Нэг сая давсан хүн амтай нийслэл хотод мундахгүй олон асуудал бий. Үүний нэг нь тоосжилтоос үүссэн агаарын бохирдол. Улаанбаатар хотын тоос­­жилтын хэмжээ өдөрт дунджаар 131-162 метр куб бай­гаа нь олон улсын хүлээн зөв­шөөрөгдсөн хэмжээнээс да­руй хоёроос гурав дахин дав­сан хэмжээтэй байна. Өв­лийн улирал болоод хавар дөрөвдүгээр сард Улаанбаатар хотын тоосжилтын хэмжээ дээд цэгтээ хүрдэг гэсэн судалгаа гарчээ. Тоосжилт ихэсч байгаа нь 1960 оноос хойш дэгдэж байгаа шороон шуурганы дав­тамж дөрөв дахин нэмэгдсэн явдал. Тоосжилт үүсч байгаа гол шалтгааныг хот төлөвлөлттэй холбож болно. Учир нь манай­хаас өндөр хөгжилтэй орнуу­дын хот төлөвлөлтөд 50-70 хувь нь ногоон байгууламж, цэцэрлэг байхаар төлөвлөгдсөн байдаг бол Улаанбаатар хотын ногоон байгууламжийн эзлэх хэмжээ нь таван хувь хүрэхтэй үгүйтэй л байна. Сүүлийн жилүүдэд цэцэрлэгжүүлэлт хийж байгаа нь энэ гээд уулнаас мод огтолж ирээд, хотод суулгах нь ихэссэн. Гэтэл ингэж суулгасан ургамал байгаль дээр жамаараа ургасан моддын ялгаруулдаг фотосин­тез, хүчилтөрөгч ялгаруулах ажиллагаа нь муу байдаг ажээ. Өнгөрсөн тавдугаар сард мод тарих ажиллагаа өрнөсөн ч өнөөдөр Төв шуудангын урд талын модод эхнээсээ үхжээд эхэлжээ. Тарьж болох ч эргээд усалж, арчлахгүй байгаагийн нэг илрэл энэ.

Улаанбаатар хотод  жилдээ гурван цахилгаан станц 3.3 сая тонн нүүрс, 1300 гаруй нам даралтын уурын зуух 1.3 мянган тонн нүүрс, гэр хорооллын 136 мянган айл өрх 0.7 сая тонн нүүрс шатаадаг нь агаарын бохирдлын томоохон эх үүсвэр болдог. Дээрээс нь нийслэлийн авто машинуудын 50 хувь нь зохих хэмжээнээс илүү хорт утаа ялгаруулдаг. Энэ бүхэн тоосжилт “үйлдвэрлэж” байдаг бөгөөд зөвхөн хорт утаа л ялгарч байгаа гэж ойлгож болохгүй юм. Улаанбаатарт өвөлдөө ялгарч байдаг утаанд тоосны агууламж байдаг бө­гөөд хорт утааны өөрийнх нь агууламжтай нийлээд хүний биед сөргөөр нөлөөлдөг юм байна. Яагаад гэвэл тоосны шир­хэг нь нэг миллиметрийг мян­га хуваасантай тэнцдэг бө­гөөд энэ нь хүний уушганд очиж гэмтэл үүсгэхээс гадна хамрын салстыг гэмтээдэг.

1995 оноос хойш хотын иргэдийн дунд харшлын өвчлөл урьд байснаасаа мэдэгдэхүйцээр дээшилжээ. Үүний гол шалтгаан нь тоосжилт юм. Хамрын салс­тыг гэмтээснээс болж хүн янз бүрийн тоосонд хэт мэдрэг болдог байна. Энэ нь харшлын томоохон шинж тэмдгийн нэг юм. Дэлхийн эрүүл мэндийн бай­гуул­лагын судалгаагаар Эрүүл мэндийн салбарт хийж буй янз бvрийн судалгаанаас сүүлийн жилүүдэд тоосжилт нь хотын хүн амын эрvvл мэндэд асар их аюул учруулж байна гэсэн дүгнэлт гарч байна. Агаарын бохирдол нэмэгдэх тусам хүүхдүүдийн амьсгалын хурц үрэвслийн тоо нэмэгддэг гэсэн тооцоо ч байдаг. 2002 онд Дэлхийн эрvvл мэндийн байгуул­лагаас  Улаанбаатар, Түн­­хэл зэрэг газруудад судалгаа хийж, агаарын бохирдлын хэм­жээ, амьсгалын замын өвч­ний улмаас эмнэлэгт хэвтэж эмчлvvлсэн хүүхдийн тоотой шууд хамааралтай болохыг тог­тоосон байна. Бага насныхны дунд гарч буй нийт өвчлөлийн 93.7 нь амьсгалын замын, 91 хувь нь бронхит байгаа юм. 1996 болон  2001 онд хийсэн хоёр ч судалгаагаар агаарын бохирдлын улмаас хүүхдүүдийн бие махбодийн өсөлт хөгжил муудаж байна гэсэн дvгнэлт гарчээ.

Тоосжилт их хэмжээтэй байгаа орнууд нь ихэвчлэн Ази болон зүүн Европын улс байна. Өнөөдөр зүүн Европын ихэнх орнууд нь зарим үйлдвэрээ хааж эхлэжээ. Хамгийн харамсалтай нь, тоосжилтын агууламж нь 3-5 дахин их байгаа оронд гажигтай төрөлт хийгээд төрөл­хийн суурь өвчлөлийн тоо Чернобилийн атомын ца­хил­гаан станцын дэлбэрэлт, Хирошима, Нагасакид хаясан атомын бөмбөгдөлтийн дараа төрсөн хүүхдүүдийн өвчлөлтэй зэрэгцэн очиж байгаа гэсэн судалгаа гарсан байна.
Хотынхон тоосжилтыг тор­гоож чадах уу?

Б. Болорсүх