-5.5 хувь орчим байна.

2020 онд бага, дунд орлоготой бүх орнуудын өрийн үйлчилгээний нийт хэмжээ 437 тэрбум ам.доллар байсан бөгөөд үүний 27 хувь нь Хятадын оролцогч талуудад (жишээ нь Хятадын Эксим банкинд) төлөх өр, 33 хувь нь олон талт зээлдүүлэгчдийн өр эзэлж байна. Үлдсэн хэсэг нь Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа ба хөгжлийн байгууллагын орнуудын засгийн газар болон хувийн хэвшилд төлөх өр ("Евро бондын төлбөрийг оруулаад") байв. Өнөөгийн чиг хандлагын дагуу 2028 он гэхэд Олон талт хөгжлийн банк нь "хамгийн эмзэг" буюу "V20" орнуудын бүлгийн хамгийн том зээлдүүлэгчдийн бүлэг болох төлөвтэй байна.

Харин Африкийн засгийн газрууд 2020, 2021 онд COVID-19-ийн хариу арга хэмжээнд нийт 130 тэрбум доллар зарцуулж, сая сая иргэнээ хамгаалж, улмаар ядуурлыг их хэмжээгээр нэмэгдүүлэхээс сэргийлсэн гэж тооцоолжээ. Энэ нь ДНБ-ий дөнгөж 2.5 хувьтай тэнцэж байгаа тул дэлхийн бусад орнуудын зарцуулсан хэмжээнээс хамаагүй бага байна.

Жишээлбэл, Азийн орнууд ижил төстэй хүчин чармайлтад ДНБ-ийхээ 7 хувийг, "Их-7" бүлгийн орнууд ДНБ-ий 13 гаруй хувийг зарцуулсан гэсэн тооцоо бий. Гэсэн хэдий ч хоёр талт, олон талт, хувийн хэвшил зэрэг бүх зээлдүүлэгчид өрийн үйлчилгээг түр зогсоож, чөлөөлсөн нь бага, дунд орлоготой орнуудад хэрэгжсэн нь тус тивийн эдийн засгийн өсөлт, ядуурлыг бууруулах хэтийн төлөвт ихээхэн өөрчлөлт авчрах байсан.

Өр тэглэх тухайд гурван асуудлыг ихэвчлэн дэвшүүлдэг. Нэгдүгээрт, Олон талт хөгжлийн банкны зээлүүд, жишээлбэл, Хятадын зээлээс хямд, улмаар эргэн төлөгдөхөд илүү "зохистой" гэсэн утгаар маш хөнгөлөлттэй байдаг. Хоёрдугаарт, ийм хямд зээл олгохын тулд Олон талт хөгжлийн банкны зээлжих зэрэглэл “ААА” байх ёстой, өрийг дарах нь зэрэглэлд аюул учруулж болзошгүй тул ирээдүйд хямд зээл авах шаардлагатай бага, дунд орлоготой орнуудад “өөрийн зорилго” тавьж болзошгүй. Гуравдугаарт, Олон талт хөгжлийн банкны хөнгөлөлтийг үр дүнтэй, тогтмол шинэ, хямд зээлээр нөхөн төлдөг.

2020 онд Нигерийн өрийн үйлчилгээний төлбөрийн 55 хувь нь Евро бонд эзэмшигчид, дараа нь Дэлхийн банк болон Африкийн хөгжлийн банк групп оржээ. 2000-2014 оны хугацаанд Дэлхийн банкийг Хятадын зээлтэй харьцуулсан 157 улсад хийсэн дүн шинжилгээ нь Хятадын зээлийн нөхцөл нь Дэлхийн банкны төслүүдтэй харьцуулахад бага боловч хувийн хэвшлийнхээс илүү хөнгөлөлттэй байсан нь тогтоогджээ.

Хятадын байгууллагуудын зээл нь Дэлхийн банкнаас олгосноос их байх хандлагатай (дундаж зээлийн хэмжээ 307 сая ам.доллар ба 148 сая ам.доллар байсан) байв. Харин 30 улс Дэлхийн банкнаас зээл авч чадаагүй ч Хятадаас зээл авах боломжтой байжээ.

Бодит байдал нь Хятадын нэгэн адил Олон талт хөгжлийн банкууд өмнө нь өрийн хөнгөлөлт үзүүлж байсан. 2000-аад оны сүүлээр Дэлхийн банк, ОУВС, Африкийн Хөгжлийн банк дэлхийн хэмжээнд 26.7 тэрбум ам.долларын өр дарсан. Үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд Парисын клубын зээлдэгчид 27.7 тэрбум доллар зарцуулжээ.

Ерөнхийдөө 1970-2021 оны хооронд Дэлхийн банк Африк тивийн хамгийн багадаа 38.4 тэрбум ам.долларын өрийг дарж, дараа нь Африкийн хөгжлийн банк 9.4 тэрбум ам.доллар, ОУВС 5.8 тэрбум ам.доллар, Гана, Танзани, Этиоп, Уганда, Замби зэрэг улсууд хамгийн том өрийг дарсан байна. 

Эх сурвалж: THE DIPLOMAT