Зүүнбаян болон Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын төслүүд удааширсантай холбоотойгоор алдагдсан боломжийн өртгийг нь тооцож, холбогдох албан тушаалтнуудыг шалгуулахаар Засгийн газар прокурорын байгууллагад ханджээ. Наанаа цусаа гартал зодолдож, цаанаа тосоо гартал тэврэлдчихгүй бол Л.Оюун-Эрдэнийн хүсэлтээр овоолсон шорооны хэргийг АТГ, прокурор ахиад сэргээж шалгахаар болсон гэнэ. Гашуунсухайтын төмөр замын хэрэг гэхээр ганц хүнтэй холбогддог, экс Ерөнхийлөгч Х.Баттулгатай.

Гашуунсухайтын төмөр замыг барьж ашиглалтад оруулахын тулд Монгол Улс 14 жилийг зарцуулжээ. Атал Амур мөрний дээгүүр ОХУ-БНХАУ-ыг холбосон төмөр замын гүүр 2022 оны дөрөвдүгээр сард бүрэн ашиглалтад орсон агаад  1524, 1435 мм-ийн хоёр өөр стандарт бүхий төмөр замын релсийг нэгэн зэрэг тавьсан байна. Энэ нь галт хэрэгний дугуйг солих шаардлагагүйгээр тээвэрлэлт чөлөөтэй хийх боломжтой аж. Харин Гашуунсухайтын 267 км төмөр замыг монголчууд өнөөг хүртэл ашиглалтад оруулаагүй л байна.

Өнгөрсөн хоёрдугаар сард Бээжингийн олимпоор урд хөршид айлчлахдаа Л.Оюун-Эрдэнэ Гашуунсухайт-Ганцмод болон Шивээхүрэн-Сэхээ, Бичигт-Зүүнхатавч боомтуудын төмөр замын хилийн шугам дайран өнгөрөх цэгийг хятадуудтай эцэслэн тохиролцсон. Ирэх долоо хоногт Монголд  ирэх Ван И-гийн айлчлалын үеэр энэ тохироогоо баталгаажуулах сургийн мэдээтэй. Мөн нүүрс ачиж буулгах терминал болон санхүүжилтийг нь ярилцах аж.

2008 онд анх Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын суурь бүтцийг барих тусгай зөвшөөрлийг “Энержи ресурс” компанид олгосныг 2010 онд цуцлаж, уг 267 км төмөр замын суурь бүтцийг барих эрхийг  “Монголын төмөр зам”-д шилжүүлж, даргаар нь Женкогийн бие хамгаалагч Б.Батзаяаг томилсон юм. Үүнээс хоёр жилийн дараа Засгийн газар 161 дүгээр тогтоол гаргаж, Ухаахудаг-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын суурь бүтцийг барих, ашиглах, шилжүүлэх концессын гэрээг “Энержи ресурс”-тай ахиад байгуулжээ. Уг гэрээ ёсоор бол Гашуунсухайтын төмөр замыг “Энержи ресурс” 2015 онд ашиглалтад оруулж, 19 жилийн дараа Монголын Засгийн газарт хүлээлгэж өгөх байж.

Гэвчиг, удалгүй Засгийн газар “Энержи ресурс”-тай байгуулсан концессийн гэрээгээ дахин цуцлаж, “Монголын төмөр зам” компанид Гашуунсухайтын төмөр зам барих эрхийг өгч, төслийн санхүүжилтэд Чингис бондын мөнгөнөөсөө санхүүжүүлэхээр шийдвэрлэсэн.

Өөрөөр хэлбэл, Шинэ төмөр зам төслийн хүрээнд Хөгжлийн банкнаас Гашуунсухайтын төмөр замын төсөл дээр ажиллаж байсан БНСУ-ын “Самсунг Си энд Ти” компанийн дансанд 199 сая ам.доллар шилжүүлсэн байдаг. Харамсалтай нь, энэ мөнгийн 70 хувьд оффшор бүсээр дамжиж экс Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын болон эхнэр, ойрын хамаатнуудын дансанд орсон гэх мэдээлэл тухай үеийн дуулиан болж байлаа.

Нийтдээ, Чингис бондын мөнгөнөөс санхүүжүүлсэн 280 сая ам.доллар овоолсон шороо болсон асуудлаар Х.Баттулга, А.Гансүх нарыг шалгаж, Зам тээврийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Б.Батзаяа,  БНСУ-ын “Самсунг Си энд Ти” компанийн Ли Жон Ёл нарыг баривчлан шалгаж эхэлсэн. Мөн Х.Баттулгын зөвлөх “Либерти партнерс” компанийн захирал Ч.Ганбат, “МТЗ” ТӨХК-ийн дэд захирал П.Бат-Эрдэнэ нарыг интерполоор эрэн сурвалжилж  байлаа.  Энэ хэрэг гэхдээ Х.Баттулгыг Ерөнхийлөгч болсны дараа хаагдсан байдаг.

Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах үүднээс Гашуунсухайтын төмөр замыг барьж ашиглалтад оруулах нь С.Баярын засгийн үеэс л яригдаж ирсэн ганц сэдэв. Гэтэл С.Баяраас хойш Сү.Батболд, Н.Алтанхуяг, Ч.Сайханбилэг, Ж.Эрдэнэбат, У.Хүрэлсүх. Л.Оюун-Эрдэнэ гээд тоолбол долоон засгийн нүүрийг үзсэн Гашуунсухайтын төмөр замаар нүүрсээ зарж мөнгө олох монголчуудын мөрөөдөл хэзээ биелэх нь тодорхой бус, хятадуудтай тохиролцох, хэлэлцэх олон асуудал байна.

Сангийн сайд саяхан мэдээлэл хийхдээ Монгол Улсын хилээр өдөртөө 1000 машин гарч байгаа, бэрхшээл саад гарчихгүй бол 20 сая тонн нүүрсээ экспортод гаргаж чадахаар байна л гэсэн. Ер нь бол 267 км төмөр замаа тавьчихгүй, ганц хүнээс болж бүхэл бүтэн 14 жилийн ашгаа алдана гэдэг арчаагүйнх.

ОХУ-ын Хятад руу хийх нүүрсний экспорт энэ оны эхний хагас жилд огцом нэмэгджээ. Хятадын коксжих нүүрсний нийт импортын 30 хувийг Орос нийлүүлж байна, Энэтхэгт нийлүүлэх нүүрснийхээ хэмжээг нэмэгдүүлэхээр зорьж буй зэргээс харвал сайндаа ч “Тавантолгойг та бидэнд авч үлдээсэн” юм биш аж. 2013 онд төмөр замаа барьсан бол зөвхөн “Эрдэнэс-Тавантолгой” компани гэхэд жилд 30 сая тонн нүүрс олборлож, борлуулах боломжтой байжээ. Алдсан ашгаа тооцвол Улаанбаатарын гэр хорооллыг орон сууцжуулах мөнгөө, боломжоо алдсан гэсэн үг.

Овоолсон шороог ухвал овоохон хулгай, луйвар илчлэгдэх байх.Хөгжлийн банк, ЖДҮ хажууд нь хүүхдийн тоглоом байж мэднэ. Л.Оюун-Эрдэнэд зөвлөхөд “Эр хүн зоригтой бол чоно чацга алдана” гэсэн зүйр үг байдаг. Х.Баттулгыг айлгах нь чухал биш, барьж хорьж шалгах нь чухал байна.