"Засгийн газрын бүтцийг бүхэлд нь эргэж харна"

НЭМЭЛТ:

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Олон улсын хямралт нөхцөл байдлаас үүсэлтэй гол нэр төрлийн бараа, бүтээгдэхүүний хангамж нийлүүлэлтийн хомсдол, сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хуулийн төслийг УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт өргөн барилаа. Хуулийн төсөлд эдийн засаг, хүн амын амьжиргаа, инфляцид хамгийн голлох нөлөөтэй газрын тосны бүтээгдэхүүн, гурил, мах зэрэг бүтээгдэхүүний хангамж, нийлүүлэлтийн хомсдол, үнийн өсөлтөөс сэргийлэх, сөрөг нөлөөллийг бууруулахаар тусгасан байна. Мөн Монгол Улсын гадаад валютын албан нөөцийг нэмэгдүүлэх, үндэсний мөнгөн тэмдэгт-төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангах зорилгоор Монголбанканд тушаах алтны хэмжээг нэмэгдүүлэх, Монгол Улсын хилээр бэлэн гадаад валют гаргахад хязгаарлалт тогтоох харилцааг зохицуулна.

ЕРӨНХИЙ САЙД Л.ОЮУН-ЭРДЭНЭ:

-Миний бие цар тахлын шар түвшинд шилжиж байгааг зарлаж, аялал жуулчлал нээлттэй болсноо зарлаж, эдийн засгаа нээж, энгийн амьдралдаа шилжих тухай сайхан мэдээтэй уулзаж байсан.

Харамсалтай нь дээрх хурлаас хойш хоёрдугаар сарын 24-ны өдөр ОХУ, Украинд хурцадмал нөхцөл байдал үүссэн. Дэлхийн хоёрдугаар дайнаас хойш олон улсын энх тайван байдал гэрээ хэлцэлд амаргүй байдал үүссэн. Нэг өдөр үүссэн асуудал биш гэсэн байр сууринаас хандаж ирсэн. Гэхдээ Монгол Улс аль болохоор асуудлыг эвээр шийдэх ёстой гэдэг байр сууринаас нэг цонхны бодлогын хүрээнд ажиллаж ирсэн.

Цар тахлын хоёр жилийн хугацаанд эдийн засаг сэхээний орон дээр хэвтэж, дөнгөж сэргэлт мэдрэгдэж байсан улсуудад тодорхойгүй байдал авчирлаа.

Дэлхийн банк санхүүгийн мэдээллээр шатахууны үнэ 60-70 хувь өссөн прогноз гарч байна. Улаан буудайн үнэ дэлхийд 50 хувь өсч, дэлхийд хүнсний хомсдол үүсэх асуудлыг судлаачид, олон улсын байгууллага хөндөж байна.

Цаашид нөхцөл байдал ямар байдалтай үргэлжлэхийг тааж мэдэх боломжгүй байна. Эрүүл мэндийн асуудал биш, агаарын хил, хуурай замын тээвэр тээвэр ложистикт томоохон асуудал учирч байна. Тиймээс Монгол Улсын Засгийн газраас цаг алдалгүй арга хэмжээ авах шаардлага байна гэж үзсэн.

Иймд Олон улсын хурцадмал нөхцөл байдлаас үүдсэн гол нэр төрлийн барааны хомсдолын сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хуулийн төслийг өргөн барилаа. Энэ хууль батлагдсанаар мах гурилын бүтээгдэхүүний үнийг Засгийн газраас зохицуулалт хийх боломж бүрдэнэ. Мөн нөөц бүрдүүлэх, хөнгөлөлттэй зээл олгох, мах гурил болон газрын тосны бүтээгдэхүүнийг тогтвортой байлгах зорилгоор хөнгөлөлттэй зээл олгохийг хуулиар зохицуулалт хийх шаардлага үүсч байна.

ЦАР ТАХЛЫН ХУУЛЬ ТҮҮХЭН ҮҮРГЭЭ ГҮЙЦЭТГЭСЭН

Засгийн газар мөнгөний бодлогод орж болдоггүй. Хуулиар хамтарч ажиллахыг хязгаарласан байдаг. Гэвч өнөөдрийн үүсээд буй нөхцөл байдалд Засгийн газраас Монголбанкинд валютын нөөц бүрдүүлэх шаардлагатай дэмжлэгийг үзүүлэхээс гарцгүй байдалд орж байна.

ОХУ, Украины асуудлаас үүдэн хөрш орнуудад эдийн засгийн хориг арга хэмжээнээс үүдэн валютын хомсдол үүсэх нөхцөл байдал үүслээ. Үүнээс үүдэн манайд байгаа 3.2 тэрбум ам.долларын валютын нөөцөд “хөдөлгөөн” ажиглагдаж эхэлсэн.

Тиймээс зарим нэг төлбөр тооцоонд валютын хэмжээг хязгаарлах, валют хилээр гарахад Засгийн газраас хяналт тавих, хууль хяналтын байгууллагыг татан оролцуулах, хил хязгаараа чангатгах зайлшгүй шаардлага үүсч байна.

Мөн валютын нөөц бүрдүүлэхэд зарим нэг томоохон төсөл хөтөлбөрийн татан авах графикийг наашлуулах хэлэлцээрийг Засгийн газрын зүгээс хийхгүй бол Монголбанк дангаараа хүчин мөхөстөж буй нөхцөл байдал үүссэн. Тиймээс уг хуульд тодорхой хугацаанд Засгийн газар Мөнгөний бодлого болон Сангийн бодлогод төв банктай хамтарч хариуцлага хүлээх эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн. Гадаад валютын улсын нөөцийг нэмэгдүүлэхийн тулд Монголбанкнаас алт олборлогч аж ахуй нэгжүүдэд эргэлтийн хөрөнгийн болон урьдчилгаа төлбөрийн санхүүжилтийг олгох, Лондоны металлын биржийн үнэд таван хувийн нэмэгдэлтэйгээр гадаад дотоодын зах зээлд алт худалдан авах зэрэг багц арга хэмжээг тусгасан.

Мөн бусад шаардлагатай зохицуулалтын арга хэмжээ бий. Тухайлбал, импортын татвартай холбоотой гол нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүн дээр Засгийн газарт тодорхой хугацаанд эрх шилжүүлэх хүсэлтийг УИХ-д тавьж байна.

Цар тахлын хууль шүүмжлэлтэй явж ирсэн. Гэхдээ цар тахлын хууль байгаагүй бол Засгийн газар төсвөө дотооддоо зохицуулаагүй бол вакцинжуулалт өнөөдрийн түвшинд хүрэх боломжгүй байсан. Цар тахлын хууль түүхэн үүргээ гүйцэтгэсэн гэж боддог.

ХӨГЖЛИЙН БАНКНЫ ТУЗ-Д УЛСТӨРЧИД ОРСНООР ТУС БАНКИЙГ ХУВААГААД АВЧИХСАН

Сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.

-Аялал жуулчлалын талаар та ярилаа. Гэхдээ шийдэл хэлсэнгүй. Цаашдаа аялал жуулчлалыг хэрхэн сэргээх вэ?

-Аялал жуулчлал дэлхийн энх тайван байдал олон улсын харилцаатай салшгүй холбоотой зүйл. Зэвсэгт мөргөлдөөн болж байна. Дэлхийн хоёрдугаар дайнаас хойш ийм нөхцөл байдалд орж үзээгүй. Хэзээ ч болохгүй гэж бодож байсан хүйтэн дайны уур амьсгал сэргэлээ. Энэ үед аялал жуулчлалтай холбоотой бодлогыг явуулна. Монгол Улсын хувьд Бүгд Найрамдах Солонгос улс, хоёр хөрш оронтой агаарын хил болон хуурай замын хил нээлттэй байгаа.

Ирэх тав, зургадугаар сард жуулчдыг хүлээж авахад аж ахуй нэгжүүд бэлтгэлээ хангасан. Эдийн засгийг сэргээх алхмуудаас Засгийн газар ухрахгүй.

Цар тахлын тохиолдлын тоо бусад улс орнуудтай харьцуулахад бага байна. Энэ нь давуу байдал болох байх гэсэн эерэг хүлээлттэй байна. Тийм ч учраас эдийн засгийн форумыг хийж байгаа. Зөвхөн дотоодоо биш Монгол Улс гадаад талдаа ямар байгааг бодох ёстой. Яагаад гэвэл гадаад хөрөнгө оруулалтын орчин, валютын урсгал, эдийн засгийн эерэг хүлээлт зэрэг зүйлтэй салшгүй холбоотой байдаг.

-Бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт шатахуунтай холбогдож буй. Цаашдаа шатахууны хомсдол бий болох уу?

-Өнөөдөр бид зохицуулалт хийхгүй бол шатахууны үнэ дэлхийн зах зээлээс улбаалан багадаа 1000 төгрөгөөр нэмэгдэх нөхцөл байдал үүсч байгаа. Өөрөөр хэлбэл ам.доллараар тооцоо хийхгүй рублиэр тооцоо хийх нөхцөл байдал үүсч байна. Олон улсын бирж дэх үнээр Монгол Улс шатахуун авахаас өөр аргагүй нөхцөл байдалд орсон. Шатахуун ОХУ-аас 100 хувь хамааралтай байна. Шатахууны нийлүүлэлтийг урт хугацаанд нэг эх үүсвэрээр биш бусад эх үүсвэрээс бүрдүүлэх нөхцөл байдал үүсч байна.

Газрын тосны үйлдвэр барих шаардлагатай. Шатахуун, эрчим хүчний хувьд хоёр хөршөөс шууд хамааралтай. Аль болохоор энэ нөлөөллийг багасгах шаардлагатай.

Засгийн газраас шаардлагатай зохицуулалтыг хийж шатахуун 1000 орчим төгрөгөөр нэмэгдэх эрсдэлийг багасгах эрх зүйн орчныг бүрдүүлж байна. Ханшийн зөрүү буюу нефть импортлогч компаниудтай Засгийн газар тулж ажиллана. Үнэ болон бусад асуудлаар нарийвчлан гэрээ хийгдэнэ. Дэлхийд шатахууны үнэ өссөн байхад шууд зохицуулах амаргүй.

-Хөгжлийн банкнаас төрийн байгууллагын авсан чанаргүй зээлийн асуудал яригддаг. Тухайлбал, 800 орчим тэрбумын чанаргүй зээлийн асуудал бий. Хөгжлийн банкны өрийг татвар төлөгчдийн мөнгөөр төлөх үү. Хэн хариуцлага хүлээх юм бэ?

-Энэ оны нэгдүгээр сарын 27-нд Хөгжлийн банкны асуудлыг олон нийтэд ил болгож хууль хяналтын байгууллагад шилжүүлсэн. Олон нийтэд мэдээлэл ил болсноор үр дүн гарч байна. Гэхдээ зээлийн эргэн төлөлт амар биш гэдгийг хэлье. Хөгжлийн банк 2011 онд байгуулагдсан. Энэ банк байгуулагдаад “Чингис” бондын 1.5 тэрбум ам.доллар, “Самурай” бондын 30 тэрбум иен, Хөгжлийн банк өөрөө 580 сая ам.долларыг босгосон. Хөгжлийн банкинд мөнгө төвлөрснөөр 2012 онд бодлогын зөвлөл байгуулсан. Үндсэндээ улстөрчид тус банкны ТУЗ-д орж шууд хуваагаад авчихсан гэсэн үг.

ТУЗ-ын дарга нь Ерөнхий сайд байгаад, бусад сайд нар мэргэжлийн байгууллагын үгийг сонсоогүй. Энэ зээлийг "тэр компанид, тэр гишүүнд, банкны захиралд өг" гэдэг схем рүү орсон.

Шулуухан хэлэхэд "Эрдэнэт"-ийн 49, Оюутолгой, Дубайн гэрээтэй холбоотой бүлэглэл, Хөгжлийн банкин дээр ч гэсэн ажилласан. Тиймээс Хөгжлийн банкны асуудлыг гаргаж тавьсан.

Хөгжлийн банкны 1.8 их наяд төгрөгийн чанаргүй зээлд хэдхэн компани холбоотой. Та бүхэн ажиглавал "Эрдэнэт"-ийн 49 хувийг босгосон, 430 сая ам.долларыг босгосон санхүүгийн схем бүхэлдээ байгаа. Эзэд нь, тэд нарыг дэмжсэн нэр бүхий шүүгчид хамтдаа байгаа.

Энэ схем Дубайн гэрээг байгуулсан схем дээр хамтдаа оролцсон. Нөгөө л яриад байгаа хэдэн хүмүүстэй үе шаттай тэмцээд явж байна гэж ойлгож болно. Гэхдээ Б.Баттөмөр гишүүний зарласан 20 хүн бол мөсөн уулын орой гэж ойлгох хэрэгтэй. Үүний цаана нэр бүхий томоохон улс төрчид, бизнесменүүдийн сонгуулийн зардлыг төлөөд "утсан хүүхэлдэй" болгосон улстөрчид араас нь гарч ирнэ.

Хөгжлийн банктай асуудал яригдаж хэдэн хүнд таслан сэргийлэх арга хэмжээ авч, Хөтөлийг хурааж авахад хэн хэн хамгийн их цочиж байна вэ. Тэр хүмүүс энэний ард байгаа гэж ойлгоорой.

"Эрдэнэт"-ийн 49 хувьтай асуудал яригдаж байхад 470 сая орчим ам.долларын схемийг гаргаад хууль хяналтын байгууллага болон зарим шүүгч нарын хамаарал бүхий этгээд байгааг тогтоож, зарлахад амаргүй байсан. Цаг хугацаа орсон. Тухайн үед ТЕГ-ын дарга нь хүртэл "Эрдэнэт"-ийн 49 хувийн талд байх нөхцөл байдал үүсч байсан. Гүйцэтгэх ажиллагаа тухайн үеийн Ерөнхий сайд дээр явж байсан. "Эрдэнэт", "Оюутолгой"-н асуудал шийдэгдсэн шиг Хөгжлийн банкны асуудал шийдэгдэнэ. Битгий эргэлзээрэй. Ордон дотор хүч мөхөствөл олон нийтэд хандана. Ерөнхий сайдын хувьд тэр бүрийг нээлттэй яриад байх албан тушаалтан биш. Тиймээс Хөгжлийн банктай холбоотой асуудалд цэг тавина. Шаардлагатай бүх мэдээлэл нууцлалтай холбоотой асуудлыг Засгийн газар гаргаж өгсөн. Хууль хяналтын байгууллага хэнээс ч хараат бус ажиллах ёстой.

ТӨВ БАНКНЫ ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙГ ОГЦРУУЛАХГҮЙ

Цаашдаа “Эрдэнэс Монгол”-той холбоотой асуудлыг гаргаж тавина. Нуугаад яах вэ. “Эрдэнэс Монгол”-ийн охин компаниуд бий. Тус бүрт нь ТУЗ байдаг. Тэнд төрөөс гадуурх хяналтгүй маш их хэмжээний мөнгө эргэж байгаа. Дээрх асуудлаар Х.Нямбаатар сайдаар ахлуулсан ажлын хэсэг гаргасан.

Би хэзээ ч огцрохоос айхгүй. Хэзээ ч айж байгаагүй. Харин ийм зүйлтэй эвлэрч улс төрийн үхдэл болохоос би айна. Тиймээс бүх асуудлыг цэгцэлнэ.

Засгийн газрын тэмцэл, нэг өдөр, нэг алхам ч ухраагүй. Төрийн өмчит үйлдвэрийн асуудал руу орох цаг болсон. Хөгжлийн банкны асуудлыг гаргаж тавьсан нь хэн нэгний мууг үзэх гээд байгаа асуудал биш.

-Шатахуун, үнийн өсөлт, ам.долларын нөөц зэрэг эдийн засгийн хямралд ороход төв банкны ерөнхийлөгч ажлаа муу хийсэн гэх шүүмжлэл бий. Төв банкны ерөнхийлөгч хариуцлагаа хүлээгээд өөрийн хүсэлтээр ажлаа өгөх бодол бий юу?

-Монгол Улсаас шалтгаалахгүй зүйл байгаа. Алдаж, онож байгаа зүйл бий. Авлигатай хийх тэмцэлд бууж өгөхгүй. Засгийн газар хэн нэгний хэлснээр огцордог субъект биш. Би бууж өгөхгүй. Хүнд нөхцөл байдлаа иргэдтэй хамтдаа даваад гарна. Нэг өдрийн дотор сайд, дэд сайд төрийн нарийн бичгийн дарга нарыг огцруулж байсан. Гэхдээ ажлаа хийж байгаа хүнийг Ерөнхий сайд хамгаалах хэрэгтэй. Энэ цаг үе бол ямар ч хүн Төв банкны ерөнхийлөгч байхад хүнд цаг үе тохиож байна. Төв банкинд хэдэн нөхөд шүгэлдээд байгаа сураг байна. Эрх баригч намын даргын хувьд аятайхан байгаарай гэж хэлье. УИХ-ын гишүүд дээр ороод Төв банкны дараагийн ерөнхийлөгч болъё гэсэн яриа дуулдаж байгаа. Залуучуудаа амбицаа татаж сураарай.

Ийм нөхцөл байдал үүсчихээд байхад албан тушаалын дон шүгэлчихээд далчигнаад байх хэрэггүй. Тиймээс Төв банкны ерөнхийлөгч огцрохгүй. Ажлаа хийгээд явна. Үнэхээр авлигалтай холбоотой албан тушаалтанд хариуцлага тооцно. Хүнд цаг үед сөрөөд зогсож буй албан тушаалтныг хамгаална. Хэнээс ч айхгүй.

ЗАСГИЙН ГАЗРЫН БҮТЦИЙГ БҮХЭЛД НЬ ЭРГЭЖ ХАРНА

-Х.Баттулга гэдэг хүн таны зөвлөхөөр ажиллаж байгаа юу?

-Х.Баттулга зөвлөхөөс чөлөөлөгдсөн. Зөвлөх болсон шалтгаан нь олимптой холбоотой буюу спортыг дэмжих чиглэлд хамтарч ажилласан. Дараа нь АН-ын даргад нэр дэвших үеэс нь чөлөөлсөн.

-Цагааннуурын боомт, Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын асуудал ямар шатандаа байна вэ?

-Засгийн газар аль болох иргэдэд бага хохирол учруулах талыг баримтална. Гэхдээ Засгийн газар улс орны эдийн засгийн бие даасан байдалтай холбоотой дэвшүүлсэн төсөл хөтөлбөрөөс ухрахгүй. Эрдэнэбүрэнгийн айл өрхүүдтэй уулзсан. Зарим айлд нөхөн төлбөр олгохоос зайлшгүй шаардлага байна. Зарим нь нөхөн олговор өгөх сургаар нүүж очсон ч айлууд байна.

Удахгүй би Эрдэнэбүрэнд очиж ажиллана. Ойрын үед УЦС-ын ажлыг эхлүүлнэ. Тэнд сумын Засаг дарга нь БНХАУ-ын Элчин сайдын яам руу бичиг өгсөн байсан. Ер нь бодох ёстой зүйл нь Засаг дарга сумын нутаг дэвсгэрийг төлөөлөх эрхтэй. Гэхдээ шууд гадаад харилцаа хийгээд байх субъект биш. Тиймээс өөрийн эрх мэдлийн хүрээнд арга хэмжээ авна.

Эрдэнбүрэнг шийдэж чадвал баруун бүс нутаг эрчим хүчний хараат бус байдлаас гарна. Багануурын эрчим хүчний станц баригдах ёстой байсан боловч улстөржилтөөс үүдэн зогссон. Хоёр, гурав, дөрөвдүгээр цахилгаан станцын өргөтгөл хийгдэнэ.

Амгалан цахилгаан станцад өргөтгөл хийнэ.Монголын төр 1986 оноос хойш эрчим хүчний салбарт хөрөнгө оруулалт хийж чадаагүй нь үнэн.

-Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах уу. Дан, давхар дээлтэй сайд нарын тухайд таны байр суурь?

-Миний бие УИХ-ын гишүүнээс ажиллаж байхаас авхуулаад сонгодог парламентын засаглал зөв гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр ирсэн. Сонгодог парламент гэдэг нь гишүүдийн тоо тодорхой хэмжээнд нэмэгдэж, Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгох асуудлыг ярилцана гэсэн үг. Бид тэг дундуур нь 30 жил явлаа. Олон асуудал үүссэн нь Үндсэн хуультай холбоотой гэж боддог. Өнөөдрийн түвшинд Монгол Улсын Ерөнхий сайд миний бие Үндсэн хуульдаа захирагдаж ажиллах үүрэгтэй. Давхар, дан дээлтэй сайд аль аль нь ялгаатай байдалд ажилладаг нь үнэн. Үүнийг би хүлээн зөвшөөрнө. Ерөнхий сайд дээр ачаалал нэлээд үүсдэг. Гэхдээ энэ бол Үндсэн хуулийн зохицуулалт юм.

Зөвхөн дан, давхар дээл гэж ярихыг зөвшөөрөхгүй. Яривал багцаар нь буюу сонгодог парламент руу орж Герман, Энэтхэг улстай адилхан болохыг дэмжинэ.

Парламентын засаглал давуу талтайг олон жишээн дээр бид харлаа. Тиймээс улс төрд байх цаг хугацаандаа миний бие сонгодог парламентыг дэмжсээр байх болно.

-Хоёр яамдын сайд нарын томилгоо хэзээ яригдах вэ?

-Хоёр сайдтай холбоотой зарчмын байр суурь бий. Сайд нь олдохгүй учраас томилоогүй асуудал биш. Үндсэндээ хоёр яам өмнө нь агентлаг байсан. Өмнө байсан Эдийн засаг хөгжлийн яам Сангийн яамтай үл ойлголцсоноос татан буугдсан. Тиймээс тодорхой хэмжээнд бэхжих, Сангийн яамтай ойлголцох хүртэлх хугацаанд Сангийн сайд хариуцаад яам бүрт байгаа шилдэг боловсон хүчнийг татаж байгаа. Хөгжлийн бодлогыг Эдийн засгийн яам барьдаг, сангийн бодлогыг Сангийн яам авч явдаг, чиг үүргийн давхардалгүйгээр байх ажлыг Сангийн сайдаар хийлгүүлэх нь цаашдаа урт удаан оршин тогтноход хэрэгтэй юм болов уу.

Цахим хөгжлийн яамны тухайд эрх зүйн томоохон шинэчлэл нь Хууль зүй дотоод хэргийн яаманд явж байгаа. Тиймээс хуулийн багц асуудал шийдэгдэж, бүтэц хийгдэх хүртэлх хугацаанд ингэж явах нь цаашид урт хугацаанд оршин тогтноход хэрэгтэй. Энэ жилдээ хоёр яам бодлого, боловсон хүчний асуудлаа бэхжүүлнэ. Засгийн газрын бүтцийг бүхэлд нь эргэж харна.

Ерөнхий сайд болон бусад сайд нар өнөөдөр /2022.04.05/ 11:30 цагт мэдээлэл хийхээр боллоо. Тодруулбал, УИХ-ын даргад Олон улсын хямралт нөхцөл байдлаас үүсэлтэй гол нэр төрлийн бараа, бүтээгдэхүүний хангамж нийлүүлэлтийн хомсдол, сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хуулийн төслийг Засгийн газраас өргөн барина.

Хуулийн төсөлд эдийн засаг, хүн амын амьжиргаа, инфляцид хамгийн голлох нөлөөтэй газрын тосны бүтээгдэхүүн, гурил, мах зэрэг бүтээгдэхүүний хангамж, нийлүүлэлтийн хомсдол, үнийн өсөлтөөс сэргийлэх, сөрөг нөлөөллийг бууруулахаар тусгасан байна.

Мөн Монгол Улсын гадаад валютын албан нөөцийг нэмэгдүүлэх, үндэсний мөнгөн тэмдэгт төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангах зорилгоор Монголбанкинд тушаах алтны хэмжээг нэмэгдүүлэх, Монгол Улсын хилээр бэлэн гадаад валют гаргахад хязгаарлалт тогтоох харилцааг зохицуулах аж.