Жолоочийн даатгалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг хэлэлцэж байна.

УИХ-ын гишүүн Н.Учрал: 

-Австрали, Голланд, Норвегид хувийн байгууллага нь даатгалын үйлчилгээ эрхэлдэг. Төр нь үүн рүү довтлоод эхэлсэн улс орнууд дандаа бурууддаг. Өөрөөр хэлбэл чөлөөт зах зээл рүү бүдүүлгээр дайраад байвал улам дордоно. Төр оролцсоноор ямар өөрчлөлт авчрах юм бэ. Төр хэрвээ тусгай зөвшөөрөл олгож буй үйл ажиллагааг эрхэлнэ гэвэл тусгай зөвшөөрлөөр олгож буй үйл ажиллагаагаа бүгдийг нь авчихсан нь дээр шүү дээ. Зах зээл, хувийн хэвшил рүү довтолсон байдал хэрээс хэтэрлээ. Бид ардчилсан оронд амьдарч байгаа биз дээ. Даатгалын санг аваад төр удирдах юм бол Капитал банкны жишээ шиг байдалд хүрнэ.

Эцэстээ улстөржөөд, засаг солигдохоор хариуцах эзэнгүй үлддэг. Салбар болгонд төр оролцож байгаа бол нэг мөр тусгай зөвшөөрлийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа үйл ажиллагааг бүгдийг нь ав л даа. Жолоочийн даатгалын хууль бол нэгхэн жишээ. Төр бүх салбарт оролцоод байхаар хувийн хэвшлийнхэн нуруугаа авахууллаа. Тиймээс энэ хуулийг дэмжихгүй.

УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан: 

-Жолоочийн хариуцлагын даатгалд баталгаат сан гэж байдаг. Уг сан нь гэрээний хугацаа дууссан хүмүүс, эсвэл даатгалгүй хүмүүс, эсвэл согтуугаар жолоо бариад осолдсон хүмүүс осол гаргавал буруутай этгээдээр хохирлыг төлүүлдэг. Энэ баталгаат сангийн хэмжээгээр төрийн оролцоо байх нь зүйтэй юм байна хэмээн хэлэлцүүлэг явуулж, Засгийн газрын санал бусад мэргэжилтнүүдийн саналыг аваад төрийн оролцоо байх ёсгүй юм байна. Нийтийн эрх зүйн ашгийн бус хэлбэрээр байх юм хэмээн томъёолоод хууль санаачлагчид хүргүүлсэн. Хоёрдугаарт, төр даатгалын салбарыг бүтнээр нь авах гээгүй. Албан журмын даатгалыг татвар шиг, төр албадлагын аргаар иргэдээс мөнгө авч байгаа. Албадлагын аргаар авсан мөнгө хэн нэгэнд ашиг орлого болж болохгүй л дээ.

Монгол Улсын 2022 оны төсвийн тухай хууль, Ирээдүйн өв сангийн 2022 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийн хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, Монгол Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцэж байна.

Хуулийн төслийн танилцуулгыг УИХ-ын гишүүн Х.Булгантуяа хийлээ.

Гишүүд асуулт асууж үг хэлж байна.

УИХ-ын гишүүн М.Оюунчимэг: Орон нутгийн санхүүжилтийг аймгуудад хуваарилах, үүнтэй холбоотой өөрчлөлт орох тухай хөндөгдөж байна. Орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгийг үр дүнтэй байлгаж, тухайн орон нутагт зарцуулах нь чухал байна. Сүүлийн жилүүдэд орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгө юунд зарцуулагдаад байна вэ.

УИХ-ын гишүүн Ч.Хүрэлбаатар: Улсын төсөв орон нутгийн төсвийг хоорондын харилцааг зохицуулсан зарим өөрчлөлтүүд орсон. Аймгуудын хувьд авдаг мөнгөн дээр өөрчлөлт орсон. Ялангуяа ашигт малтмал, олборлолт хийдэг аймгуудад илүү их мөнгө боломжийг гаргаж өгсөн. Орон нутгийн хөгжлийн сангаас ямар төслүүд хэрэгждэг вэ гэж асууж байна. Орон нутгийн хөгжлийн санг хэрэгжүүлдэг төсөл хөтөлбөрийг ард иргэд өөрсдөө гаргадаг. Хамгийн их санал авсан төслийг санхүүжүүлдэг.

Ирээдүйн өв санг ашиглаж, хүүхдүүдэд хуримтлал бий болгох асуудал яригдсан. Ингээд УИХ-ын даргын захирамжаар ажлын хэсгээс Ирээдүйн өв санд гар хүрэхгүйгээр явах ёстой. 2022 оны хувьд цар тахлын хүндрэл байгаа учир зөвхөн нэг жилийн хугацаанд Ирээдүйн өв сангийн мөнгийг ашиглая гэсэн байр сууриар холбогдох өөрчлөлтийг оруулсан. Цаашид 2030 он хүртэл хуулийн дагуу хуримтлагдаад явна.

УИХ-ын гишүүн Т.Доржханд:  Б.Жавхлан сайдаа та бол төв банкинд олон жил ажилласан хүн. Яагаад санхүүгийн тогтолцоогоо эвдээд байгаа юм бэ. Ирээдүйн өв сангаа ашиглах үндсэн санаа нь юу гэхээр хадгаламж юм. Тиймээс хүүхдийн мөнгийг хадгалъя гэсэн зориулалтаар орж ирсэн. Гэтэл өнөөдөр нэг удаа ашиглая гэсэн байдлаар орж ирж байна. Ийм зарчимгүй байж болохгүй. Ирээдүйн өв сан гэдэг чинь өв хоорондын балансыг хангадаг өнөөдрийн байгаа эх үүсвэрийг аваад маргааш хадгалаад үржүүлдэг сан. Гэтэл өнөөдөр энийг хүүхдийн мөнгөнд зориулъя гэж болохгүй. Энэ хуулийг батлах гээд таван жил ноцолдсон. Үе үеийн Засгийн газар дээрх сангийн мөнгийг хэрэглэхийг боддог. Ч.Хүрэлбаатар, Б.Жавхлан сайд энийг хамгаалах ёстой. Харамсалтай ичгэвтэр байна.

Ирээдүйн өв сангаа ашиглахгүй байж болохгүй юм уу. Тойрог бүрт олгодог мөнгөө болчихъё. Жилийн өмнө уриалж байсан. Энийгээ зоригтой хийчих л дээ Б.Жавхлан сайд аа.

Төсөв дагуулж хууль үйлчилдэг байдал 11 жил явж байгаа юм байна

Монгол Улсын 2022 оны төсвийн тухай хууль, Ирээдүйн өв сангийн 2022 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийн хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, Монгол Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцэж байна. Хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүн Х.Булгантуяа танилцуулав.

Гишүүд асуулт асууж үг хэлж байна.

УИХ-ын гишүүн Н.Ганнибал: УИХ-ын бүрэн эрхэд Засгийн газар шууд халдаж байна гэсэн үг. УИХ баталсан хуулиар төсвөө хийгээд Засгийн газар оруулж ирэх ёстой. Баахан хуулиуд хийчхээд тэрэндээ тааруулж төсвөө оруулж ирээд байх юм. Судалж үзлээ. Төсөв дагуулж хууль үйлчилдэг байдал 11 жил явж байгаа юм байна. Гишүүддээ уриалмаар байна. Хэдүүлээ УИХ-ын гишүүнийхээ бүрэн эрхийг эдэлмээр байна. Засгийн газар асуудлаа шийдүүлэхдээ хуулийг өөрчлөөд ороод ирнэ. Бидний хийсэн болгон үнэ цэнэгүй болоод байна.

УИХ-ын гишүүн Ч.Хүрэлбаатар: Сүүлийн 10 гаруй жил ийм байдалтай явж байна. Ингэхийг амьдрал шаардаж байгаа юм. Бодитой жишээ хэлье.

Монгол Улсын 2022 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2022 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2022 оны төсвийн тухай, Ирээдүйн өв сангийн 2022 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийг хэлэлцэж байна.

Ирэх оны төсөвт урсгал зардал нэмэгдүүлэх саналыг хүргэж байна.

• Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Цэцийн даргын урсгал зардлыг 300 сая төгрөгөөр нэмэгдүүлэх,
• Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 30 жилийн ойг тохиолдуулан улсын бага хурлын зарим гишүүнд нэг удаагийн мөнгөн дэмжлэг олгоход зориулж 840 сая төгрөг,
• Ардын их хурлын депотатуудад буцалтгүй тусламж олгоход зориулж 2 тэрбум 350 сая төгрөг,
• Үндсэн хуулийн 30 жилийн ойн арга хэмжээнд зориулж зохион байгуулагдах арга хэмжээнд 200 сая төгрөг,
• УИХ-ын хяналт шалгалтын тухай хууль батлагдахтай холбогдуулан хуулийн хэрэгжилтийг хангахад шаардагдах 1 тэрбум 568.2 сая төгрөг, нийт дөрвөн тэрбум 952 сая 800 мянган төгрөгийг УИХ-ын даргын урсгал даргын зардалд нэмж тусгах,
• ХЭҮК-ийн урсгал зардлыг нэг тэрбум 664.6 сая төгрөгөөр нэмэгдүүлэх,
• Монгол Улсын түүх соёл үндэсний урлагыг гадаад дотоод түгээн суртачилхад 400 сая төгрөг,
• Аймаг, сум нийслэл, дүүрэгт номын баярыг уламжлал болгон хэрэгжүүлэх арга хэмжээний санхүүжилт нэг тэрбум төгрөг, нийт нэг тэрбум 400 сая төгрөгийг Соёлын сайдын урсгал зардалд нэмж тусгах,
• Санхүүгийн зохицуулах хорооны урсгал зардлыг нэг тэрбум 427.5 сая төгрөгөөр нэмэгдүүлэх
• Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийнг даргын багцад тусгагдсан шүүхийн сахилгын хорооны зардал болох нэг тэрбум 475 сая төгрөгийн санхүүжилтээс нэг тэрбум төгрөгийг ШЕЗ-ийн урсгал зардлыг нэмэгдүүлэх, 475.5 сая төгрөгийг шүүхийн сахилгын хорооны урсгал зардалд шилжүүлэх, мөн хорооны урсгал зардалд 1 тэрбум 262 сая төгрөгийг нэмж тусган нийт дүнгээр Шүүхийн сахилгын хорооны урсгал зардлыг нэг тэрбум 738 сая төгрөгөөр тооцож төсөлд тусгах,

Гишүүдийн олонх нь дээрх урсгал зардлыг нэмэгдүүлэхийг дэмжив. Хуралдаан үргэлжилж байна.

УИХ-ын гишүүн Г.Амартүвшин: Төрөөс мөнгөний бодлого баримтлах үндсэн чиглэлд 3.1-д нь болохоор төв банк цахим мөнгө гаргах асуудлыг судална гэсэн. Энэ хэр бодитой зорилт вэ. Энэ сэдэв дээр Санхүүгийн зохицуулах хороо, Монголбанк чанга дуугарах ёстой. Гаргаж буй коины аль нь блокчейнд үндэслэсэн юм, хоосон хөөсрөл байгаа эсэхэд мэдээлэл өгөх ёстой. Ч.Хүрэлбаатар гишүүн Хаан банкны асуудлыг хөндлөө. Хаан банк манай улсын хамгийн том банк. Дангаараа зах зээлийн 40-өөс илүү хувийг эзэмшдэг. Иргэдийн банкны зах зээлийн 70 хувийг эзэмшдэг. Тэгэхээр энэ бол том ач холбогдолтой банк. Өөрөөр хэлбэл, Худалдаа хөгжлийн банкны эцсийн эзэмшигч нь Хаан банкны хувьцааг худалдан авсан бол энэ том асуудал. Банкны тухай хуулийг зөрчөөд байгаа юм биш үү. Өмнө нь Худалдаа хөгжлийн банк, Улаанбаатар банкны асуудал гарч байсан. Өмнө банкны хувьцаа эзэмшигчид маргалдаж, банкны нэр хүнд унасан нөхцөл үүссэн. Манай улсын хамгийн том банкинд ийм нөхцөл үүсвэл ганхаж эхэлнэ шүү. Сошиалаар яваад байгаа мэдээлэл үндэслэлтэй юу.

Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн: Манай улсад таван нөлөө бүхий арилжааны банк бий. Үүний нэг нь Хаан банк. Банкны нөлөө бүхий хувьцаа эзэмшигчийг эцсийн өмчлөгч гэдгийг тодорхойлдог бичиг баримтуудыг Монголбанк аваад эцсийн зөвшөөрөл өгч байгаа. Хаан банкны хувьд 2003 онд хувьчлагдсан. Тус банкны 60 хувийг нь Токиогийн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй компани эзэмшдэг. Тухайн компани хувьцаагаа том, жижиг янз бүрээр өнөөдрийг хүртэл арилжаалж байна. Банкны тухай хуулийг сайжруулснаас хойш тухайн банкны асуудалд Монголбанк оролцож байгаа.

Ялангуяа нөлөө бүхий хувьцаа эзэмшигчээр Худалдаа хөгжлийн банкны холбогдох хүн байна гэсэн мэдээллийг тодруулахад энэ талаар оролцоо, гэрээ байхгүй гэдгийг хэлсэн. Эцсийн зөвшөөрөл олгогдоогүй. Хууль бусаар арилжаанд ороод хувьцаа эзэмших юм бол банкны тухай хуулиар саналыг нь түдгэлзүүлэх, хувь нийлүүлэгчдийн хуралд оролцуулахгүй байх бүхий л хязгаарлалтуудыг авах эрх нь төв банканд бий. Тиймээс ийм эрсдэлтэй зүйл гарахгүй гэж бодож байна.

УИХ-ын дарга Г.Занданшатар: Коины асуудалд Монголбанк, СЗХ нь “Бид хариуцлага хүлээхгүй” гэж хэлэх нь хангалтгүй. Хүмүүс цалингаа урьдчилж аваад коин болгож байна гэх мэтчилэн асуултууд их ирж байна. Тиймээс мөнгөний бодлого хэлэлцэж байгаа энэ цаг үед холбогдох заалтыг хэлэлцэх үед Виртуал хөрөнгийн хууль эцэслэн гартал шинэ коин гаргахыг хязгаарламаар байна. Одоо гарчихсан шинэ коин, биржийг эрсдэлийг удирдах ажилд илүү анхаарахгүй бол сүүлийн үед хавтгайрч, нэг их наяд орчим гүйлгээ хийсэн гэж яригдаад байна. 

Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн: Цар тахалтай холбоотой Монгол Улсын эдийн засаг 2019 оны түвшинд очиж байна. Монгол Улсын эдийн засаг 2019 онд 5.6 хувиар өсч байсан бол 2020 онд 4.3 хувиар агшсан. 2021 онд 5.1 хувиар өснө гэсэн төсөөлөлтэй байсан. Хагас жилийн байдлаар 6.3 хувиар өссөн үзүүлэлттэй гарсан. Тэгэхээр энэ нь өөрөө хоёр жилийн дараа буюу 2019 оны анхны байдалд буцаж очно.

Өрхийн орлого худалдан авах чадвар, тээвэр ложистик, хорио цээрийн асуудлаас болоод инфляц өсөлттэй байна. Мах 18 хувь, хүнсний ногоо 33 хувь, жимс 25 хувиар, нийт хүнсний бүлэг 15 хувиар, хүнсний бус бүлэг долоон хувийн өсөлттэй, дунджаар Улаанбаатар хотод инфляц 9.9 хувьтай гарсан. Оны төгсгөл хүртэл үүнийг хадгалах болов уу гэсэн төсөөлөл бий. Гэхдээ хил хаагдсан, тээврийн асуудал нь түр зуурны нөлөө үзүүлнэ. Ирэх оны эхээр инфляц хоёр оронтой тоонд орох магадлал байна.

УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт: Нэг хэсэг нь хүүхдийн мөнгө аваад гэртээ ажилгүй хэвтэж байх, нөгөө хэсэг нь коин аваад хэдэн зуу нугалаад баяжина гэсэн ойлголттой болчихлоо. Блокчейн, криптовалют буюу цахим мөнгө чинь өөрөө технологид суурилдаг. Тэнд баталгаа байхгүй байх шиг юм. Үүнийг та бүхэн цааш нь хэлмээр байна.

Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн: Коиноор хөрөнгө мөнгө босгож буй компаниудын сурталчилгаа нь технологио сайжруулна гэхээс биш цаанаа нь юу агуулж байгааг ярьдаггүй. Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хорооноос хамтарсан мэдээлэл хийж коин бол хоосон зүйл гэдгийг хэлсэн.

УИХ-ын гишүүн Н.Учрал: Эдийн засгийн өсөлт 17 хувьд хүрсэн үед ч ард түмний хүнсий хэмжээ нэмэгдэж байгаагүй. Нэг ёсондоо макро эдийн засгийн өсөлт микро түвшинд очдоггүй. Энэ юутай холбоотой вэ гэвэл технологийн агууламж шингээсэн бүтээгдэхүүнийг Монгол Улс үйлдвэрлэхгүй байна. Нэмүү өртөг нь гурван хувьд хүрэхгүй байна. Тэгэхээр макро өсөлт ярина гэдэг нь дэлхийн зах зээлд нүүрсний үнэ яаж өсөх бол хэмээн залбираад суугаа ийм л бодлоготой байна.

Аливаа зүйлийг огт үгүйсгэж болохгүй. “Моод” монголоор дуусна гэдэг үг хоцрогдсон. NRFT коин буюу зураг, оюуны өмчөөр баталгаажсан виртуал ертөнц бий болчихлоо. Цаашдаа хоёр ертөнцөд амьдрах нь байна. Гэтэл бид үүнийг нь хориглож болохгүй. Технологитой холбоотой асуудлыг дутуугийн комплексоор харж, хандаж ярьж болмооргүй. Залуусын дунд технологийн “моод” эхэлж байгаа. Эдгээр боломжийг шууд хааж болохгүй. Цаана нь олон хүн коин авчхаад байна.

Харин хүмүүсийн арилжаа хийгээд буй биржүүдэд шалгуурыг тавьж өгөхгүй бол хүний мөнгийг арилжаалаад байна шүү дээ. Эргээд бирж хариуцлага хүлээх ёстойг хуульд тодорхой тусгах хэрэгтэйг ФАТФ-аас зөвлөж байгаа. Шууд коиныг хорих юм бол 700 мянган хүний эрх ашиг яригдана. Цаашдаа гадаад руу валютын урсгал явна. Зохицуулалт хийх хэрэгтэй байна.

“Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2022 онд баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцэж байна. Хуулийн төслийн танилцуулгыг УИХ-ын гишүүн С.Чинзориг танилцуулав. Гишүүд асуулт асууж үг хэлж байна.

УИХ-ын гишүүн С.Энхбаяр: 2002 онд Хоршооны тухай хууль баталж байсан. Ингээд 2006 онд хадгаламж зээлийн хоршоо гарч их хэмжээний хохирол учирсан. Хохирлыг барагдуулах чиглэлээр төрөөс нэг удаагийн хууль гаргаж байсан. Яагаад гаргасан гэхээр пирамид тогтолцооны луйврыг төр гаргаж өгсөн алдаагаа хуваалцсан байдаг. Татвар төлөгчдийн мөнгөөр хохирлыг төлж байсан.

Коинтой холбоотой асуудал байна. Монголбанк болон Санхүүгийн зохицуулах хорооноос танилцуулж буй дүн мэдээллийг харахад Хадгаламж зээлийн хоршооны хохирогчид 10 дахин их хүн мөнгөө эргэлдүүлж байна. Энэ нь нэгэнт дэлбэрвэл дарьтай торх биш, цөмийн бөмбөг болох нь тодорхой ажиглагдаж байна. Миний хувьд санхүүгийн чиглэлийн эксперт биш ч гэсэн хуулийн хувьд үнэр, мэдрэмж байна. Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хорооноос удаа дараа ард иргэдэд анхааруулж байгаа. Өөрөөр хэлбэл төрийг төлөөлж буй эрх бүхий байгууллагаас сэрэмжлүүлэг гаргаж байгаа нь зөв. Энэ чиглэлийн хууль эрх зүйн орчин зохицуулалтгүй байна. Хуулиар зохицуулахад төвөгтэй харилцаа. Ард иргэддээ төрийн байгууллагаас өгч буй анхааруулгыг дэмжиж бас дахин хэлмээр байна.

Өөрөөр хэлбэл, эрсдэлээ иргэн та өөрөө үүрнэ шүү. Төр үүрэхгүй. Яагаад гэвэл УИХ-аас хууль гаргаагүй, төр бүртгээгүй. Иргэн та араа өөрөө даана гэдгийг шуудхан хэлмээр байна. Үнэгүй бяслаг хавханд байдсыг хэлье. 

Рио Тинтогийн хэлэлцээртэй холбоотой хамгийн сүүлийн үеийн мэдээллийг ЗГХЭГ-ын дэд дарга Б.Солонгоо танилцуулна.