“Согтууруулах ундаагаар үйлчлэх тусгай зөвшөөрлөө сунгуулахын тулд хээл, хахууль өгөхгүй  бол хөдөлдөггүй.  Хууль дүрмээрээ явбал тусгай зөвшөөрөл сунгаж өгдөггүй. Таньдаг, мэддэг хүнээ  аргадаж, авлигадаж байж ажлаа бүтээдэг. Аж ахуйн нэгжүүд үүнийгээ  буруу гэдгийг мэддэг ч амьжиргаагаа залгуулахын тулд хахууль өгөхөөс  өөр аргагүд хүрдэг” тухайгаа хотын төвд байрлах рестораны ажилтан  ярив.  Энэ бол ганцхан жишээ. Монголд бизнес эрхлэхийн тулд төрийн албаны хар мянган бичиг баримт гарын үсэг цуглуулахад хүрдэг. Гарын үсэг бүр нь өөр, өөрийн авлигын тарифтай. Үүнээс болоод дампуурсан хаалгаа барьсан ч бас цөөнгүй. Авлига өгөхгүй бол албаны хүмүүсийг араанд зуугдана. Захын цагдаа, мэргэжлийн хяналтынхан орж ирээд дээрэлхэнэ. Хяналт, шалгалт нэртэй хамгийн үнэтэй бүтээгдэхүүнийг нь цүнхлээд явах улсын байцаагчид ч байдаг. Бараа, бүтээгдэхүүнийг муудсан үгүй шалгах нэрээр хайрцаг, хайрцаг чихэр архи аваад сууж байдаг төрийн албаныхан бий. Тэднийг цэгцлэхгүй бол бурууд амташсан төрийн албан хаагчид авлигын жинхэнэ утгаар нь цэцэглүүлж байна. 

Монгол Улсын хэмжээнд 2019 онд 1400 орчим тусгай зөвшөөрөл олгосон бол 2020 онд 1600 орчим болж өсчээ. Ерөнхийдөө төрийн байгууллагаас олгодог тусгай  зөвшөөрлийн тоо өссөн нь тэдний халаасыг зузаалах,  авлига, хээл хахуулийг цэцэглүүлэх үүр уурхай болсон гэхэд үнэнээс хол зөрөхгүй.

Үйлчилгээний байгууллагууд согтууруулах ундаагаар үйлчлэх тусгай зөвшөөрөл авахын тулд:

•  Тусгай зөвшөөрөл хүссэн албан тоот
• ААН-ийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хуулбар
• Мэргэжлийн хяналтын газраас тухайн үйлчилгээний чиглэлээр ажлын байрандаа гаргуулсан улсын байцаагчийн болон ажлын байрны дүгнэлт
•  Худалдаа, хоол үйлдвэрлэл үйлчилгээний стандартын шаардлагыг дүгнэсэн стандартын хуудасны хуулбар
• Тухайн дүүргийн Худалдаа, үйлчилгээний хэлтэстэй хийсэн гэрээний хуулбар
•  Тухайн ажлын байранд гарсан онцгой байдлын газрын галын дүгнэлт зэргийг  бүрдүүлдэг.

Гэвч аж ахуйн нэгжүүдийн зөвшөөрөл хүссэн материал шаардлага хангаж байгаа эсэх мэдээлэл тодорхойгүй, нэгдсэн мэдээллийн сан байхгүй учраас тусгай зөвшөөрлийг өргөдлийн журмаар авах явцад авлига их  гардаг аж. Төрийн байгууллагуудаас олгодог тусгай зөвшөөрөл, олон төрлийн  тодорхойлолт, лавлагаа хувийн хэвшилд  чөдөр тушаа болдог учраас эдгээрийн тоог бууруулах талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан  ч тусыг эс олсон. Ямар сайндаа 2019 онд Авлигатай тэмцэх газраас  “Тусгай зөвшөөрөл авах, лиценз авахтай холбоотой мэргэжлийн хяналт, гааль, татварын байгууллага дахь авлига буурахгүй байна” гэдгийг мэдэгдсэн. Ерөнхийдөө дээрх мэдэгдэл нь “Бид үнэндээ барахгүй байна” гэдгээс ялгаагүй сонсогдож байв.

СУДАЛГАА: БИЗНЕСИЙН ОРЧИНД ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН АВЛИГА ХАМГИЙН ТОМ БЭРХШЭЭЛ

2020 оны судалгаанд  бизнесийн салбарынхан авлига хээл хахууль хүндрэлтэй,  төрийн үйлчилгээ, хүнд суртал бизнест хамгийн их саад  болж байгааг онцолжээ. Тодруулбал, төрийн байгууллагын авлига, хээл хахууль, хүнд суртал, шударга бус байдал анхаарал татахуйц байгаа юм. 

Хүснэгт. Бизнес эрхлэгчдэд төрийн байгууллагаас учруулж буй хүндрэл үүсгэж буй хүчин зүйлс 

2020 онд УИХ-ын сонгуульд Ардчилсан намаас нэр дэвшиж байсан О.Магнай “Би УИХ-ын гишүүн болох юм бол бүх тусгай зөвшөөрлийг цуцална. Хүнд суртлыг арилгана. Эдийн засгийн эрх чөлөөг олгоно. Дунд шатны дарга нарын хүнд суртал хэрээс хэтэрсэн” талаар мэдэгдэж байсан удаатай. 

Үе,үеийн эрх баригчид нийгэмд хардлага төрүүлж, авлигад өртсөн тусгай зөвшөөрлийг цэгцэлнэ гэж олонтаа ярьсан. УИХ-ын дарга Г.Занданшатар ч ийм амлалт өгч, хуулийн эрх зүйн орчинг өөрчилж өгнө гэдгээ ч амлаад буй. Гэхдээ Монголын дарга нар амалсан, ярьснаа ажил хэрэг болгох нь ховор. Гэсэн хэдий ч хувийн хэвшлийнхний дунд эерэг хүлээлт үүсчээ.Тэрбээр төр засгаас үйлдвэрлэл-бизнесийг бүх талаар дэмжих, саад бэрхшээлийг арилгах, хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгоход анхаарна гэж амалсан юм. 

 УИХ-ын  намрын чуулганаар  Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэнэ.

Тус хуулийн төсөлд 1600 орчим тусгай зөвшөөрлийг дор хаяж 440-490 болгон бууруулна гэдгийг онцолжээ.

Монгол Улс Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийг 2001 онд баталж байв. Тухайн үед 210 орчим байгууллага  тусгай зөвшөөрөл олгохоор хуульд тусгасан ч  үүнээс хойш энэ тусгай зөвшөөрлийг ийм байгууллага олгоно гэж нэмсээр  913-т хүрчээ. Түүгээр ч барахгүй зөвшөөрөл гаргахдаа хуульд байхгүй шаардлагууд тавьдаг болсон нь иргэдэд бичиг баримтын дарамтаас гадна санхүүгийн дарамт учруулж буй.

 АЖ АХУЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРЛИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬД ДАРААХ ӨӨРЧЛӨЛТ ОРНО

• Үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөх, төрийн нийтийн өмчийг ашиглах, байгалийн баялгийг ашиглах, эрүүл ахуй хүний амь нас байгаль орчинд эрсдэл учруулж болохуйц үйл ажиллагааг зохицуулах зорилгоор тусгай зөвшөөрөл олгодог. Энэхүү хууль батлагдсанаар тусгай зөвшөөрлийн зохицуулалтгүй бизнесүүдийг шууд эхлүүлж болно.
• Энгийн тусгай зөвшөөрлийг гурваас доошгүй жил, тусгай зөвшөөрлийг таваас доошгүй жил байхаар өөрчилнө.
• Тусгай зөвшөөрөлтэй холбогдуулан аль нэг төрийн байгууллагаас тодорхойлолт авчир гэдэг асуудлыг болино. Мэдээллийн сангаасаа хараад шаардлагатай мэдээллээ хардаг болно. Тухайлбал, татвар, нийгмийн даатгалын өргүй гэсэн тодорхойлолтыг нэхэхгүй. Ажлын 45 хоногт ямар ч төрлийн зөвшөөрлийг олгодог болно. Цахимаар хүсэлтээ өгөөд ажлын тав хоногийн дотор материал хүлээж авсан байгууллага дутуу бичиг баримтыг нь хэлж өгнө.

Зарим байгууллагуудын олгодог зөвшөөрлийн тоо

• Төв банк төрийн мөнгөний бодлого, санхүүгийн салбарын тогтвортой байдал, Монгол Улсын үндэсний төлбөрийн системийн найдвартай, аюулгүй, тасралтгүй ажиллагааг хангах чиглэлд 23 төрлийн зөвшөөрөл,
• Санхүүгийн зохицуулах хороо нь  34 тусгай зөвшөөрөл, 18 зөвшөөрөл, 18 бүртгэл, нийтдээ 70 төрлийн бүртгэл, зөвшөөрөл,
• Эрүүл мэндийн салбарт 14 төрлийн зөвшөөрөл,
• Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос  10 төрлийн тусгай зөвшөөрөл олгож байна.