-ӨМНӨ НЬ Ч ЯГ ИЙН ДҮНХИЙЖ, СҮНДЭРЛЭЖ БАЙСАН УУ ГЭМЭЭР СЭГС ЦАГААН БОГД ЭВДЭРЧ, ГЭМТЭЭГҮЙ, ЭЛДЭВ ТЕХНИК ХЭРЭГСЛЭЭР СЭНДИЙЧҮҮЛЭЭГҮЙ, “ЭРҮҮЛ”, БҮРЭН БҮТНЭЭРЭЭ БИДНИЙГ УГТЛАА-

Баянхонгор аймгийн Шинэжинст сумын нутагт Монголын ба Торонтогийн хѳрѳнгийн биржид давхар бүртгэлтэй “Эрдэнэ Ресурс”-ын охин компани болох “Эрдэнэ Монгол” гэх компани хууль бусаар алт олборлож, Сэгс цагаан богд уулыг хайр найргүй ухаж, сэндийчиж, байгаль, орчныг нь сүйтгэж, уух ус, өвсийг нь үгүйрүүлж, газрын хөрсийг нь бараг тэгшилж байгаа тухай мэдээлэл өнгөрсөн оны сүүлчээс цацагдах болж, нутгийн гэх иргэд хэд хэдэн удаа хэвлэлийн хурал хийж, “Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхээ Сэгс цагаан богд уулыг аварч, энэ компанийн тусгай зөвшөөрлийг цуцлахгүй бол бид тэмцлийн хурц хэлбэрийг сонгоно. Сэгс цагаан богд юу ч үгүй сэндийчүүлж байгааг анхаарах, хайхрах хүн Монголд алга гэж үү” хэмээж байсан билээ. Иймд бид бодит байдлыг газар дээрээс нь сурвалжлахаар тус сумыг зорьлоо.

ГОВИЙН ИХ ДАРХАН ЦААЗАТ ГАЗАР, СЭГС ЦАГААН БОГД АЛЬ АЛЬ НЬ ОНГОН ДАГШИНААРАА, ХЭНИЙ Ч ГАР ХҮРЭЭГҮЙ ХЭВЭЭРЭЭ БАЙГАА

Говийн их дархан цаазат газрын “А” хэсгийн хамгаалалтын захиргааг бид зорьсон юм. Говийн их дархан цаазат газар хоёр хэсэгтэй бөгөөд “А” хэсэгт нь бидний сурвалжилгын гол зорилго буюу Сэгс цагаан богд хайрхан багтдаг учраас бодит үнэнийг хайх эрлээ эндээс эхлүүлэх нь зүйтэй гэж бодлоо. Харин тус хэсгийн хамгаалалтын захиргаа нь Говь-Алтай аймгийн Цогт сумын нутаг Захуй Зармангийн говьд буюу Улаанбаатар хотоос 1000 гаруй километр байрлах Баянтоорой гэх буйдхан тосгонд байрладаг юм байна.

Улаанбаатар хотоос Сэгс цагаан богд уулын энгэр хормойг юу ч үгүй сэндийчиж, хүнд техник хаа сайгүй байрлуулан хөрс, шороог нь ухаж, төнхөж, ан амьтад, жигүүртэн шувууд битгий хэл мал, хүнгүй болтол хөрсийг нь улаанаар нь эргүүлж, гол мөрнийх нь хүйг тасласан дүр төрх төсөөлөн, дотор харанхуйлсаар 1000 гаруй километр зам туулаад зорьсон газраа хүрлээ. Өмнө нь ч яг ийн дүнхийж, сүндэрлэж байсан уу гэмээр Сэгс цагаан богд эвдэрч, гэмтээгүй, элдэв техник хэрэгслээр сэндийчүүлээгүй, “эрүүл”, бүрэн бүтнээрээ биднийг угтлаа. “Энэ хүртэл явж ирснийх хүрч болох тал бүрээс нь харж байж санаагаа амраана аа” гэх жолоочийн үг сурвалжилгын багийнхны бүгдийнх нь хүсэл байсан тул үг дуугүй дөхлөө. Үнэхээр гаднын хөрөнгө оруулалттай компанийн хүчирхэг техникүүд битгий хэл олон хүн ойртож очсон мөр ч ойрдоо гараагүй байлаа. Бүрэн бүтэн хийгээд хариуцлагатай, хариуцлагагүй уул уурхайнхны гар хөл дөхөж ч очсон бараа, ул мөргүйд нь сэтгэл амсхийж, “Нээрээ ч Монголын төр засаг, яам, тамгын газрын удирдлагууд, аймаг, сумын Засаг дарга, ажилтнууд, иргэд үгүйрлээ үгүйрлээ гэхэд тахин шүтдэг уулсаа ухуулж, баялгийг нь авах хэмжээнд очоогүй байлгүй дээ” хэмээцгээн хөдөлцгөөлөө.

Ингээд бид Говийн их дархан цаазат газрын “А” хэсэг буюу Алтайн өвөр говийн аюулгүй, амар амгалан байдлыг хадгалахын төлөө бүхнээ зориулан ажиллаж буй хамгаалалтын захиргааныхантай уулзаж, үнэний эрэлд яваагаа учирлаж, “Эрдэнэ Монгол” гэх компани Говийн их дархан цаазат газарт гамшиг авчирч байгаа юу, Сэгс цагаан богд хайрханыг сэндийчиж эхэлсэн үү гэдэг асуултуудад хариулт авсан юм.

Говийн их дархан цаазат газрын судалгаа, шинжилгээний мэргэжилтэн Б.Насанжаргал: “ЭРДЭНЭ МОНГОЛ” ХХК-ИЙН ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРЛИЙН ТАЛБАЙ НЬ ЦАГААН БОГД УУЛНААСАА 150-ААД КИЛОМЕТР ЗАЙД ОРШДОГ

Биднийг очиход тус газарт Говийн их дархан цаазат газрын судалгаа, шинжилгээний мэргэжилтэн Б.Насанжаргал байсан юм. Түүнээс цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Говийн их дархан цаазат газрын А хэсгийн байгалийн үзэсгэлэн, нэн анхаарах ёстой зүйлс юу байгаа талаар та ярьж өгөөч?

– “Говийн их дархан цаазат газар бол говийн нэн ховор, онгон зүйлүүд болох тэр дундаа мазаалай баавгай, хавтгайг хамгаалах зорилгоор үүсгэн байгуулагдсан. Говийн их дархан цаазат газар маань үндсэндээ Төв Азийн цөлийн хэв шинжийг агуулдаг, биологийн олон янз байдлынхаа хувьд их баялаг. Үндсэндээ бол 274 зүйлийн ургамал, 18 зүйлийн том хөхтөн бүртгэгдсэн. Эдгээрийн 80 хувь нь Монгол Улсын улаан номонд бүртгэлтэй амьтад. Энэ амьтдыг бид байгаль дээр нь хүний шууд нөлөөллийг багасгах, өсөж, үржих боломжийг нь бүрдүүлэхээр ажиллаж байна.

–Говийн их дархан цаазат газарт хууль бусаар алт олборлох, цаашлаад ашигт малтмалын лицензтэй холбоотой асуудал, маргаан сүүлийн жилүүдэд гарах болсон. Хамгийн сүүлд гэхэд ““Эрдэнэ Монгол” компанийнхан говь нутгийг сүйдэлж дуусах нь, Сэгс цагаан богдыг ухаад дууслаа. Анхаарах, энэ компанийн тусгай зөвшөөрлийг цуцлах хүн байна уу” хэмээх мэдээлэл нэлээд шуугиан тарьлаа. Танай байгууллагын зүгээс энэ асуудалд ямар байдлаар хандаж байгаа вэ?

-Манай улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээнд бол орчны бүс гээд үндсэндээ бол 3.5 сая га талбайд тусгай хамгаалалттай газар нутагтаа үзүүлэх нөлөөллийг багасгах зорилгоор орчны бүс гэж байгуулсан байгаа. Орчны бүсэд орон нутгууд хайгуул, ашиглалтын лиценз олгогдсон, дархан цаазат газартаа ийм төрлийн үйл ажиллагаа явуулахгүй нь ойлгомжтой.

“Эрдэнэ Монгол” ХХК-ийн тухайд манай орчны бүсэд ашиглалтын лиценз авсан байгууллага. Яг тусгай хамгаалалттай газар нутгийнхаа хязгаарлалтын бүсээс шулуунаар бол 40 километр, Эхийн гол гээд тусгай хамгаалалттай газар нутгаас 95 километр, Цагаан богд уулнаасаа 150-аад километр зайд тусгай зөвшөөрлийн талбай нь оршдог юм билээ. Тэгэхээр суурин болон малчдад уурхайн ажиллагаа шууд байдлаар нөлөөлж, эрсдэл учруулах зүйл нь эрс гайгүй гэж тооцоолж байна. Түүнчлэн олон янз биологийн төрөл зүйлд ирээдүйд сөргөөр нөлөөлөх эрсдэл байгаа ч яг өнөөдөр тулсан аюул, заналхийлэл үүсээгүй байгааг хэлэх нь зүйтэй болов уу.

-Нутгийн иргэд гэх хүмүүс Улаанбаатарт хэд хэдэн удаа хэвлэлийн бага хурал хийж, Сэгс цагаан богд, Говийн их дархан цаазат газрын А хэсэг юу юугүй сэглэгдэж дууслаа, хүн мал, амьтан ундлах ус, идэх өвсгүй боллоо” хэмээн мэдээлэл хийсэн. Энэ тал дээр таны байр суурь?

-Байгаль дэлхий, орон нутгаа хамгаалах үүднээс ямар ч мэдээлэл хийж болох юм. Гэхдээ худал мэдээлэл цацан, хол байгаа иргэдийг турхирч, нийгмийг айдаст автуулж, ташаа мэдээллийг зоригтой цацаж байгааг нь гайхаж л байсан. Уул уурхайн олборлолт нь эхлээгүй, эхэллээ ч ирээдүйд нөлөөллийн ийм зүйлс болохоор байна гэх мэргэжлийн хүмүүсийн таамаг, төсөөлөлтэй төдий л газар дээрээ байхад тэд яагаад ийм байдлаар асуудалд хандаж байгааг би сайн мэдэхгүй байна. Манай хариуцаж байгаа бүс нутагт 30 гаруй тусгай зөвшөөрөл байгаа.

Жирийн иргэд бус байгаль орчны хяналт, үнэлгээ, шинжилгээ хийдэг мэргэжлийн хүмүүс нь ийм байр суурьтай, эрсдэл, аюул учирна гэж айж сандарсан зүйлгүй ажин түжин ийн байцгааж байлаа. Өөрөөр хэлбэл, хэвлэлийн хурал дээр яригдаж байсан шиг ухаж төнхсөн, гол горхи ширгээж, сааралтаж, улаанаараа эргэтэл нь бохирдуулсан, ургамал, амьтдыг хөөж, үргээсэн, хөрсийг нь эргүүлж, сэндийчиж хаясан зүйл Сэгс цагаан богд орчимд огт болоогүй байлаа.

ЮНЕСКОГИЙН “ДЭЛХИЙН ГАЙХАМШИГТ ҮНЭТ ЗҮЙЛ”-Д БАГТСАН  ГОВИЙН ИХ ДАРХАН ГАЗАРТ ХЭН ДУРТАЙД НЬ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ ОЛГОХ ЭРХГҮЙ

Говийн их дархан газар нь хоёр хэсэгтэй бөгөөд, А хэсэг нь Баянхонгор, Говь-Алтай аймгийн хамгийн урд захын улсын хилээс нааш 100 орчим километр өргөн газрыг хамрах бөгөөд энд Эдрэнгийн нуруу, Атас, Чингис, Сэгс цагаан богд, Арслан хайрхан, Шивээт-Улаан, Ланзат, Цувилуур Харын нуруу, Хуцын шанд зэрэг говь цөлийн бүсийн уулууд, Номин, Цэнхэр зэрэг нүд алдам уудам говь хөндийг багтаасан 45149 ам километр талбайтай нутаг юм.

Б хэсэг нь Ховд, Говь-Алтай аймгийн нутгийн заагийн урд захын улсын хилээс нааш 80 километр өргөн газрыг хамрах бөгөөд энд Алтайн өвөр говь, Зүүн гарын говь, Баруунхуурай, Борцонжийн говийн өмнөд хэсэг, Хонин усны говийг багтаасан 7968 ам километр талбайтай нутаг юм. Говийн их дархан газрын нийт талбай 53117.3 ам километр буюу дэлхийн хамгийн их талбайтай дархан газрын нэг юм.

1996 онд ЮНЕСКО “Дэлхийн гайхамшигт үнэт зүйл болох нь” зэрэглэлээр “Дэлхийн хүн ам ба шим мандлын нөөц газрын сүлжээ”-нд бүртгэн авчээ. Говийн их дархан газрын А хэсэг нь Баянхонгор хотоос баруун урагт 500 километр  зайтай оршино. Баянхонгор аймгийн говийн үзэсгэлэнт байгаль нь аймгийн төвөөсөө 150 километрт орших их говийн элсэн манхан, заган шугуйд шургалан тогтсон Монголын говийн хамгийн том нуурууд болох Бөөнцагаан болон Орог нуур, Монголын хоолойгоос эхлэн эх орны баруун хязгаар буюу Монгол улсын торгон хил хүртэл сунан тогтсон өргөн уудам нутгийг хамарна. Орог, Бөөнцагаан нууруудын эргэн тойрон дахь элсэн манханууд, говийн чимэг болсон заган шугуй, дэлхийд ховордсон хоёр бөхт тэмээн сүрэг гэх мэт Монголын их говь нутаг өөрөө ер бусын сонин өвөрмөц байгалийн үзэсгэлэн билээ.

Орог нуурын хаяанаас дэлхийн хамгийн эртний хүн амьдарч байсан буурь сууц олдож байсны зэрэгцээ, зүүн эргээр нь түүх соёлын нандин өв болох олон зуун хиргисүүр, булш бунханууд эгнэн байдаг билээ. Өөрөөр хэлбэл, захын нэг компанид тусгай зөвшөөрөл нэрээр ухуулж, сэндийчүүлэх газар биш бөгөөд зөвхөн Монгол төдийгүй дэлхийн хамгаалалтад байдаг газар нутаг гэдгийг энд онцлох нь зүйтэй билээ.

Эндээс бид “Эрдэнэ Монгол” гэх компанийн ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй талбайг зорилоо.

Үргэлжлэл бий.